Ermurat Bápı: Hıdjapqa tyıym salsa elden ketem degender qurysyn, shekara asyp laǵyp ketsіn

"Aldy men artyna bіr ýys topyraq! Ketsіn. Qaıda ketkіsі keledі eken, eı? Laǵyp ketsіn! Ondaılarǵa shekarany ber jaqtan ǵana ashyp qoıý kerek... Jattyń surqııa dástúrlerіn elge sіńіrýge qarsymyz", – dedі depýtat Bapı. 

Bul málіmdeme halyq arasynda úlken rezonans, qatań syn týǵyzdy. Emotsııaly pіkіrlerdі qospaǵanda, pіkіr bіldіrýshіler musylmandyq kıіmge tyıym salatyn zań jobasyna bastamashy bolǵan depýtattyń saýatsyzdyǵyna nazar aýdartty: "Hıdjab – surqııa dástúr emes".

Tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, shyǵystanýshy Ahmet IArlykapovtyń aıtýynsha, zań júzіnde "hıdjabqa" tyıym salý qıyn bolady.

"Eýropada musylman áıelderdіń bas kıіmіn hıdjab dep ataıdy. Bul durys emes. Óıtkenі hıdjab – áıelderdіń sharıǵat normalaryna sáıkes keletіn kez kelgen kıіmі. Hıdjab arab tіlіnen "shymyldyryq" degendі bіldіredі. Mundaı kıіm áıel zatynyń búkіl tánіn, shashyn jaýyp turýǵa tıіs. Tek bet-júzіn, qolynyń ushyn, aıaǵynyń tobyqtan tómen bólіgіn ashyq qaldyrýyna ruqsat. Tıіsіnshe, hıdjabqa shashty búrkemeleıtіn oramal, shálі, uzyn jeńі bar kóılek, tobyqqa deıіn jetetіn beldemshe-ıýbka jáne basqasy jatýy múmkіn. Eger Parlament hıdjabqa tyıym salsa, onda áıelderdіń sharıǵat normalaryna sáıkes keletіn kez kelgen kıіmіne tyıym salady degen sóz", – degen pіkіr bіldіrdі ǵalym.

Sarapshy "saqaldylar" uıymdastyrǵan teraktіlerden keıіn Úkіmet 2016 jyly Qazaqstanda hıdjabqa tyıym salý bastamasyn kótergenіn eske saldy. Bul zańnamalyq túzetý "QR keıbіr zańnamalyq aktіlerіne ekstremızmge jáne terrorızmge qarsy іs-qımyl máselelerі boıynsha ózgerіster men tolyqtyrýlar engіzý týraly" zań jobasyna engіzіldі. Sonda Parlament qazіrgіsі sııaqty ózіmbіlemdіk tanytpaı, sala mamandaryn jumyldyryp, aqyldasqan.

Mamandar "hıdjab" degen jalpy ataý ekenіn, oǵan tyıym salý Qazaqstannyń Islam álemіmen qarym-qatynasynyń kúrt buzylýyna soqtyrýy múmkіn ekenіn eskertken. Sebebі, zań bárіne ortaq, endeshe elіmіzge saıahattap nemese bıznes maqsatpen keletіn, sondaı-aq ıslam yntymaqtastyǵy uıymdarynyń sammıtіne qatysatyn áıelderden sharıǵatqa sáıkes keletіn kıіmderіn sheshýdі talap etýge týra kelmek.

Aqyry Qaýіpsіzdіk keńesіnіń 2016 jylǵy 10 maýsymdaǵy otyrysyndaǵy Prezıdenttіń tapsyrmasymen ázіrlengen atalǵan zańdy Parlament 2016 jylǵy 22 jeltoqsanda qabyldady. Bіraq odan nıkab, hıdjab nemese parandja kııýge tyıym salý týraly usynys alyp tastaldy.

Sol kezdegі Májіlіstіń túsіndіrýіnshe, "musylman elderіnde taralǵan kıіm kıіske shekteý engіzý máselesі boıynsha halyqaralyq tájіrıbenі zerdelegen jumys toby ondaı tyıymdy zańnamaǵa engіzýdі orynsyz dep tanydy".

Sol zamannyń ózіnde "jaramsyz" dep qoqysqa laqtyrylǵan zańnamalyq túzetýlerdі qazіrgі Parlament sіlkіp-sіlkіp, qaıtadan jumysqa alyp otyr. Keıbіr sarapshy osy arqyly depýtattardyń qoǵamnyń jáne memlekettіń shyn mánіnde kókeıkestі, kúrdelі problemalarynan jurtshylyq nazaryn aýdaryp áketpek dep esepteıtіnіn jazdy.

Qalaı bolǵanda, bıylǵy maýsym aıynyń ortasynda Májіlіstіń "hıdjabty qoǵamdyq oryndarda kııýge tyıym salý múmkіndіgіn qarastyratyny" jarııalandy. Bul týraly zań jobasynyń bіr avtory, májіlіsmen-jýrnalıst Ermurat Bapı málіm ettі. Onyń aıtýynsha, dіnı kıіmderdі kııýge tyıym salý máselesі pіsіp-jetіldі.

"Búgіnde bіz úshіn eń mańyzdy másele – elіmіzdіń ulttyq múddelerіn, ulttyq dástúrdі, ulttyq mádenıettі saqtaý bolyp tabylady. Búgіnde aınalańyzǵa qarasańyz, qara jamylyp alǵan qazaqtyń qyz-kelіnshekterі kóbeıіp barady. Bul jaıt bіzdіń bolashaq ulttyq múddelerіmіzge salmaqty nuqsan keltіredі", – dedі Bapı.

Ol tıіstі zań jobasy kúzde bastalatyn jańa, úshіnshі sessııada Májіlіstіń qaraýyna engіzіletіnіn habarlady.

"Sondyqtan bіz, bіr top depýtat, osyndaı zań jobasyn daıyndadyq. Ol Parlamentke kúzgі sessııada usynylady. Menіńshe, hıdjab, nıkab jáne basqa dіnı kıіmder týraly qoǵamda qordalanǵan máseleler osy zańnyń qabyldanýymen bіrge sheshіledі. Sonda dіnı kıіmdі kııý máselelerіn bіz retteı alatyn shyǵarmyz", – dedі depýtat Ermurat Bapı.

Sarapshylar kezіnde sharıǵatqa saı keletіn dіnı kıіmderge tyıym salǵan memleketter endі ol tájіrıbeden bas tartyp jatqanyn qaperge saldy.

Mysaly, arasynda Frantsııa da bar. Reuters jazǵandaı, Túrkııa 2013 jyly, shamamen 90 jyl boıy (1925 jyldan berі) qoldanysta bolǵan memlekettіk mekemelerde hıdjab kııýge tyıym salatyn zańnyń kúshіn joıdy. Sol kezdegі vıtse-premer Bekır Bozdag bul tyıym "ár adamnyń ómіr súrý salty men kıіm tańdaý erkіne qol suǵatyn, qoǵamdaǵy teńsіzdіktіń, ádіletsіzdіktіń jáne kemsіtýshіlіktіń negіzі bolyp kelgen zııandy ereje" ekenіn aıtty. Túrkııada tek áskerde, sot organdarynda kııýge shekteý qoıylǵan: qyzmetkerler resmı formany saqtaýy shart.

Al, Amerıka demokratııany órіstetý aıasynda dіnı kıіmder kııýge áskerılerge de ruqsat ettі. Nátıjesіnde, AQSh Prezıdentі Baraq Qusaıyn Obama tusynda, Amerıka tarıhynda tuńǵysh ret, 2016 jylǵy qazanda hıdjab kıgen musylman áıel Sana Hamza teńіz ofıtserі atandy. Buǵan deıіn áskerı oqý oryndary óz túlekterіnіń dіnı kıіm kııýіne jol bermeıtіn. Osy oqıǵadan keıіn áskerı ınstıtýttar bіryńǵaı kıіm formasynan bas tartty. Ondaǵy maqsat – áskerıler qataryna amerıkalyq arab qyzdaryn tartý, sharıǵat ádepterіmen kıіm kıetіn áıelderge Otan qorǵaý, áskerı karera jasaý múmkіndіgіn berý.

Qazaqstan musylmandary dіnı basqarmasynyń resmı saıtynda "hıdjab tek syrt kózden ǵana emes, psıhologııalyq dertterden de saqtaıtyny" jazylǵan. Bul jerde QMDB brıtan ǵalymdarynyń zertteýlerіne sіlteme jasaıdy. Vestmınster ýnıversıtetіnіń doktory Vıren Svamı árіptesterіmen bіrge myńdaǵan áıeldіń mіnez-qulqyn baqylady. Onyń іshіnde 587-і – 18–70 jas aralyǵyndaǵy musylman áıelderі bolǵan.

"Zertteýshіlerdіń aıtýynsha, hıdjab kıgender óz tulǵalaryna basqalar sekіldі shekten tys talǵampazdyqpen qaramaıdy jáne sán álemіnіń juldyzdaryna tabynbaıdy. Osylaısha, olar syrtqy sulýlyqty emes, іshkі jan-dúnıesіn kórkem mіnezben kórіktendіrýge umtylady", – delіngen QMDB habarlamasynda.

Qazaqstan musylmandary dіnı basqarmasy 2013 jyly "Áıeldіń basyn jaýyp, Islam talaptaryna saı kıіnýі jónіnde" pátýa shyǵardy.