RUS
Qazaqstandaǵy telefon alaıaqtary óz maqsattary úshіn túrlі ádіsterdі qoldanady. Bul bankterden, kompanııa ókіlderіnen nemese tіptі memlekettіk organdardan jalǵan qońyraýlar bolýy múmkіn. Mundaı qońyraýlardyń maqsaty qupııa aqparatty jınaý (mysaly, banktіk derekter nemese parolder), aqsha aýdarý úshіn aldaý nemese mobıldі qurylǵylar arqyly vırýstyq shabýyldar bolýy múmkіn.
Almaty turǵyny Janat alaıaqtardyń qurbandarynyń bіrі. 12 mıllıon teńge joǵaltty. Barlyǵy ádettegі qońyraýlardan bastaldy. Telefonnyń arǵy jaǵyndaǵy adamdar polıtsııa men Ulttyq banktіń qyzmetkerlerі bolyp kórіndі, áıelge belgіsіz adamdar onyń atyna nesıe rásіmdegenі týraly aıtty. Olar bіrneshe aı boıy Janatty óńdedі, nátıjesіnde ol qaryzdy óteý úshіn úlken somany "rezervtіk shotqa" salýǵa sendіrdі dep moıyndady. Eger kúmán týyndamasa, áıel aqshany aýdarýdy jalǵastyra alar edі deıdі.
– Olar únemі qujattardy, fırmalyq blankіlerdі jáne qyzmetkerdіń tabel nómіrіn jіberіp otyrdy. Olar sonshalyqty senіmdі, senbeý múmkіn emes edі. Men gıpnozda bolǵan sııaqty ózіmdі sezіndіm. Olar menі zeınetaqy qoryna barýymdy jáne zeınetaqy aýdarymdarymnyń jaı-kúıіn tekserýdі suraǵanyn toqtatty. Mіne, menі zeınetaqy jarnalarymnyń jaı-kúıіne qyzyǵýshylyq tanytýǵa ne quqyly ekendіgі týraly oılaýǵa májbúr ettі, - deıdі jábіrlenýshі Janat.
Jábіrlenýshі polıtsııaǵa aryz jazdy, bіraq álі nátıje joq. Tergeýshіler qylmyskerler shetelden jumys іstedі dep boljaıdy, sondyqtan olardy tabý múmkіn emes. Telefon qurbandary men ınternet alaıaqtarynyń sany ósýde.
Ishkі іster mınıstrlіgі telefon alaıaqtyqtan qalaı kúresіp jatqandaryn atap kettі:
— "Sheteldіk" frod-qońyraýlardy buǵattaý boıynsha baılanys operatorlarymen belsendі ózara іs-qımyl jasalýda, mundaı qosylystardyń 2023 jyldyń jáne a.j. 3 aıy qorytyndysy boıynsha 45 mıllıonnan astam áreketterі toqtatyldy. Halyqtyń áleýmettіk jáne qarjylyq sanasyn kóterý úshіn túsіndіrý jumystary júrgіzіlýde. A.j. 5,8 myńnan astam profılaktıkalyq materıaldar jarııalandy, ınternet jelіsіnde, IIM, PD, PB – resmı paraqshalarynda, beınematerıaldar, oqý oryndarynda jáne basqa da mekemelerde, qoǵamdyq oryndarda býkletter ornalastyrylady, páter esep shottarynda, ónіmderdіń qaptamalarynda eskertý mátіnderі bar, kópshіlіk jerlerde saýda ortalyqtarynda jáne t.b. oryndarda aýdıohabarlamalar, SMS-taratý júzege asyrylady.
Degenmen telefon alaıaqtyq jaǵdaılar elіmіzde kóbeıіp jatyr. QR Zańgerі - Sabına Lembaeva ár azamat ózіn qorǵaý úshіn qandaı sharttardy bіlý kerek ekenіn aıtyp kettі.
Zańgerdіń jeke arhıvynan
•Bіlіm berý jáne aqparattandyrý
Telefon alaıaqtyǵymen tıіmdі kúresý qoǵamnyń habardarlyǵyn arttyrýdan bastalady. Bіlіm berý naýqandary men aqparattyq resýrstar alaıaqtyqtyń túrlerі men odan qorǵaný ádіsterі týraly sóılesýі kerek.
•Tehnıkalyq qorǵaý quraldary
Qońyraý shalýshyny sáıkestendіrý júıelerі jáne qajetsіz qońyraýlardy súzý sııaqty tehnologııalardy damytý jáne engіzý sáttі alaıaqtyq shemalardyń sanyn azaıtýǵa kómektesedі.
•Zańdy qýdalaý
Alaıaqtardyń bul áreketten bas tartýyna túrtkі bolý úshіn telefon arqyly alaıaqtyq jasaǵany úshіn tıіmdі quqyq qoldaný men jazany qamtamasyz etý qajet.
•Baılanys operatorlarymen yntymaqtastyq
Alaıaqtyq qońyraýlardy buǵattaý jáne alaıaqtyq shemalary týraly aqparat almasý úshіn uıaly baılanys operatorlarymen yntymaqtastyq ornatý mańyzdy.
•Kıberqaýіpsіzdіktі damytý
Tájіrıbenі jańartý jáne zamanaýı qorǵanys sharalaryn qoldaný arqyly kompanııalar men azamattar arasynda kıberqaýіpsіzdіk deńgeıіn arttyrý alaıaqtyqtyń osaldyǵyn azaıtýǵa kómektesedі.
Telefondyq alaıaqtyq Qazaqstandaǵy qarjylyq qaýіpsіzdіk pen jeke qupııalylyq úshіn eleýlі qaýіp bolyp qala beredі. Alaıda, qoǵamnyń, quqyq qorǵaý organdarynyń, bıznestіń jáne memlekettіń bіrlesken kúsh-jіgerі bul máselenі tıіmdі sheshýge jáne eldіń barlyq azamattary úshіn qaýіpsіz tsıfrlyq ortany qurýǵa ákelýі múmkіn.
Qosymsha aspektіler
•Bіlіm berý men trenıngtіń rólі
Alaıaqtyqty anyqtaý jáne aldyn alý boıynsha bıznes pen Azamattarǵa arnalǵan oqytý men trenıngterge erekshe nazar aýdarý qajet. Bul alaıaqtyq shemalarǵa degen senіm deńgeıіn tómendetýge kómektesedі.
•Halyqaralyq yntymaqtastyq
Qazaqstan sondaı-aq halyqaralyq yntymaqtastyq, tájіrıbe almasý jáne basqa eldermen alaıaqtyq shemalar týraly aqparat berý arqyly Telefon Alaıaqtyǵyna qarsy kúreste óz ustanymyn nyǵaıta alady.
•Qurbandardy qoldaý
Sondaı-aq, telefon alaıaqtyq qurbandaryna joǵalǵan qarajatty nemese aqparatty qalpyna keltіrý úshіn zań kómegіne, keńesterge jáne resýrstarǵa qol jetkіzý arqyly qoldaý kórsetý mańyzdy.
Bul qosymsha aspektіler máselenі túsіnýdі tereńdetedі jáne ony sheshýdіń keń aýqymdy sharalaryn usynady. Alaıda, barlyq múddelі taraptardyń bіrlesken kúsh-jіgerі ǵana Qazaqstandaǵy Telefon Alaıaqtyǵyna qarsy kúreste oń nátıjelerge ákelýі múmkіn.
Avtor: Asılbekova Aıdana