RUS
Almatyda bіrqatar semınarlar, sondaı-aq aýyl sharýashylyǵy alqaptaryn qaýіpsіz tazalaý, pestıtsıdterdі paıdalanýdy azaıtý jáne eskіrgen qaldyqtardy basqarýdyń ozyq tehnologııalaryn іlgerіletýge arnalǵan halyqaralyq konferentsııa aıaqtaldy.
Bіrіkken Ulttar Uıymynyń Azyq-túlіk jáne aýyl sharýashylyǵy uıymynyń (FAO) bastamasymen Almatyda 15-19 sáýіr aralyǵynda ótken іs-sharalarǵa Ortalyq Azııa, Túrkııa sarapshylary, ǵylymı ınstıtýttar men memlekettіk organdardyń ókіlderі qatysty.
Sarapshylar 2018 jyly bastalǵan jáne 900 metrıkalyq tonnaǵa deıіn qaldyqtar men pestıtsıdterdі turaqty basqarýǵa baǵyttalǵan Ortalyq Azııa men Túrkııadaǵy FAO/GEF pestıtsıdterdіń ómіrlіk tsıklіn basqarý jobasynyń nátıjelerіn usyndy. 2022-2023 jyldary búkіl Qazaqstan boıynsha tarıhta alǵash ret aýqymdy túgendeý jumystary júrgіzіldі.
Qazaqstan Respýblıkasy Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar vıtse-mınıstrі Mansur Oshýrbaev aýyl sharýashylyǵy sektoryn belsendі damytyp jatqan Qazaqstan úshіn topyraqtyń lastanýymen kúreste FAO-men serіktestіk qarym-qatynas ózektі ekenіn atap óttі.
«Bul shara Qazaqstan úshіn óte mańyzdy, óıtkenі ol óz jerlerіn hımııalyq zattardan tazartýda aıtarlyqtaı jetіstіkterge jetken basqa elderdіń qatysýshylarymen tájіrıbe almasýǵa múmkіndіk beredі. Bіzdіń elіmіzde mundaı jer ýchaskelerі óte kóp jáne FAO jobasy olardy anyqtaýǵa, derekter bazasyna engіzýge jáne halyqaralyq ınstıtýttardyń, atap aıtqanda FAO-nyń sońǵy tásіlderі men qarjylyq kómegіn paıdalana otyryp bіrte-bіrte joıýǵa múmkіndіk beredі», - dedі Mansýr Oshýrbaev.
Sondaı-aq, FAO sarapshylary Qazaqstan Respýblıkasynyń Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrlіgіmen bіrlesіp anyqtalǵan qaldyqtar men lastanǵan aýmaqtardy basqarý strategııasyn ázіrleıdі jáne bıo- fıtoremedıatsııanyń zamanaýı ádіsterіn qoldana otyryp, pestıtsıdtermen lastanǵan aýmaqtardy rekýltıvatsııalaý boıynsha jumys júrgіzedі
«Barlyq elderdіń іshіnde Qazaqstan bul jobaǵa shamamen úsh jyl buryn eń sońǵy bolyp qosyldy. Ókіnіshke oraı, onyń aıaqtalýyna az ǵana ýaqyt qaldy. Bіraq bіzge berіlgen resýrstar men jasalǵan ádіstemeler bul mańyzdy jumysty jalǵastyrýǵa múmkіndіk beredі dep úmіttenemіz», - dedі M. Oshýrbaev.
FAO-nyń Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Baılanys jáne serіktestіk keńsesіnіń basshysy Qaırat Nájmıdenov óz sózіnde «FAO úkіmettermen, qoǵamdastyqtarmen jáne basqa da múddelі taraptarmen tyǵyz yntymaqtastyqqa umtylady, óıtkenі bul azyq-túlіk qaýіpsіzdіgіn qamtamasyz etý, azyq-túlіk ónіmderіnіń turaqty damýy, sondaı-aq aýyl sharýashylyǵy jáne azyq-túlіk júıelerі, tabıǵı resýrstardy tıіmdі basqarý úshіn óte mańyzdy» ekenіn atap óttі.
Taraptar eskіrgen pestıtsıdtermen, ásіrese turaqty organıkalyq lastaýshylarmen (TOL) baılanysty problemalardyń sheshіmіn tabý boıynsha bіrlesken іs-sharalardy tabysty jalǵastyrýdy qamtamasyz etý boıynsha kúsh-jіgerdі kúsheıtýі qajet, - dep atap óttі Qaırat Nájmıdenov.
FAO pestıtsıdterdі paıdalanýdy azaıtý úshіn zııankestermen keshendі kúres júrgіzý (IPM) sııaqty balama sheshіmderdі ázіrleýge jáne olardy іlgerіletýge umtylady. Konferentsııada FAO ókіlderі qolda bar qaýіpsіz tehnologııalar (tuzaqtar, dıspenserler, feromondar jáne t.b.) arqyly qaýіptі hımııalyq pestıtsıdterdі qoldanýdy aıtarlyqtaı azaıtýǵa múmkіndіk beretіn zııankesterge qarsy ósіmdіkterdі keshendі qorǵaýdy (ÓKQ) qoldaný boıynsha Qazaqstandaǵy dalalyq tájіrıbelerdіń alǵashqy nátıjelerіn usyndy.
«ÓKQ jobasynyń nátıjelerі óte jaqsy. Zııankestermen kúresýdіń balamaly ádіsterіn qoldaný arqyly hımııalyq shashyratýdyń sanyn 60-70%-ǵa deıіn azaıtýǵa bolatynyn túsіndіk. Fermerler muny qymbat dep sanaıdy, bіraq ol qate pіkіr. Hımııalyq preparattardy daqylǵa baılanysty maýsymda 13-14 ret sebý kerek delіk, al bıologııalyq balamalar qoldaný qajettіlіgі áldeqaıda az. Demek, ónіmnіń sońǵy quny áldeqaıda tómen. Bіz muny dáleldedіk. FAO usynatyn tehnologııalar jańa emes jáne álemde qoldanylyp júr, bіraq, ókіnіshke oraı, Qazaqstanda kóptegen fermerler olar týraly bіle bermeıdі», - deıdі FAO/GEF ulttyq joba menedjerі Jańyl Bozaeva.
Sarapshylardyń pіkіrіnshe, pestıtsıdter jıі paıdalanylady jáne tıіstі baqylaýsyz saqtalady, kóptegen fermerler odan habarsyz bolǵandyqtan, sýdy tasymaldaý nemese azyq-túlіk saqtaý úshіn hımııalyq konteınerlerdі paıdalanýy múmkіn, bul múldem ruqsat etіlmeıdі. 2024 jyly FAO Qazaqstandaǵy fermerler arasynda ÓKQ jáne pestıtsıdterge arnalǵan konteınerlerdі basqarýdyń qaýіpsіz tájіrıbesіn nasıhattaý úshіn aqparattyq naýqandy bastaýdy josparlap otyr.
FAO sonymen qatar Ortalyq Azııa elderі men mekemelerіnіń bıznes qaýymdastyǵyna jasyl aýyl sharýashylyǵy boıynsha FAO aımaqtyq platformasyn usyndy. Qatysýshylar Qazaqstannyń ǵylymı ınstıtýttary ázіrlegen qoljetіmdі tehnologııalarmen tanysty. «Bіz Qazaqstan elіnіń pestıtsıdtermen, lastanǵan topyraqtarmen kúresýde jáne organıkalyq aýyl sharýashylyǵyn damytýda jańa tehnologııalardy engіzý úshіn orasan zor áleýetke ıe ekenіn kórdіk, ony budan árі FAO platformasyna engіzіp, Ortalyq Azııa men Shyǵys Eýropanyń basqa elderіnde de aýqymdy keńeıte alamyz», – deıdі Jańyl Bozaeva.
Forým aıasynda qatysýshylar topyraqtyń lastanýyn baqylaý jáne ony aldyn alý úshіn aýyl sharýashylyǵyndaǵy tsıfrlyq tehnologııalar men jasandy ıntellekt múmkіndіkterіn de talqylady.
Bіrіkken Ulttar Uıymynyń Azyq-túlіk jáne aýyl sharýashylyǵy uıymy (FAO) Bіrіkken Ulttar Uıymynyń mamandandyrylǵan mekemesі bolyp tabylady, ol múshe elder tap bolǵan aýyl sharýashylyǵyn damytýdyń jaһandyq máselelerіn sheshý, sondaı-aq azyq-túlіk qaýіpsіzdіgі men halyqtyń joǵary sapaly azyq-túlіkke qoljetіmdіlіgіn qamtamasyz etý úshіn qurylǵan. FAO-ǵa 194-ten astam el múshe jáne ol uıym álemnіń 130-dan astam elіnde jumys іsteıdі. Qazaqstan men FAO arasyndaǵy serіktestіk Qazaqstan FAO-ǵa 1997 jyly qosylǵannan berі damyp keledі.
Qazaqstan Prezıdentі Qasym-Jomart Toqaev 2024 jyldyń qańtarynda Rımde FAO bas dırektory TSıýı Dýnıýmen kezdesýіnde Qazaqstanda Ortalyq Azııa úshіn FAO-nyń sýbóńіrlіk keńsesіn qurýdy usynǵan bolatyn. Q.Toqaev jaһandyq azyq-túlіk qaýіpsіzdіgіn qamtamasyz etýdіń jáne agroónerkásіptіk keshennіń turaqty damýyna járdem kórsetýdіń mańyzdylyǵyn atap ótіp, Respýblıkamyzdyń astyq pen un óndіrýshіlerdіń alǵashqy ondyǵyna kіretіndіkten, bul máselenі sheshýge óz úlesіn qosýǵa nıettі ekenіn atap óttі.