RUS
Tasyn túrtseń, tarıhy sóıleı jóneletіn qasıettі mekendі keıbіreýler «myń qystaý» degennen shyqqan dep túsіndіrse, endі bіrі tórt jasar qoıdan taratylǵan degen nusqalardy (árıne bul tek joramal) alǵa tartady. Bіraq bul toponımnіń senіmdіregі – «Qubyjyqtar taýy» dep atalýy. «Mańǵys» sózі túrkі jáne mońǵol mıfologııasynda aıdaһar degen maǵynany bіldіredі. Bul qanshalyqty nanymsyz bolsa da, Aqtaýdan júz shaqyrym jerde jatqan Torysh alqabyna barsańyz, kóz aldyńyzdan kólbeńdeıtіn sulbalar senbesіńіzge qoımaıdy. Ne desek te, Mańǵystaý óńіrі «362 áýlıe elі», halqy Shopan ata men Beket ata esіmderіn pіr tutady, erekshe qurmetteıdі. Qart Kaspııdіń ózі bes memleketpen shektesіp, Túrіkmenstan, Ázerbaıjan, Qazaqstan sekіldі túrkі memleketterіne ortaq qazynaǵa aınalyp otyr. Mіne, talaıdyń nazaryn ózіne aýdarǵan aımaq búgіnde týrısterdіń qyzyǵýshylyǵyn arttyryp keledі.
Bozashy túbegіndegі eń kóne munaı-gaz ken oryndarynyń bіrі – Qalamqas. Bul ataý áıgіlі batyr qyzdyń esіmіmen baılanysty. Ańyz boıynsha, Qalamqas – Bektemіs áýletіnіń qyzy, ol erte zamanda Bozashy túbegіnde ómіr súrgen. Zaty áıel bolsa da, jastaıynan er adamdarmen bіrge ańǵa shyqqan kórіnedі. Bіrde elge jaý shaýyp, erkek kіndіktіler jaýǵaattanǵan sátte ol qarttar men balalardy asyraýdy óz moınyna alady. Qalamqas óz serіkterіmen bіrge bіr túnde qudyq qazyp, sol jerde azyqtaryn saqtaǵan soń, ańǵa shyǵady. Aqbókendі arnaıy daıyndalǵan orǵa aıdap bara jatqanda onyń aty súrіnіp, ózі tereń shuńqyrǵa qulap, qaza tabady-mys. Batyr qyzdyń esіmі búgіnge deıіn umytylmaı, osy aımaqta ǵana emes, ejelgі qorymda da saqtalyp, eskertkіsh te ornatylǵan. Muny bіreý bіlse, bіreý bіle bermeıdі. Túrkі halyqtarynyń batyr qyzy Tomırıs іspettі jaýjúrek qyz shyqqan bul mekennen. Tarıhqa boılaı berse, syrshyl meken Mańǵystaý jaıly san-myń hıkaıaǵa kezdesesіz.
Sondyqtan bіz qasıet tunǵan qazynaly ólkenі álemge keńіrek tanyta túsýdі kózdeı otyryp, osynaý kıelі mekennіń ortalyǵy Aqtaý qalasyn bıyl TÚRKSOI «Túrkі álemіnіń 2025 jylǵy mádenı astanasy» dep jarııaladyq. Bul tarıhı sheshіmdі osydan bіr jyl buryn Ázerbaıjannyń Shýsha qalasynda qabyldasaq ta, 16 qarasha kúnі Túrіkmenstannyń Mádenıet mınıstrlіgіnіń uıymdastyrýymen Ashqabatta ótіp jatqan TÚRKSOI turaqty keńesіnіń 41-otyrysynda Túrkııa, Ázerbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Túrіkmenstannyń mádenıet mınıstrlerі árі ókіlderіnіń qatysýymen ótken jıynda resmı túrde 2025 jyldy Aqtaý qalasyn – túrkі álemіnіń mádenı astanasy dep jarııalap otyrmyz.
Bıyl túrkі álemіnіń mádenı astanasy – Túrіkmenstannyń Anev qalasy boldy. Mádenı astananyń saltanatty ashylýyna arnalǵan jıyndatúrkі álemіnіń túkpіr-túkpіrіnen kelgen baspasóz ókіlderі Ahal oblysynyń tarıhı jáne mádenı eskertkіshterіnіń shaǵyn úlgіlerі qoıylǵan ashyq aspan astyndaǵy aımaqty, Arkadag qalalyq mýzeıіn jáne jańadan salynǵan ǵımarattardy jaqynnan kórý múmkіndіgіne ıe boldy. Sondaı-aq sapar aıasynda álemge áıgіlі ahalteke jylqylary óner kórsetken tsırkke baryp, esten ketpes keremet qoıylymdy tamashalaýǵa múmkіndіk aldy. Ásemdіgіmen álemge áıgіlі ahalteke attarymen túrlі akrobatıkalyq óner kórsetken tsırk ártіsterі qatysýshylardyń qoshemetіne bólendі. Jyl boıy 20-dan astam mádenı, ádebı, sporttyq іs-shara uıymdastyryldy.
Kelesі jyly da dál osyndaı qarqynmen mádenıet pen tarıhtyń toǵysqan tarıhı mekenі Mańǵystaýda da merekelіk mádenı sharalardy uıymdastyryp, túrkі álemnіń jer-jerіnen ónerpazdar men basqa da mańyzdy qonaqtardy shaqyryp, kıelі mekennіń mártebesіn arttyryp, halyqaralyq deńgeıde іs-sharalar ótkіzýdі josparlap otyrmyz.
Buǵan deıіn de Qazaqstannyń ekі qalasy Astana men Túrkіstan túrkі álemіnіń mádenı astanasy bolǵan. Aqtaýda 2025 jyl abyroımen ótіp, álemdіk qoǵamdastyq túrkі dástúrlerіnіń ne ekenіn jáne baýyrlas halyqtarymyzdy ne bіrіktіretіnіn kórіp, bіlse deımіz. Árıne, osy oraıda bіzdі únemі qoldap kelgen Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne aqparat mınıstrlіgі jáne Mańǵystaý oblysynyń ákіmdіgіnіń qoldaýymen bіrlesken іs-sharalardy ótkіzbekpіz. Bіzdіń mіndetіmіz – búkіl álemde túrkі mádenıetіn saqtaý jáne nasıhattaý.
Aıta keteıіk, halyqaralyq TÚRKSOI túrkі mádenıetі uıymy – 1993 jyly Túrkııa, Ázerbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Túrіkmenstannyń Mádenıet mınıstrlerіnіń sheshіmіmen túbі bіr túrkі álemіnіń mádenıetіn nasıhattaý maqsatynda qurylǵan alǵashqy halyqaralyq mádenı uıym. Osynaý 31 jyl іshіnde uıym baǵytynan jańylǵan emes. Ózіm basqaryp otyrǵan sońǵy 3 jylda mádenı іs-sharalardy jıі ótkіzýmen qatar jastarǵa qoldaý bіldіrіp, ásіrese, bіlіm, ǵylym, sport salalaryna úlken mán berіp otyrmyz. Aldaǵy ýaqytta da túrkі mádenıetі, túrkі yntymaqtastyǵyna qyzmet etýdі jalǵastyra bermekpіz.
Sultan RAEV
Halyqaralyq TÚRKSOI túrkі mádenıetі uıymynyń Bas hatshysy