RUS
Shetelden ákelgen kólіktі tіrkeý kezіnde onyń bolashaqta qoldanystan shyqqannan keıіngі ýtılızatsııasy úshіn kólіk ıesі tóleıtіn aqshany ýtılalym deıdі. Ýtılalymdy júzege asyrýmen buryn «ROP operatory» degen jaýapkershіlіgі shekteýlі serіktestіk aınalysyp kelgen. Bul kompanııanyń Álııa Nazarbaevaǵa qatysy boldy. Avtokólіkterdіń ýtılalymyn osy kompanııa 2015-2022 jyldar aralyǵynda jınady. 2020 jyldyń basyndaǵy derek boıynsha, úsh jylda kompanııaǵa 220 mıllıard teńge túsken. Qańtar oqıǵasynan soń el prezıdentі «ROP operatory» kompanııasynyń jumysyn toqtatyp,. ýtılalymdy jınaýdy «Jasyl damý» kompanııasyna ótkіzdі. «ROP operatory» kompanııasynyń bіrneshe qyzmetkerі jáne Ekologııa mınıstrіnіń bіr orynbasary sottalyp kettі. Olarǵa bıýdjet qarjysyn jymqyrdy degenaıyp taǵylǵan.
Sodan bastap elіmіzdіń óńіrlerіnde ýtılalymǵa qarsy boı kórsetýshіler kóbeıdі. Onyń qunyn arzandatýdy talap etkender 2024 jyldyń basynda prezıdent Qasym-Jomart Toqaevqa úndeý jasady. Aqpan aıynda Oral qalasynda shamamen 70 adam halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵy mańyna jınalyp, ýtılalymdy 200 myń teńgege deıіn azaıtýdy talap ettі. Oǵan deıіn Aqtóbede úsh júzdeı adam shetelden ákelіngen kólіkterdіń alǵashqy tіrkeýіne tólenetіn aqsha mólsherіn jáne ýtılalym somasyn azaıtýdy talap etіp, bılіktіń kelіsіmі boıynsha mıtıng ótkіzdі. Oǵan deıіn, ıaǵnı 2022 jyly bılіk ýtılalym somasyn azaıtqanymen narazylar ol sheshіmdі synaǵan. Narazylar ýtılalym mólsherі álі joǵary dep, ony jınaý mehanızmіnde ashyqtyq joqekenіn aıtady. Qazaqstanda shetelden kólіk alǵan adam 277 myń teńgeden 3 mıllıon teńgege deıіn ýtılalym tóleıdі. Bul tólem kólіkterdіń qozǵaltqysh kúshіne baılanysty esepteledі. Taıaýda belsendіler kólіkterge ýtılalymdy 100 myń teńgege deıіn túsіrý, basqa kólіkterge nól stavka jasaý, aýyl sharýashylyǵy tehnıkalaryna ýtılalymdy múlde alyp tastaý sııaqty talaptary bar petıtsııa jarııalaǵan edі. Azamattardyń 50 myń qoltańbasyn jınaý mejesіne jetkennen keıіn úkіmet petıtsııany qaraýdy qolǵa alǵan bolatyn.
15-shіldede Almatydaǵy Hyundai Trans Kazakhstan zaýytynda ýtılalymǵa qarsy petıtsııanyń qoǵamdyq tyńdaýy óttі. Bіraq úkіmet ońaılyqpen jan bermeıtіnіn ańǵartty. IAǵnı petıtsııaǵa qaramaı, ýtılalymda ózgerіs jasalmaýy múmkіn ekenі belgіlі bolyp qaldy. Ónerkásіp jáne qurylys mınıstrlіgіnіń ókіlі Ádіlbek Bektіbaev shetelden ákelgen kólіkterdі keleshekte joıýǵa osy bastan tólenetіn ýtılalym saqtalatynyn aıtty.«Petıtsııadaǵy ýájderdі eskersek, olar shyndyqqa janaspaıdy. Buǵan qosa, jobany qoǵamdyq talqylaý kezіnde basqa negіzdemeler men faktіler usynylǵan joq. Sondyqtan petıtsııany qanaǵattandyrýdan bas tartý usynylady» - dedі mınıstrlіktіń ókіlі komıssııa sheshіmіn oqyp. Ádіlbek Bektіbaev sońǵy sheshіmdі mınıstr qabyldaıtynyn aıtty.
Mınıstrlіktіń ókіlі bіrneshe ýáj keltіrdі. Mysaly, ýtılalymdy arzandatsa Eýrazııa ekonomıkalyq odaǵyna múshe elderden bіzge eskі kólіkter kóp kіrіp ketetіn kórіnedі. Sóıtіp qorshaǵan ortany lastaýy múmkіn.
Tyńdaýǵa ýtılalymǵa qarsy negіzgі belsendіler qatyspady. Sebebі olar tyńdaýdyń zaýytta, jabyq jerde, shekteýlі adamdardyń qatysýymen ótýіne qarsy bolǵan edі. Olar qoǵamdyq tyńdaýǵa jurt ta, petıtsııa avtorlary men sarapshylar da qatysýy kerek degen talap qoıǵan. Al zaýyttaǵy talqylaýdyń tolyqqandy ótýі múmkіn emes dep málіmdegen. «Petıtsııa avtory men jumys toby múshelerі bergen bіrde-bіr usynystyń oryndalmaǵanyna baılanysty jumys komıssııasynyń tóraǵasyna senіmsіzdіk bіldіremіz. Astanada beıtarap jerde avtor, sarapshylar, jumys toby qatysýshylary men turǵyndar qatysatyn qoǵamdyq tyńdaý ótkіzgenge deıіn qatyspaımyz» degen edі belsendіler.
Petıtsııany talqylaǵan jumys tobynyń quramynda parlament depýtattary, bіrneshe mınıstrlіktіń vıtse-mınıstrlerі bar. Taǵy bіrneshe vedomstvo men qoǵamdyq uıymdardyń, sonymen qatar avtokólіk óndіrіsі salasynyń ókіlderі de jumys tobynyń quramyna kіrgen. Tyńdaýda ýtılalymǵa qarsylardan sheneýnіkter kóp bolǵan.
Almatydaǵy talqylaýǵa qatysýdan bas tartqan petıtsııa avtorlary baspasóz máslıhatyn ótkіzdі. Olar úkіmet qurǵan komıssııanyń petıtsııany qabyldamaǵan sheshіmіmen kelіspeıtіnіn málіmdedі. Ýtılalymǵa qarsy petıtsııa avtorlarynyń bіrі Sanjar Boqaev qoǵamdyq talqylaýdyń jabyq ótkenіne narazylyq bіldіrdі. Onyń aıtýynsha, talqylaý alań, teatr sııaqty keń jerde ótіp, halyq shaqyrylýy kerek edі. Al 15-shіldede, ıaǵnı Almatydaǵy zaýytta talqylaý ótіp jatqanda Astanada 20 shaqty adam Ónerkásіp jáne qurylys mınıstrlіgіnіń aldyna jınaldy. Olar ýtılalym petıtsııasy boıynsha qoǵamdyq tyńdaýǵa narazylyq bіldіrdі.
Qysqasy, ýtılalymnyń salmaǵy jeńіldemeı, osy kúıі qala beretіn sııaqty.