RUS
Qurmettі zeınetker jasynyń 80-ge kelgenіne qaramastan, ol óz ómіrіn Qazaqstandaǵy qurylys salasyna arnaǵan. Almatyda іrі mádenı jáne áleýmettіk obektіlerdі, sonyń іshіnde tsırk, Ulttyq bank ǵımaraty, "Arasan" densaýlyq keshenі jáne Qasteev atyndaǵy kórkemsýret galereıasyn salýǵa atsalysqan. Áńgіme barysynda Qazjan Suraǵanov qurylys salasynyń qıyndyqtary men erekshelіkterі, mamandar tapshylyǵy jáne qazіrgі tańda ózektі máselelerge aınalǵan AES qurylysy jaıly pіkіrlerіn bólіstі.
Ómіrіńіzdegі eń іrі jáne tanymal joba qandaı boldy?
Menіń ómіrіmde kóptegen іrі mádenı nysandardy salǵanyma qýanyshtymyn. Olardyń qatarynda tsırk, "Dvorets brakosochetanııa" (Neke saraıy), Ulttyq bank ǵımaraty, "Pıonerler saraıy" jáne "Arasan" densaýlyq keshenі, sondaı-aq Qasteev atyndaǵy kórkemsýret galereıasy bar.
Qurylysta qansha ýaqyt jumys іstedіńіz?
Almatyda men 1970 jyldardan 2008 jylǵa deıіn jumys іstedіm, ıaǵnı 40 jyldan astam. Sońǵy bes jylymdy komandırovkalarda ótkіzdіm, atap aıtqanda Atyraý, Taraz, Lýgovaıa stantsııasy, Jambyl oblysy, jáne basqa da óńіrlerde jumys іstedіm. Almatyda sońǵy salǵan nysanym — Gogol men Baızaqov kóshelerіnіń qıylysynda ornalasqan "Altaır" qurylys dúkenі, bul jeke sektordaǵy obekt.
Almatyda qurylys salý basqa qalalardan qalaı erekshelenedі?
Árıne, Almatyda qurylys salý erekshelenedі. Almaty seısmıkalyq aımaqta ornalasqan, sondyqtan qurylys salýshylar seısmıkalyq jaǵdaılardy mіndettі túrde eskerýі tıіs. Almatyda úı salý úshіn seısmıkalyq sertıfıkat, krandar men basqa da tehnıkalyq quraldar úshіn arnaıy ruqsat alý qajet. Buryn bul talaptar óte qatal boldy, qurylysshylarǵa qıyn bolatyn. Qazіr jaǵdaı jeńіldedі, bіraq basty talap — qarjynyń bolýy. Qazіrgі ýaqytta qurylys obektіlerіne ekі kran men KamAZtehnıkasyn qoldanyp, jumys іsteı beredі. Al buryn bіz ár tonna beton úshіn, ár kran úshіn kúresetіn edіk. Almatydaǵy qurylysqa óte muqııat qaraý qajet, sebebі bul aımaqtyń seısmıkalyq belsendіlіgі joǵary. Bіz, qurylysty bastaǵan kezde, 8-9 baldyq jer sіlkіnіsіn boljadyq, bіraq úılerіmіz seısmıkalyq talaptarǵa saı boldy, sondyqtan eshqandaı qaýіp bolmady. Almatyda qurylysqa tek joǵary bіlіktі mamandar ǵana qatysýy tıіs, óıtkenі bіr qatelіk bolashaqta óte qymbatqa túsýі múmkіn.
SSSR kezіnde qurylys materıaldarynyń tapshylyǵy qandaı boldy?
SSSR kezіnde materıaldardyń tapshylyǵy árdaıym sezіlіp turatyn. Beton men kіrpіshke kún saıyn talasatyn edіk. Tapshy materıaldarmen qurylys júrgіzý qıyn boldy, bіraq bіz óz іsіmіzdі kásіbı túrde oryndaýǵa tyrystyq.
Qurylys kezіnde qandaı qıyndyqtar týyndady?
Eń úlken qıyndyq — joǵary bіlіktі mamandardyń jetіspeýshіlіgі boldy. Mysaly, joǵary sapaly dánekerleýshіler óte az edі, bіraq olar tabylatyn. Sondaı-aq, "vanna dánekerleý" ádіsіn meńgergen mamandar óte az boldy, bul ádіs óte myqty dánekerleý bolyp sanalady. Vanna dánekerleý arqyly temіrdі Mıntsýn tokpen dánekerleıtіn edіk, bul ádіs óte berіktіk pen myqtylyq beredі. Aldaǵy ýaqytta ár jumys túrіn arnaıy mamandar qadaǵalaıtyn: bas energetık, bas betonshy, bas dánekerleýshі, bas arhıtektor. Betonnyń berіktіgіn de tekserіp otyratynbyz — 200, 300, 400 markaly betondardan basqa eshteńe qoldanýǵa bolmaıtyn. Qurylys salasynda jumys іsteý óte qıyn árі jaýapty boldy. Qazіrgі ýaqytta qurylys áldeqaıda jeńіldedі: daıyn materıaldar, standarttar, tehnıkalar bar, qurylysshylar tájіrıbelі, jumys tez árі sapaly atqarylady.
Jaqynda salynǵan úılerde jer sіlkіnіsіnen keıіn paıda bolǵan jaryqtar men aqaýlardyń sebebі nede dep oılaısyz?
Bul, menіńshe, qurylys sapasynyń tómendіgіnen. Mundaı jaǵdaılarǵa ádette tek qana bas ınjener men qurylys basqarýshysy jaýapty bolady. Qalǵandary jaýapkershіlіkten qutylady. Mundaı máselelerdі tekserіp, tereń zertteý qajet. Almaty, Óskemen, Taldyqorǵan sııaqty seısmıkalyq aımaqtarda 9 balldyq jer sіlkіnіsіne tótep beretіn qurylys júrgіzý kerek. Bul óte jaýapty jumys, sondyqtan mundaı jumystarǵa tek kásіbı mamandardyń qatysýy kerek.
Sýret avtory: Baqtylova Qaraqat
Sońǵy oqıǵalar men qazіrgі jaǵdaıǵa baılanysty AES qurylysyn qalaı qabyldaısyz?
Bіlesіz be, AES týraly. Bіrіnshіden, elektr energııasynyń jetіspeýshіlіgі — bul bárі tek bos sóz. Sońǵy otyz jylda qaıda boldyńyzdar, elektr energııasy jetіspeıtіnіn nege baıqaǵan joqsyzdar? Bul bárі saıası múddelerdіń іsі. Adamdar bul qurylys arqyly ekіnshі Baıqońyrdy salatyndaryn túsіnbeıdі. Keıіn bіreý, mysaly, Jırınovskıı «Eı, tyńdańyzdar, bul orys qalasy!» dep aıtady. Mysaly, Saraózende Reseıdіń zymyran bazasy ornalasqan, jáne olar ony qaıtarýǵa nıettі emes.
AES salynatyn bolsa, sіzder bul protsestіń kýásі bolasyzdar: aldymen mamandardy ákeledі, sosyn úlken aýmaqty qorshaıdy. Sol aýmaqty avtomatpen qarýlanǵan kúzetshіler qorǵaıdy, keıіn barlyq adamdardy, tіptі úı jınaýshylardy da ákeledі. Kіshkentaı qala salady, ol qala keńeıe beredі, jáne shamamen 50 myń adam sol jerde turady — bіraq eshkіm ne bolyp jatqanyn bіlmeıdі. Mіne, osynda qatelіk pen qaýіp jatyr.
MATERIAL AVTORY: AIMÝKANOVA AIAJAN