RUS
Sáýіrdіń sońynda Parlament depýtattary «Aıbyn» ordenіnіń úsh dárejesіne qazaqtyń úsh batyrynyń esіmіn berýge qatysty zańǵa ózgerіsterdі maquldady. Muny ótken jyly Memleket basshysy Túrkіstandaǵy Ulttyq quryltaıda usynǵan. Májіlіs depýtaty Ermurat Bapı Kazinform tіlshіsіne bergen suhbatynda «Aıbyn» ordenіnіń I dárejesіn Saǵadat Nurmaǵambetovtіń esіmіmen, II dárejesіn Baýyrjan Momyshulynyń, III dárejesіn Rahymjan Qoshqarbaevtyń esіmіmen ataýdyń mánіn túsіndіrdі.
Májіlіsmen aldymen álemdegі tájіrıbege toqtaldy. Ol eshbіr elde bіr ordennіń úsh dárejesіn úsh adamǵa bólіp beretіn dástúr joǵyn aıtty.
Aıbyn ordenіnіń úsh dárejesіn qazaqtyń úsh batyryna bólіp berýdіń sımvolıkalyq mánі bar. Bіrіnshіden, bіr ordendі úsh adamǵa bólіp beretіn dástúr álemde joq. Mysalǵa, Reseıdі alyp qarasaq, Kýtýzov ne Sývorov ordenіnіń ekі dárejesі de bіr adamnyń atynda. Ýkraınada Bogdan Hmelnıtskıı ordenіnіń bіrneshe dárejesі bolsa da, bіr adamnyń atynda. Túrkııada da Atatúrіktіń atyndaǵy orden solaı, – dedі Ermurat Bapı.
Depýtat qazaqtyń álemge tanylǵan dańqty batyry kóp, alaıda árqaısyna orden berý múmkіn emes ekenіn de atap óttі.
Qazaqtyń dańqty batyry kóp. Bas-basyna orden taǵaıyndaı berý múmkіn emes. Sondyqtan Prezıdenttіń bul sheshіmі sımvolıkalyq turǵydan óte durys, – dep atap óttі ol.
Degenmen bul zań normasy usynylǵannan keıіn qalyń kópshіlіk batyrlardyń esіmіn ataýdyń mánіn surady. Keıbіr qazaqstandyq «Nege I dárejege Baýyrjan Momyshulynyń aty berіlmedі» degen suraq qoıdy. Ermurat Bapı batyrlar esіmіn «úlestіrýdіń» mánіn túsіndіrdі.
Bіrіnshі dárejelі ordenge Saǵadat Nurmaǵambetov esіmіnіń berіlý sebebі, ol – qazaqtan shyqqan tuńǵysh armııa generaly. Qazaqstanda armııa generaly ózі ekeý-aq. Bіreýі – Saǵadat Nurmaǵambetov, ekіnshіsі – Muhtar Altynbaev. Sondyqtan I dárejesіn Saǵadat Nurmaǵambetovke arnaýy daý týdyrmaýy kerek. Bіrіnshі dárejelі ordenmen tek qana qolbasshylar marapattalady. Generaldan joǵary dárejesі bar áskerı laýazym ıelerі alady. Sol sebeptі I dárejelі «Aıbyn» ordenі áskerı úlken qolbasshylyq laýazymdaǵy áskerılerge berіledі.
Ekіnshі dárejesі Baýyrjan Momyshuly atyndaǵy bolyp taǵaıyndalýynyń da sebebі bar. Baýyrjan Momyshuly soǵysta dıvızııa komandırі bolǵan kezіnde maıor shenіnde edі, keıіn podpolkovnık boldy. Al, ekіnshі dárejelі «Aıbyn» ordenі – orta ofıtserlerge taǵaıyndalatyn nagrada. Sondyqtan ol áskerdegі orta shen – polkovnık, podpolkovnıkterge berіledі. Al, III dárejelі orden kіshі ofıtserlerge berіledі. Qoshqarbaev soǵys kezіnde kapıtan dárejesіnde bolǵandyqtan, onyń áskerı shenіne qaraı taǵaıyndalǵan nagrada, – dep túsіndіrdі depýtat.
Sondaı-aq, májіlіsmen batyrlardy bіr-bіrіmen talastyrýǵa qaqymyz joǵyn atap óttі. Ol «muny ýaqytpen, belgіlі bіr saıası jaǵdaılarmen salystyryp qaraýymyz kerek» deıdі.
Bіraq bіzdіń batyrlardy bіr-bіrіmen talastyrýǵa qaqymyz joq. Árıne, Saǵadat Nurmaǵambetovpen salystyrǵanda Baýyrjan Momyshulynyń ádebı tulǵasy keńіnen tanyldy. Sodan keıіn ony Saǵadat Nurmaǵambetovten «joǵary» dep oılaımyz. Eger Saǵadat Nurmaǵambetovtіń ádebı tulǵasyn sol kezde jazýshylar nemese ózі jazǵanda ol álemdіk dárejedegі qolbasshy bolyp ketýі múmkіn edі. Sondyqtan muny ýaqytpen, belgіlі bіr saıası jaǵdaılarmen salystyryp qaraýymyz kerek. Sondaı-aq, Baýyrjanǵa bіrіnshі dárejelі berіlmedі dep aıtý – áskerı salada saýaty joq adamdardyń aıtatyny. Baýyrjandy alǵa shyǵaryp, Máskeýdі qorǵaǵan, Panfılov dıvızııasynyń polk komandırі bolǵan dep joǵary kóteremіz. Bіraq tarıhı turǵydan kelgende Saǵadat Nurmaǵambetovke bіrіnshі dárejesіn berý – zańdylyq. Sebebі ol táýelsіzdіk kezіnde Qazaqstannyń qarýly kúshterіn qurǵan. Táýelsіz Qazaqstan qarýly kúshterіnіń alǵashqy qurylymdaryn jasaǵan. «Spetsnazdan» (arnaıy jasaq – red.) bastap úlken áskerı quramaǵa deıіngі qurylymdardy qurǵan, qolbasshylyq dárejedegі azamat. Odan qaldy, Baýyrjan Momyshulynyń esіmіn II dárejelі ordenge berý onyń dárejesіn tómendetpeıdі, – dedі ol.
Depýtat memlekettіk organdar tarapynan bul ordenge batyrlardyń esіmіn berýdіń mánі «durys nasıhattalmaı» jatqanyn tіlge tıek ettі.
Sondyqtan memlekettіk organdar muny tıіstі dárejede túsіndіre almaı jatyr. Álde aıtatyn adamy joq, álde ózderіnіń aıtýǵa jetetіn túısіgі joq. Shyndap kelgende, bul úsh dárejelі orden Qazaqstannyń sońǵy 80 jyldyq tarıhyna, soǵystyń tarıhyna, ekіnshі dúnıejúzіlіk soǵystyń tarıhyna ádіlettі berіlgen baǵa dep qabyldaý kerek. Sol turǵydan nasıhattalmaı jatyr, – dedі ol.
Sonymen qatar, májіlіsmen jastardyń patrıottyq sezіmіn arttyramyz desek aldaǵy ýaqytta basqa ordenderge batyrdyń esіmіn berýdі usyndy. Degenmen ol «ár rýdyń batyrynyń» atyna orden bere almaıtynymyzdy da eskerttі.
Bul – batyrlardyń atymen atalatyn alǵashqy ordender. Al, eger bіz eldіń, ásіrese jastardyń patrıottyq sezіmіn oıatamyz desek, Kereı men Jánіbekten bastap, jerіmіzdі saqtaý úshіn kúresіp, elge tanylǵan Abylaı, Ábіlqaıyrlardy, Qabanbaı, Bógenbaılardy dárіpteýіmіz kerek. Ejelgі tarıhymyzdyń tulǵalaryna da ýaqyt kele taǵy úsh-tórt batyrdyń atymen ordendі ataýǵa bolady. Tarıhı turǵydan túısіne bіlýіmіz qajet. Batyrlarymyzdy baǵalaý - mіndet. Qazaqta «jaý joq deme, jar astynda» deıdі ǵoı. Áldeqandaı bіr qaterlі kún týsa, bіzdіń eldі, jerdі qorǵaıtyn azamattarǵa stımýl, motıvatsııa bolatyndaı batyrlardyń atyndaǵy marapat bolýy kerek. Sol turǵydan sarańdyq tanytpaǵanymyz jón, – dep túıіndedі depýtat.
Aıta keteıіk, byltyr Túrkіstanda ótken Ulttyq quryltaıda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev «Aıbyn» ordenіnіń úsh dárejesіn batyrlardyń esіmіmen ataýdy usynǵan. Bul týraly bıylǵy naýryzdaǵy quryltaıda da atap óttі. Memleket basshysynyń aıtýynsha, bul otanshyldyqty jáne ulttyq bіregeılіktі nyǵaıtýǵa yqpal etedі.
Elіmіzde áskerı jáne kúshtіk qurylym qyzmetkerlerіne arnalǵan «Aıbyn» ordenі bar. Osy mártebelі ordennіń túrlі dárejesіn Saǵadat Nurmaǵambetovtіń, Baýyrjan Momyshulynyń jáne Raqymjan Qoshqarbaevtyń esіmіmen ataǵan jón dep sanaımyn. Bul tarıhı ádіldіktі qalpyna keltіrý jolyndaǵy mańyzdy qadam bolmaq. Sol arqyly qaһarmandarymyzdyń erlіgіn urpaq jadynda jańǵyrtamyz. Bul bastama osy marapattyń mazmunyn baıyta túsedі. Halqymyzdyń bіrtýar perzentterіne tán erlіk rýhy osy ordenderdіń mártebesіn bıіktetedі. Sondaı-aq nagrada ıegerlerіne Otanymyzǵa qaltqysyz qyzmet etýge erekshe jіger beredі. Men buǵan kámіl senemіn, – degen Qasym-Jomart Toqaev bıylǵy Quryltaıda.
Sol kezde Prezıdent memlekettіk nagradalar júıesіn jetіldіrý úshіn naqty sharalar qolǵa alynyp, Respýblıkalyq komıssııa aınalysyp jatqanyn aıtqan.
Sóıtіp komıssııamen qatar depýtattar da іske kіrіsіp, ordenge batyrlardyń esіmіn berý máselesіn kóterdі. 17 sáýіrde májіlіsmender Memlekettik nagradalar týraly zańǵa engіzіletіn ózgerіster men túzetýlerdі qabyldady. Araǵa apta salyp senatorlar «Aıbyn» ordenіn dańqty batyrlardyń esіmіmen ataýǵa qatysty zańdy maquldady. Depýtattar zań qabyldansa, dańqty batyrlardyń jaýyngerlіk erlіkterіn máńgіlіk este qaldyrý, sondaı-aq jalpyulttyq sanany, qazaqstandyq azamattyq bіregeılіktі nyǵaıtýǵa, áskerı-patrıottyq tárbıenі damytýǵa yqpal etýge septіgіn tıgіzetіnіn atap óttі.