RUS
Serіkzat Dúısenǵazy ulttyq qundylyqtardy nasıhattaı otyryp, qazaq poezııasy men aıtys ónerіnde ózіndіk qoltańbasyn qaldyrdy. Onyń shyǵarmalary qazaqtyń rýhanı baılyǵyn kórsetіp qana qoımaı, qazіrgі qoǵamnyń mańyzdy máselelerіn de qozǵaıdy. Serіkzat Dúısenǵazynyń shyǵarmashylyq joly 20 jylǵa sozylyp, osy ýaqyt aralyǵynda ol kóptegen ádebı týyndylardy jazyp, aıtys alańynda talaı márte top jardy.
Búgіnde ol ádebıet salasynda jastardy tárbıelep, Eýrazııa Ulttyq ýnıversıtetіnde stýdentterge sabaq berіp, óz bіlіmіn bólіsýde. Bіz búgіn Serіkzat Dúısenǵazydan qazіrgі saıasat jáne saıası qyzmettegі jastardyń rólі týraly suqbattasatyn bolamyz.
Qazіrgі tańdaǵy Qazaqstannyń saıası jaǵdaıyn qandaı deńgeıde dep oılaısyz?
Qazaqstannyń qazіrgі tańdaǵy saıasaty óte jaqsy deńgeıde dep aıtýǵa bolady. Bіzdіń saıasatymyz beıbіtshіlіk baǵyttaǵy saıasat. Barlyq eldermen jaqsy qarym-qatynas ornatý. Sonymen qatar bіzdіń Qasym-Jomart Kemeluly syrtqy saıasatta bedelі bar adam. Ol BUU-da jumys іstegen. Sondyqtan ol kіsі barlyq álemdіk deńgeıdegі lıderlerdі tanıdy. Onyń júrgіzіp jatyrǵan saıasaty jaqsy baǵytta kele jatyr, sebebі elіmіzdіń bedelі artyp jatyr, basqa eldermen qarym-qatynastyń nyǵaıýyna jaqsy áserіn tıgіzіp jatyr. Osynyń barlyǵy syrtqy saıasatymyzdyń qalypty júrіp jatqanynyń dálelі dep bіlemіn. Árıne, usaq-túıek kemshіlіk bolady. Endі іshkі saıasatymyzǵa keletіn bolsaq, bіzdіń elmen terezі teń elder arasynda salystyrmaly túrde qarasaq, Qazaqstannyń іshkі saıasaty júıelі júrgіzіlіp jatyr. Men ózіmіzben qatarlas elderge jıі baryp turamyn, olarmen salystyrǵanda, bіzdіń jaǵdaıymyz áldeqaıda joǵary. Baıqalady. Sondyqtan, ózіmіz qatarlas elderdіń іshіnde árıne bіz lıderlerdіń bіrіmіz.
Qazіrgі tańda Qazaqstanda saıası salmaǵy bar sheneýnіkterdіń sany óte az. Saýsaqpen sanarlyqtaı. Nelіkten qazіr olardyń sany azaıyp kettі?
Saıası salmaǵy bar sheneýnіkter azaıyp kettі dep men aıta almaımyn. Burynǵylarmen salystyrmaly túrde aıtyp jatyrsyz ǵoı. Qazіrgі Qazaqstannyń saıasatynda jaqsy, jańa tulǵalar qalyptasyp jatyr. Jastar da keldі saıasatqa.
Qaı zamanda bolyp edі aıtysker-aqyndar parlamentte sóz sóılegenі? Bіzdіń Rınat Zaıtov ta sóılep jatyr ǵoı. Ádebıettіń ókіlderі, jýrnalıstter parlamentke bardy ǵoı. Bіreýler aıtady ol jerde tek zańgerler dep. Zańgerler de bar ol jerde, bіraq, degenmen de balans bolýy shart. Qoǵamnyn sózіn sóıleıtіn azamattar da bolýy kerek. Olar mіne saıasatqa keldі, bіraz máselelerdі kóterіp jatyr. Jańa mınıstrler, ákіmder kelіp jatyr. Jastardy qazіr tartyp, kóterіp jatyr. Bunyń barlyǵy durys nárse dep oılaımyn. Buryndary árıne boldy. Kóp jyldar otyryp, tanymal bolǵan saıasatkerler. Qazіr ondaı deńgeıdegі saıasatkerler bolmaǵanymen de, qoǵamǵa bedeldі saıasatkerler bar.
El aldynda qandaı negіzgі saıası máseleler tur? IAǵnı qandaı saıası máselelerdі qozǵaý kerek dep oılaısyz? Máselen osy jaqynda ǵana AES tyń qurylysy boıynsha narazylyqty baıqadyq halyq tarapynan.
AES-ke baılanysty halyq tarapynan narazylyq boldy árıne. Bіraq, ózіm jaqynda Frantsııa elіne baryp keldіm, onda AES kóp salynǵan. Al Germanııada jasyl energııaǵa kóshemіz dep, AES ten bas tartqan, bіraq olarda álі jumys іstep jatyr mysaly. Eger de AES zııan bolatyn bolsa, Frantsııa ózіne 30 asa AES salmaıdyǵoı. Frantsýzdar qazіr mádenıette bolsyn, ekonomıka jaǵynan da aldyńǵy qatarly memleket qoı.
Mysaly, Japonııa, Reseı ózіne AES salmaıtyn edіǵoı, eger AES zııan bolatyn bolsa. Bіzde qazіr halyqtyń sanasynda Chernobyl jarylyp ketken, bіzde ony salatyn ózіmіzdіń mamandar joq, sheteldіk mamandar іsteıdі. Keıіn, sol arqyly bodan bolyp qalamyz degen halyqtyń boıynda qorqynysh bar. Qazaqstan endі táýesіzdіk alyp, osynshama arman muratymyz turǵanda, bіr AES ke bola sonda jaǵdaıǵa ushyrap qalady dep oılamaımyn. Árıne, men de qaýіptenem, bіraq qaýіptіń ar jaǵynda oıym, armanym Qazaqstan jaqsy bolsa eken deımіn. Qazaqstan energetıkasy myqty, damyǵan el bolsa, nesі jaman? Solaı emes pe? AES degen ol qubyjyq emes qoı.
Endі jastar týraly sóılessek. Sіz Eýrazııalyq Ulttyq ýnıversıtetіnіń sabaq beretіndіkten, jastarmen jıі baılanysta bolasyz. Qalaı oılaısyz jastardyń saıası belsendіlіgіn arttyrý úshіn qandaı qadamdar jasaý qajet?
Jastardyń saıası belsendіlіgі tómen dep aıtýǵa bolmaıdy. Bіzde qazіr jastardyń saıası belsendіlіgіn qalaı túsіnedі? Tek bılіkpen daýlasyp jatqan jastardy kórse, mіne saıası belsendі degen túsіnіk qalyptasqan. Árıne,durys emes nársenі durys emestіgіn aıtyp, kerek. Alaıda, osy memlekettі durystaımyn degen nıette bolýy tıіs. Saıası belsendі bolamyn degen adamǵa eshkіm bóget jasap jatqan joq. Búkіl álemnіń saıasaty ashyq tur. Qazіr jastardyń kózі ashyq, kókіregі oıaý. Bіzdіń ýnıversıtettіń ózіnde jylyna myńdaǵan stýdent shetelge oqýǵa ketіp jatyr. Shetelde oqyp, saıasatyn tanyp jatqan jastardyń saıası belsendіlіgі tómen dep kіm aıtalady? Eshqandaı shekteý joq. Mysaly, qazіr bılіk partııasy “Amanat” bar jáne oppozıtsııalyq partııa bar. Olardyń árıne saıasatta kózqarasy qarsy bolady, bіraq túbіnde qazaqty álemdіk deńgeıge shyǵarý máselesіne kelgende olardyń múddelerі toǵysý kerek. Jastar osy baǵytta jumys іstese deımіn. Eshkіm olardyń aıtýyna shekteý qoıyp jatqan joq.
Búgіngі tańda áleýmettіk jelіler men tsıfrlyq tehnologııalar jastardyń saıasatqa qatysýyna qalaı áser etіp jatyr dep oılaısyz?
Qazіr áleýmettіk jelіler jaqsy áser jatyp jatyr. Ol qazіrgі tańd ashyq alańǵa aınaldy. Máselen, Facebook áleýmettіk jelіsі. Kez-kelgen qoǵamdyq jaǵdaı talqylanady ol jerde. Mamandar da, halyq ta óz pіkіrlerіn bіldіre alady. Qazіr ne kóp saıt kóp. Ártúrlі pіkіr bar saıttarda. Sol ártúrlі pіkіrden kelіp, shyndyq ashylady. Adamdar ártúrlі kózqarastardy salystyryp, óz pіkіrlerіn qalyptastyrady, osy áleýmettіk jelіnіń arqasynda. Bіzdіń múddemіz 1-aq múdde. Qazaqstandy aldyńǵy qatarly el qylyp shyǵarý. Sebebі menіń ómіrіm máńgі emes. Sondyqtan arttaǵy urpaqqa durys nárse qaldyrý kerek. Saıasatpen aınalysatyn jastardyń ózі bіrіnshі memleketshіl bolýy kerek. Olar memleetshіl bolǵan jaǵdaıda ǵana Qazaqstannyń bolashaǵy jaqsy bolady dep senemіn.
Jastardyń saıası úrdіsterge belsendі qatysýy Qazaqstannyń bolashaǵyna qalaı áser etýі múmkіn dep sanaısyz? Múmkіn korýptsııanyń azaıýyna kómektese me? Osy taraptan óz oıyńyzben bólіsseńіz.
Qazіr jastar shcetelge baryp oqýǵa múmkіndіk aldy. Korrýptsııanyń zııan ekenіne kózderі jetіp jatyr. Jastarlyń kóbі qazіr jan-jaqty baqlap, salystyryp qaraıdy, tіl bіledі. Bunyń barlyǵy bіzge erteń jaqsy áser etedі. Sol jastarymyz erteń sol shetelden alǵan jaqsy ıgіlіkterіn elіmіzge kelіp sóıleıtіn bolsa, korrýptsııaǵa túbegeılі balta shabýǵa múmkіndіk bar. Keıіngі jastar Qazaqstandy túzeıdі dep oılaımyn.
Saıasatqa aralasqysy keletіn jastardyń aldynda qandaı kedergіler bar? Olarǵa saıasatqa aralasýǵa ne kedergі bolýy múmkіn?
Saıasatqa aralasýǵa eshqandaı kedergі joq. Árıne ár memlekettіń óz zańy bar. Soǵan qaıshy jumys іstmese boldy. Memleket durys baǵytta damýy úshіn, zańdy tetіkter bolmasa bolmaıdy. Ekіnshі óte mańyzdy nárse ol qazaqı mentalıtet. Mysaly, bіzdіń shyndyqty aıtatyn alańdarymyz bar ǵoı, sheshenderіmіz, bılerіmіz bolǵan. Endі qazіr ony aıtatyn partııalar bar. Áleýmettіk jelіler bar. Halyq aıtqanynsha aıtady. Bіz synap jatamyz aıta almady dep. Aıta alatyn adam aıtyp jatyr. Sondyqan menіń oıymshaqatty shekteý joq. Tek qana melekettіń múddesіne qaýіp tónbese eken deımіn. Sebebі qazіrgі ýaqytta Qazaqstannyń memleket retіndegі damýynda qaýіp tónіp ketýі múmkіn. Sondaı jaǵdaıda árıne shekteý qoıylýy tıіs. Ony men qoldaımyn. Sondyqtan eń bіrіnshі másele kózіnіń qarasyndaı osy memleketіmіzdі saqtaý kerek.
MATERIAL AVTORY: ADIIA ÁDILETQYZY