Түркістан легионының құрамында болған қазақстандық әскери тұтқындарды оңалту бойынша ұсыныстарды дайындау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі, гуманитарлық ғылымдар магистрі Ақан Шәріповтың айтуынша, облыстық полиция департаментінің арнайы мемлекеттік мұрағатынан маңызды құжаттар табылды.

Құпия атауларды әлі күнге дейін жариялау немесе айту мүмкін емес. №25 қорда 367 адамға қатысты 429 іс бар, олардың барлығында «ақтауға жатпайды» деген белгі бар. Бұл олардың кінәсі арнайы тексерудің нәтижесінде дәлелденгенін білдіреді. Соғыс уақытында сотталғандар «жауға өз еркімен берілу, қашу, өзін-өзі өлтіру, әскери бөлімді тастап кету, бұйрықты орындамау» баптары бойынша қатаң жазалау шараларына ұшырады, – дейді Ақан Шәріпов.

1990-2000 жылдары прокуратура қызметкерлері әскери тұтқындарға қатысты істерді мұқият тексерді. 2020 жылдан бастап ҚР Президентінің Жарлығымен барлық істер қайта қаралуда. №26 «Ұлы Отан соғысының бұрынғы әскери тұтқындары және Германиядан оралған ҚазССР азаматтары» қорында 3174 адамға қатысты 1308 іс сақталған.

Қазақстандықтар Германия, Польша, Италия, Франция, Латвия, Дания, Белоруссия, Украина лагерлеріне түсті. Анкеталық деректер мен жеке құжаттар сақталған. Іздеу жұмыстары жалғасуда.

Облыстық әскери комиссариат 1939-1945 жылдары Батыс Еуропа елдерінде тұтқынға түскен жерлестеріміздің тізімін жасады. Жұмыс тобы кейбір істерді қарап, оларды қайта қарау бойынша ұсыныстар берді. Төрт адамның құжаттарында саяси аспектілер бар. Мысалы, соғыс заңы бойынша «Кеңес өкіметіне қарсы ниеттері» үшін СМЕРШ екі жауынгерді әскери трибуналға берген, бір жауынгер неміс тұтқынында болған кезде өз еркімен Түркістан легионына жазылған. Кейін Қызыл Армия қатарына қосылған. Жаумен шайқасқаны үшін алған марапаттары бар. Неге оны ақтамасқа. Бір адам өз командирін қорлағаны үшін атып тастаған, – деп түсіндірді Ақан Шәріпов.

Оның сөзінше, әскери тұтқындардың тағдыры күрделі, олар адам төзгісіз жағдайда өмір сүрді.

Көбісі оқ-дәрілер, қару-жарақ және командирлердің жетіспеушілігінен тұтқынға алынды, фашистер жағында соғыс қимылдарына қатыспады. Бірақ жеңістен кейін олар қайтадан сотталды. Көбісі ерлік жасады, марапаттарға ие болды. Елге келгеннен кейін олар «Германиядағы өмірді мақтады», «кеңес колхозының өмірін сынға алды» деп қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Әрине, біз жауап іздейтін сұрақ көп, – дейді зерттеуші.

Арнайы қоныс аударушылар мен жер аударылғандарды анықтау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі, тарих ғылымдарының кандидаты Алмагүл Көшпаеваның айтуынша, арнайы қоныс аударушылар, яғни жер аударылғандар 30 санатқа бөлінген.

Зерттеушілер мұрағаттан «арнайы қоныс аударылғандардың жеке істерін зерттеді. Онда 36 мыңға жуық іс сақталған. Мұны арнайы тарихи құжаттар растайды, – дейді Алмагүл Көшпаева.

Оның мәліметінше, Ақмола облыстық партия комитеті мен еңбекшілер депутаттары облыстық Кеңесі атқару комитетінің 1941 жылғы 27 қыркүйектегі бірлескен қаулысында Кеңес Одағының орталық аудандарынан Ақмола облысының аудандарына 36 мың неміс ұлтын көшіру туралы айтылған.

Жергілікті басшыларға осы науқанды орындау бойынша нақты тапсырмалар берілді. Барлық жеке істерде-өмірбаян, өтініштер, кепіл, билік органдарымен хат алмасу, шектеу шаралары көрініс тапқан. Әрбір істе тегі, білімі, отбасы құрамы, жынысы, сотты болуы және партиялық жағдайы, мамандығы, тіпті қашан көшетіні де көрсетілген, – деп нақтылады жұмыс тобының жетекшісі.

Тарихшы-ғалымның айтуына қарағанда, әзірге 377 іс қана сапалы сараптамадан өткен.

Облыстық прокуратурада толық тізім бар, оларды топтастыру және сұрыптау жүргізіледі. Айта кету керек, жұмыс барысында белгілі бір қиындықтар туындады. Кейбір құжаттар ескірген, жазулары өшкен, беттер толық емес, ақпарат аз, бірқатары латын және араб тілдерінде жазылған. Архивтегі әр құжаттың артында адам тағдыры, үлкен трагедия тұр. Зерттеушілер кәсіби және ғылыми этиканы сақтай отырып, әр істі өте мұқият қарауға тырыстық, – дейді Алмагүл Көшпаева.

Екінші дүниежүзілік соғыс кезеңіндегі құжаттар – зерттеушілер жұмысының маңызды бөлігі болып табылады. Жобаны іске асыру үшін Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университетінде арнайы жобалық кеңсе ашылды. Бес ғылыми-зерттеу экспедициясы, халықаралық ғылыми-практикалық конференция ұйымдастырылды, ғалымдар республикалық деңгейдегі 11 семинарға, бірнеше форумдарға қатысты. Зерттеу материалдары бойынша түсірілген бейнефильм телеарналарда көрсетілді, Facebook, Instagram әлеуметтік желілеріне жарияланды.

Төтенше жағдайлар департаментінің күштері мен құралдары жоғары рангі бойынша өрт сөндіру жұмыстарына жұмылдырылды. Жетісу ауданында жанар – жағармай құйылған автоцистерна отқа оранды. Өрттің жақын орналасқан вагон типті цистерналарға, резервуарға таралу қауіпі бар, – деп хабарлады ведомствадан.

Оқиға орнында жеке құрам қауіпсіздік шараларын сақтай отырып жұмыс істеп жатыр. Жедел штаб құрылып, көрші резервуарларды салқындатуға өрт оқпандары берілді. Өртті сөндіруге 28 техника мен жеке құрамның 80 адамы жұмылдырылды.

Жергілікті мұрағат деректеріне сүйенсек, майдан даласына ай сайын 70 миллионға дейін хат жеткізілді. Қағаз жетіспегендіктен, сұрапыл соғыс жағдайында конверт пен марка табу мүмкін болмады. Сондықтан пошта жөнелтімдерінің «мобильді» нұсқасы ойлап табылды. Ол – ұшбұрыш хаттар еді.

Үшбұрыш хаттар ердің амандығын елге жеткізген. Оны алғандар шаттанып, «қара қағаз» келген үй қара жамылатын. Талайлардың үмітін үздірмей, жеңіске деген сенім сыйлаған да сол хаттар. Соғыстың алғашқы күндерінен бастап пошта байланысы орнатылды. Маркалар да майданға және тылға міндетті түрде жіберілді. Хаттарға үлкен сұраныс болуына байланысты халық шаруашылығы конверттер, ашықхаттар мен бланкілер шығара бастады. Олар патриоттық сипаттағы түрлі-түсті безендірулерге ие болды. Ашықхаттар әдемі ұрандармен жазылды. Алайда, көп ұзамай конверттер туралы мәселе туындады. Хаттардың көптігіне байланысты оларды қажетті мөлшерде шығаруға уақыт болмады. Сонымен қатар, қағаз фабрикаларында шикізат жетіспеді, – дейді М.Ғабдуллин музейінің ғылыми қызметкері Мейрамгүл Жолаушина.

Музей қызметкерлерінің пікірінше, бұл жағдайдан шығудың жолын ойлап тапқан жауынгерлер болған. Алдымен олар қолдан газет конверттерін жасады, ал ол жетіспеген кезде, хаттарын үшбұрыштарға сала бастады. Кейде сарбаздар туыстары мен жақындарына қағаз қалдықтарына, буклеттерден жыртылған беттеріне, темекі қораптарына, газет шеттеріне немесе жолдар арасына жазуға мәжбүр болды. Сонымен қатар, мұндай хабарламаларда хат алушының мекен-жайы мен жіберушінің деректері үшін орын қалды, сондықтан конверттерге аса қажеттілік бола қоймады.

Ұрыс даласында құпиялылық мүлдем болмаған, үшбұрыш хаттар желімделмеген. Оларды НКВД ашып оқыды. Дәл осы себептен неміс сарбаздарының хаттары кеңес жауынгерлеріне қарағанда әлдеқайда мазмұнды және көлемді болды. Сонымен қатар хабарламалар екіжақты тексерілді: әр үшбұрыш хатта міндетті түрде «әскери цензурамен тексерілді» деген мөр болды. Әскерлердің орналасқан жері және әскери қызметке қатысты ақпараттарды беруге қатаң тыйым салынды. НКВД қызметкерлері тыйым салынған ақпаратты қара сиямен бояйтын болған. Кейбір деректер мемлекеттік қауіпсіздік министрлігіне жіберіліп, мұқият тексерілді. Соғыс уақытының заңдары бойынша құпия ақпаратты жария еткендерге ату жазасы тағайындалды. Хаттарда жауынгерлер туыстарына деген сағынышы туралы жазды, кейде жас балаларына сурет салып, соғыстан кейін үйге қайтуға уәде береді. Көптеген хаттар өте қысқа жазылған. Олар ұрыс арасындағы үзілістерде, шайқас қарсаңында жазылған. Мұндай хаттар «мен ұрысқа барамын» деген сөйлеммен аяқталады, – дейді М.Ғабдуллин музейінің ғылыми қызметкері Мейрамгүл Жолаушина.

Оның айтуынша, хат-хабарларды тасымалдауға арналған машиналарды басқа мақсаттарда пайдалануға тыйым салынған.

Пошта вагондары оқ-дәрілер тиелген вагондармен бірдей басымдыққа ие болды. Сондықтан әскери үшбұрыш хаттар иелеріне жетуі үшін вагондарды кез-келген составқа тіркеуге рұқсат етілді. Майдан мен тылдағы барлық хат-хабарлар жеткізу тегін болды. Тек сәлемдемелер беруге тыйым салынды. Бірақ хаттар әрдайым уақытында келе бермейтін. Үшбұрыш хаттар соғыс аяқталғаннан кейін он-жиырма жылдан кейін иесіне жеткен жағдайлар да болды. Көбінесе пошта машиналары қоршауға түсіп, тоналды. Пошташылар от пен оқтың ортасынан блиндаждарға дейін ондаған шақырым жол жүріп жеткен, – дейді музей қызметкері.

Соғыс жылдарында хат-хабар жеткізуде қиындықтар көп болды. Хаттар ерекше түрде бүктелді.

Диагональ бойынша тікбұрышты қағаз парағы оңнан солға, сосын керісінше бүктелді. Парақтар тікбұрышты болғандықтан, әрқашан төменгі жағында тар жолақ қалды. Алдыңғы бетінде мекен-жай жазылды, ал артқы жағы таза болды. Парақтың қалған бөлігі жақын адамдарға мүмкіндігінше көп ақпарат беру үшін кішкентай әріптермен жазылды, өйткені хаттар сирек жүрді. Егер пошташы мекен-жайы ғана машинкаға басылған ақ конверт әкелсе, ол отбасы қайғы жамылатын. Шынында да, мұндай конвертке ресми бланк салынды, онда: «жауынгер қайтыс болды немесе ерлікпен қаза тапты, хабар-ошарсыз кетті» деп жазылды. Кейде жауынгердің тірі екендігі туралы хабар қара қағаздан кейін де келді, – деп түсіндірді Мейрамгүл Жолаушина.

Үшбұрыш хаттар таңқаларлық оқиғалар және майдангер ерліктерінің куәсі. Маман майдан хаттарын жинау жұмыстарын жалғастыру керек деп санайды.

Өткені оларды сақтаушылар өмірден өтіп жатыр. Соғыс уақытында хаттарда ерекше құпиялылық сақталды. Әскери бөлімдердің атауы және олардың орналасқан жері көрсетілмеген, бөлімнің өз шифры болған.  Бұл кейіннен жоғалған немесе қайтыс болған жауынгерлерді іздеуді қиындатқаны белгілі. Хаттар химиялық қарындашпен жазылды. Ол кезде қазіргідей қалам жоқ, сиямен жазылған мәтіндер түсініксіз болып шықты. Ал қарындашпен жазылған жазу суға төзімді болды және өшпеді. Осының арқасында хаттар бүгінгі күнге дейін сақталды. Майданнан келген хаттар сол кезде болған барлық шайқастар мен оқиғалардың куәсі. Олар өте құнды, онда дәуір тынысы, жеңіске деген сенім жатыр, – деп түйіндеді музей қызметкері.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің Шымкент қаласы бойынша  департаменті Агенттік пен Ішкі істер министрлігі арасындағы өзара ынтымақтастық туралы меморандум аясында Шымкент қаласы Полиция департаментінің Өзіндік қауіпсіздік басқармасымен бірлесіп, қызмет бабындағы қамқорлығы үшін қарамағындағы қызметкерлерден 178 мың теңге мөлшерінде жеке-дара пара алғаны үшін Шымкент қаласы жергілікті полиция қызметі патрульдік полиция полкінің 4-ротасының командирі полиция майоры К. Әлімхановты ұстады, — делінген хабарламада.

Әлімхановтың өз қызметкерлерінен жалпы қамқорлығы үшін полк басшылығына 2021 жылдың мамырынан 2022 жылдың сәуіріне дейін ай сайын пара алудың қосымша фактілері анықталды.

Әлімхановтың автокөлік құралын мас күйінде жүргізгені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартпай рота инспекторларымен алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобынан 130 мың теңге сомасында пара алған фактілері тіркелді.

Сондай-ақ Әлімхановтың заңда көзделген демалыс күндерін бергені үшін қол астындағылардан 2 мың теңге мөлшерінде жүйелі түрде пара алғаны анықталды.

Әлімхановқа қатысты сот «күзетпен ұстау» түріндегі бұлтартпау шарасын таңдады. Тергеу жалғасуда.

Өзге ақпарат ҚР ҚПК 201-бабына сәйкес жария етуге жатпайды.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет пен ІІМ-нің сыбайлас жемқорлық фактілерін анықтау және жолын кесу жөніндегі бірлескен жұмысы жалғасатын болады.

 Қарағанды облысында 360 әлеуметтік жағдайы төмен отбасыға «Рамазан қоржыны» табысталды. Акция «Зекет және қайырымдылық» қорымен ұйымдастырылды.

Бұл туралы Қарағанды облысы әкімдігінің баспасөз қызметі хабарлады.

Қасиетті айдың бірінші күнінен бастап біздің қор түрлі қайырымдылық акцияларын өткізеді. Азық-түлік әлеуметтік көмекке мұқтаж 360 отбасына таратылды.

Бүгінде 600 адамға ауызашар ұйымдастырылды. Сондай-ақ, көру қабілеті нашар 150 адам ыстық тамақпен қамтамасыз етілді. 5000 студентке ыстық тамақ жеткізілді. Сонымен қатар, 17 адам материалдық көмек алды, – деді  «Зекет және қайырымдылық» қорының Қарағанды облысы бойынша жауапты өкілі Мұхит Жарымбетов.

Оның айтуынша, қайырымдылық шаралары қасиетті айдың соңына дейін жалғасады.