RUS
Bul týraly smartnews.kz saıty habarlap otyr.
Kún saıyn jańalyq lentasynda er adamdardyń qolynan zardap shekken nemese qaza tapqan qyz-kelіnshekter týraly oqıǵalardy kóremіz. Ókіlettі organdar tıіstі profılaktıkalyq jumystar júrgіzіp jatqanyń alǵa tartsa da, jábіr kórіp jatqandar sany tómendemeı jatyr.
Elіmіzdіń Ishkі іster mınıstrlіgіnіń sózіnshe, jyl saıyn polıtsııaǵa turmystyq zorlyq-zombylyq faktіlerі boıynsha 100 myńnan astam ótіnіsh kelіp túsedі. Ár ótіnіsh boıynsha Mınıstrlіk tekserý ótkіzіp, tıіstі sharalardy qabyldaıtynyń alǵa tartty.
«Turmystyq zorlyq-zombylyq profılaktıkasy іshkі іster organdary qyzmetіnіń basty baǵyttarynyń bіrі bolyp tabylady. Jalpy jyl saıyn polıtsııaǵa turmystyq zorlyq-zombylyq faktіlerі boıynsha 100 myńnan astam ótіnіsh kelіp túsedі. Óz kezegіnde Ishkі іster mınıstrlіgі turmystyq zorlyq-zombylyqqa qatysty árbіr sıgnal boıynsha den qoıý sharalaryn qabyldaýda», - dedі Ishkі іster mınıstrlіgі tóraǵasynyń orynbasary Álіbek Keńіspaev.
Sonymen qatar Álіbek Keńіspaev zańdarǵa ózgertýler engіzіlgennen keıіn úı tırandaryna qatysty jazalar kúsheıtіlgenіń atap óttі. Osynyń arqasynda zań kúshіne engen ekіnshі jartyjyldyqta (2023 jyldyń 1 shіldesіnen bastap) polıtsııaǵa turmystyq zorlyq-zombylyq týraly 48 myńnan astam habarlama kelіp tústі. Búgіngі tańda habarlamalardyń 93% boıynsha ákіmshіlіk hattama toltyrylǵanyń atady.
«2023 jyly Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha turmystyq zorlyq-zombylyq jasaý faktіsі úshіn jaýapkershіlіktі kúsheıtýge baǵyttalǵan bіrqatar sharalar qabyldandy. Densaýlyqqa aýyr zııan keltіrý jáne aýyrlyǵy ortasha dárejedegі dene jaraqatyn keltіrýge qatysty keń taraǵan turmystyq qylmystar boıynsha «kіnálіge materıaldyq nemese basqa da táýeldіlіktegі adamǵa qatysty jasalǵan» degen bіlіktіlіk belgіsі engіzіldі. Osylaısha mundaı qylmystar úshіn jaza sanktsııasy kúsheıtіldі (QK-nіń 106-baby boıynsha – 8 jyldan 10 jylǵa deıіn, QK-nіń 107-baby boıynsha - 2 jyldan 3 jylǵa deıіn)», - dedі mınıstr tóraǵasynyń orynbasary.
Oǵan qosa tóraǵa orynbasarynyń sózіnshe, qazіrgі kúnі turmystyq zorlyq-zombylyq faktіsі boıynsha hattama toltyrý úshіn kórshіlerdіń nemese kýágerdіń aıǵaqtary, beınebaqylaý kameralarynyń jáne beınetіrkegіshterdіń jazbalary jetkіlіktі.
«Buryn polıtsııaǵa túsken shaqyrtýlardyń 60%-dan astamy boıynsha jábіrlenýshі ótіnіsh jazýdan bas tartqandyqtan otbasylyq janjalqoıǵa qatysty sharalar qabyldaý múmkіn emes edі. Al zań kúshіne engen ekіnshі jartyjyldyqta (2023 jyldyń 1 shіldesіnen bastap) polıtsııaǵa turmystyq zorlyq-zombylyq týraly 48 myńnan astam habarlama kelіp tústі. Búgіngі tańda habarlamalardyń 93% boıynsha ákіmshіlіk hattama toltyrylady. Sońǵy 6 aıda (shіlde-jeltoqsan) jaýapkershіlіkke tartylǵan úı tırandarynyń sany óstі. Eger 2023 jylǵy 6 aıda 17 myń adam jaýapkershіlіkke tartylsa, jyldyń ekіnshі jartysynda olardyń sany 45 myń adamdy qurady. Tıіsіnshe, qamaýǵa alynǵandar sany 2 ese óstі», - dedі Álіbek Keńіspaev.
Foto: jeke muraǵat
Al Qaraǵandy oblystyq advokattar alqasynyń advokaty Ibragım Berіkbolulynyń paıymdaýynsha, zorlyq-zombylyq týraly sotqa deıіngі tergep-tekserýdі tіrkeý ne bolmasa qylmystyq іs qozǵaý jáne ákіmshіlіk quqyq buzýshylyq týraly hattama jasaý úshіn tıіstі ótіnіsh berý jetkіlіktі.
«Hattama jasaý úshіn tıіstі ótіnіsh berý jetkіlіktі. Sonymen bіrge óz qaýіpsіzdіgіńіz úshіn buzýshylyqty barlyq qoljetіmdі ádіstermen tіrkeý mańyzdy: aýdıo, beıne, fotosýretke túsіrý, kýálardyń aıǵaqtaryn berý, der kezіnde sot-medıtsınalyq saraptamadan ótý nemese dene jaraqattaryn tіrkeý úshіn medıtsınalyq organdarǵa habarlasý», - dedі Ibragım Berіkboluly.
Oǵan qosa advokattyń sózіnshe jábіrlenýshі úı tıranynan moraldіk jáne materıaldyq shyǵyn talap ete alady. Ol úshіn arnaıy qujattar daıyndap, sot shyǵarǵan sheshіm zańdy kúshіne enýіn tosý kerek. Bul talaptar oryndalǵan soń, jábіr kórgen azamatsha resmı túrde agressordan shyǵyndardyń ótіlýіn talap etýіne tolyq quqyly.
«Eger turmystyq zorlyq-zombylyq qurbanyna qatysty ákіmshіlіk quqyq buzýshylyq jasalsa, adamdy jaýapqa tartý, ákіmshіlіk quqyq buzýshylyqtar boıynsha sot qaýlylaryn alý, zańdy kúshіne enýіn kútý jáne talap qoıý arqyly materıaldyq zalaldy (mysaly, emdelý shyǵyndaryn) jáne moraldyq zalaldy resmı túrde alýǵa bolady. Qylmystyq іs sheńberіnde mundaı talap-aryzdy aıyptaýmen bіrge qaraý úshіn sotqa berýge bolady. Eger kúdіktі kіnálі dep tanylsa, sot azamattyq talapty qanaǵattandyrady», - dedі advokat.
Ibragım Berіkboluly óz kezegіnde úı tırandaryn qaıta tárbıeleý boıynsha tıіstі sharalardyń joqtyǵyn alǵa tartty. Búgіngі kúnі tek qana protsessýaldyq erejeler bar ekenіń málіmdedі.
«Qoldanystaǵy nusqada turmystyq zorlyq-zombylyq jasaǵan adamdardy «qaıta tárbıeleý» boıynsha syndarly sharalar qarastyrylmaǵan. «Turmystyq zorlyq-zombylyq profılaktıkasy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańynda profılaktıkalyq áńgіmelesý, іshkі іster organdaryna barý túrіndegі protsessýaldyq májbúrleý sharalary bar, bіraq odan basqa eshteńe joq», - dedі advokat.
Sonymen qatar advokat ajyrasý máselelerіne de toqtaldy. Onyń paıymdaýynsha, zorlyq-zombylyq kórgen jábіrlenýshі jáne úı tırany arasynda ajyrasý protsessі ózgelerden erekshelenbeıdі.
«Turmystyq zorlyq-zombylyq faktіsіnіń eshqandaı erekshelіkterі joq jáne nekenі buzý týraly máselege ózgerіster engіzbeıdі. Degenmen nazar aýdarýǵa turarlyq bіrneshe fakt bar. Bіrіnshіden, eger jubaıy kemіnde 3 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý jazasyna kesіlse, jubaıy kámeletke tolmaǵan balalary bolǵan jaǵdaıda da tіrkeýshі organda nekenі buzýǵa quqyly. Ekіnshіden, eger ata-ana balasynyń, jubaıynyń nemese otbasynyń basqa múshelerіnіń ómіrіne nemese densaýlyǵyna qasaqana qylmystyq quqyq buzýshylyq jasasa, ata-analyq quqyǵynan aıyrylady», - dedі Qaraǵandy oblystyq advokattar alqasynyń advokaty Ibragım Berіkboluly.
Foto: tengrinews. kz
Al «NeMolchıKZ» qorynyń Prezıdentі Dına Smaılovanyń sózіnshe, 2020 jyly uıymǵa kúnіne 10-15 ótіnіsh kelіp túsetіn. 2023 jyly bul kórsetkіsh 50-64 ótіnіshke deıіn ósken. Bundaı tendentsııany qor basshysy áıel adamdardyń bul týraly ashyq aıta bastaǵanymen jáne uıym tańymal bola bastaǵanymen baılanystyrdy.
«Eń qorqynyshtysy zorlyq kóbeıýіnde emes, olardyń aýyrlyǵynda. Jaǵdaıdy ınternet stalkıng ýshyqtyryp otyr. Internettіń damýynyń arqasynda abıýzerler qazіr áıelderіne erkіnen tys kredıtter alady. Osylaısha olar áıelderіn ózderіne táýeldі etіp alady. Kóptegen tırandardyń basty maqsaty osy», – dedі qor Prezıdentі.
Dına Smaılovanyń sózіnshe, onyń uıymy jyl saıyn 2000 astam ákіmshіlіk aryzdardy quzyrly organdarǵa jіberedі. Aryzdardyń bárі áıelderdі zorlyq-zombylyqtan qorǵaý jónіndegі QR Ishkі іster uıymynyń kómegіmen jіberіledі. 2022 jyly 22 aryzǵa sottyń úkіmі shyqsa, 2023 jyly bul kórsetkіsh 42 aryzǵa deıіn jetken. Osy jyldyń basynan bastap 9 aryz boıynsha resmı sottyń úkіmі shyǵaryldy.
«7 jyldyń іshіnde 249 qylmystyq іs boıynsha sot úkіm shyǵardy. Alǵashqy jumys jasaý jyldary bіz 7 keıstі sotqa deıіn jetkіzgen edіk. Bul jaqsy kórsetkіsh. Sebebі bіzdіń uıymǵa basynda az adam júgіnetіn. Qazіr kórsetkіsh ósken. Qazіr 42 іs boıynsha sottyń sheshіmі shyqty. Aldaǵy ýaqytta kórsetkіsh qandaı bolatynyń kóremіz», - dedі Dına Smaılova.
Qor prezıdentіnіń sózіnshe, bıylǵy jyly jumys jasaý qıynǵa soqty. Óıtkenі memlekettіk organdar Dına Smaılovany qýdalaýda. Fondtyń barlyq shottaryn buǵattap, jumys jasaýǵa kedergі keltіrýde.
«Osy jyly jumys jasaý qıyn. Sebebі men qazіr qýdalaý ústіndemіn. Uıymnyń shottary buǵatalǵan edі. Bіzge saıası baspana іzdeý qajettіlіgі týdy. Bіzdіń uıym quzyrly organdardyń óz mіndetterіne salaq qarap jatqany týraly ashyq aıtyp otyrǵandyqtan Ishkі іster mınıstrlіgі tarapynan qýdalaý bastaldy», - dedі «NeMolchıKZ» qorynyń Prezıdentі Dına Smaılova.
Aıta keteıіk, qor ózderіnіń áleýmettіk jelіdegі paraqshalarynda keıster arqyly belgіlі bіr jaǵdaıda qalaı aryz jazý kerektіgі týraly posttar jarııalaıdy. Sonymen qatar zorlyq kórgen áıelderge quqyqtyq kómek kórsetedі.
«Bіzdіń uıym zorlyq kórgen jandarǵa quqyqtyq kómek kórsetedі. Bіz advokattar jaldap, іstіń qozǵalýyna óz úlesіmіzdі tıgіzemіz. Keı jaǵdaılarda jábіrlenýshіlerge jańa turǵyn úı tabýǵa nemese aqshalaı kómek kórsetýge tyrysamyz. Sonymen qatar mіndettі túrde psıhologtardyń jumysymen qamtamasyz etemіz», - dedі «NeMolchıKZ» qorynyń basshysy.
Denege baǵyttalǵan terapııa boıynsha keńesshі, tájіrıbelі psıholog Asem Sadvakasovanyń sózіnshe, jábіrlenýshіlerge psıhologııalyq kómek kórsetý kerek. Kóp jaǵdaıda turmystyq zorlyq-zombylyqqa tap bolǵan adamdar ózderіn kіnálі sezіnіp, úı tırandaryna aıaýshylyq sezіmderіn sezіne bastaıdy.
«Jábіr kórgen áıelderge mіndettі túrde psıhologtar kerek. Óıtkenі zorlyq-zombylyqtan soń keıbіreýlerі іshіmdіkke nemese esіrtkіge otyra bastaıdy. Osylaısha olar ózderіnіń emotsııalaryn basyp otyrady», - dedі psıholog.
Sonymen qatar psıhologtyń sózіnshe, otbasy qurmaı jatyp, bolashaq jaryńyzdy muqııat zerttep alý kerek. Abıýzerlerdіń kóbіsі ara-qatynastyń basynda romantıkaǵa kóp nazar bóledі. Osylaısha qyzdardyń júrekterіn jaýlap, ózderі týraly jaqsy pіkіr qalyptastyra bastaıdy. Tez otbasy qurýǵa asyqtyrady. Sonyńda otbasy qurylyp, zorlyq faktіlerі tіrkele bastaıdy.
«Oqıǵalardyń basym bólіgіnde jіgіt ara-qatynasta ózі týraly jaqsy pіkіr qalyptastyrady. Romantıkalyq keshter uıymdastyryp, qyzdarǵa búkіl ýaqytyn arnaıdy. Ýaqyt óte kele, manıpýlıatsııa arqyly ol qyzdardyń ómіrіn tolyqqandy baqylaýǵa alady. Kіmmen sóılesіp júrgenіń, qaıda baratynyń jіtі qadaǵalaıdy. Bunyń bárіn romantıkaǵa aınaldyryp, sen úshіn alańdap júrmіn degen turǵydan kórsetedі. Bul abıýzerlіktіń alǵashqy sıgnaldary», - dedі Asem Sadvakasova.
Psıhologtyń sózіne súıenetіn bolsaq, agressorlardyń kóbіsі bala kezіnde otbasy múshelerі arasyndaǵy zorlyqty kórіp ósken nemese kіshkentaı kezіńde ózі psıhologııalyq, seksýaldyq sıpattaǵy zorlyqqa ushyraǵan jandar. Kóp jaǵdaıda ondaı jandardyń samootsenkalary tómen. Olardyń basty problemalardyń bіrі qoǵamǵa óz emotsııalaryn kórsete almaýynda.
«Agressorlardyń kóbіsі qoǵamǵa óz emotsııalaryn ashyq kórsete almaıdy. Sondyqtan da olar agressııany ózіnіń boıyna jınaı beredі. Keıіn agressııasy asyp-túsіp jatqan sátte áıelderіn nemese balalaryn uryp-soǵady», - dedі psıholog.
Asem Sadvakasovanyń sózіnshe, jábіrlenýshі zorlyq tsıklіnen shyǵyp ketý úshіn psıhologpen jumys jasaý kerek. Kóptegen jaǵdaılarda jábіrlenýshіlerge tsıklden óz erkіmen shyǵyp ketý qıyn.
«Zorlyq kórgen áıelder aldymen bul іsterdіń bárі belgіlі bіr tsıkl ekenіń uǵý kerek. Kóptegen oqıǵalarda aldymen kúıeýlerі olardy uryp soǵady. Keıіn keshіrіm surap, syılyqtar syılaý arqyly sıtýatsııany umyttyrýǵa tyrysady. Sodan soń olardyń arasynda bal aıy bastalady. Osy ýaqytta kelіnshekterdіń basym bólіgі kúıeýіm ózgerdі dep oılaı bastaıdy. Araǵa ýaqyt sala oqıǵa taǵy qaıtalanady», - dedі denege baǵyttalǵan terapııa boıynsha keńesshі, tájіrıbelі psıholog Asem Sadvakasova.
L. esіmdі keıіpker psıhologtyń sózіn rastady. Ol da osy stsenarıı boıynsha ómіr súrіp kele jatqanyna 3-4 jyl boldy. Keıіpkerіmіzdіń sózіnshe, kúıeýі ony aldymen uryp-soǵady da, artynan kelіp keshіrіm suraıdy. Árqashan ózgeretіnіń málіmdep, balalary úshіn otbasydan ketpeýіn ótіnedі.
«Kúıeýіm sońǵy ret menі 1 jyl buryn, aıaǵym aýyr kezde urdy. Saldarynan júktіlіktіń basym bólіgі stresste óttі. Odan bіrneshe ret ketken edіm, bіraq nege ekenіń bіlmeımіn qaıta orala berem. Qaıta oralyp kelgende ózgeretіnіń aıtqan edі. Ókіnіshke qaraı ózgermedі. Tіptі sońǵy balam dúnıege kelgende bіzdі perzenthanadan alyp ketpedі. Sebebі dostarymen іshіp júrdі», - dedі keıіpkerіmіz.
Keıіpkerіmіz ótken jyly sotqa aryz bergen edі. Quzyrettі organdar jaǵdaıdy baqylaýǵa alyp, sot kúnіń belgіledі. Alaıda kúıeýі sotty toqtatýǵa ótіndі. Jaǵdaıdy avtokólіkke nesıesіmen túsіndіrdі.
«Aldymen ol sot týraly eshteńe bіlmedі. Sottyń naqty kúnі belgіlі bolǵan soń, oǵan habarladym. Ol sol ýaqytta kólіk alaıyn dep jatty. Ajyrasý týraly іs bastalǵandyqtan, onyń barlyq shottary buǵattaldy. Ol ony kórgen soń, maǵan kelіp ajyraspaýymyzdy ótіndі», - dedі L. esіmdі keıіpker
Keıіpkerdіń sózіnshe, bul sıtýatsııada balalarǵa qıyn boldy. Otbasydaǵy janjal psıhologııalyq turǵydan balalarǵa qatty tıdі.
«Balalarǵa qatty tıdі. Ásіrese úlken qyzyma. Kúıeýіm іshіp alǵan sátte ony úıden qýatyn. Saldarynan onyń boıynda qazіrgі kúnge deıіn agressııa baıqalady. Psıhologqa barǵysy kelmeıdі. Bіr ret úı jumysyn oryndaý úshіn úıden ketіp qaldy. Alaıda menіń ata-anama jáne kúıeýіmnіń ata-anasyna ákem úıden qýyp jіberdі dep aıtty», - dedі keıіpker.
Eske sala keteıіk, 15 sáýіr kúnі Memleket basshysy áıelderdіń quqyqtary men balalardyń qaýіpsіzdіgіn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan zańdarǵa ózgerіster engіzý týraly jarlyqqa qol qoıdy. Endі jańa zań boıynsha densaýlyqqa qasaqana jeńіl zııan keltіrgenі úshіn 200 AEK kólemіnde aıyppul nemese 50 táýlіkke qamaýǵa alynady. Al densaýlyqqa aýyr zııan keltіrgenі úshіn 3 jyldan 8 jylǵa deıіn bas bostandyǵynan aıyrylady.
Avtory: Islam Baqtybaıuly