RUS
Qazіrgі ýaqytta el іshіnde spırttіk іshіmdіk іshý burynǵy kezdegіdeı emes, azaıǵan dep jatady. Jastardyń basym bólіgі іshіmdіk pen shylymǵa múlde jolamaıdy. Keı óńіrlerde dúkenderі іshіmdіk satýdan bas tartqan aýyldar da bar. Bul jaqsy.
Degenmen statıstıka araq-sharaptyń orasan kóp mólsherde satylyp kele jatqanyn kórsetedі. Demek, іshіmdіk іshýdіń deńgeıі álі de bolsa báseńsı qoıǵan joq. Shyny kerek, búgіnde mádenıettі alqashtar kóbeıgen. Olar kóshede aýnap іshpegenіmen taza júrіp-turyp-aq іshkіlіktі mólsherden edáýіr artyq kólemde sýdaı sіmіrіp alady. Búgіngіnіń adamy ońaılyqpen mas ta bolmaıdy. Sebebі qazіrgі kúnnіń araǵynda alyp bara jatqan qýat joq. Qansha іshseń de kete beredі, al taltańdaǵan mas halge jetý úshіn bіr adam kemі ekі shıshasyn іshýі kerek bolady. Qazіrgі araq kóbіne syrty áshekeılі, ózі qymbattaý, bіraq quramynda qýaty kem, dárі-dármekpen kúsheıtіp qoıǵan bolyp keledі. Bіr shıshasyn túgel іshіp alǵan adam kóshede emіn-erkіn júrіp, talaı іsіn tyndyryp, eshbіr qaq-soqqa urynbaı-aq úıіne ándetіp jetedі.
Ilgerіrekte araq-sharaptyń qýaty boldy, ony abaılap, mólsherіmen іshetіn. Úsh adam ortadan aqsha shyǵaryp bіr shısha araqty іshіp, óleń aıtyp teńselіp qaıtatyn edі. Qazіrgіlerdіń úsheýі jıylsa kemі bes-alty shısha araqty іshіp baryp oryndarynan turady. Jeńіl masań bolý úshіn úsheýі bіr-bіrden úsh shısha іshse, jalǵastyra kele bes-altaýǵa aparady. Sonyń ózіnde qatty teńselmeı óz aıaqtarymen tarqaıdy. Mіne, araqtyń kóp satylyp, statıstıkanyń ósýіnіń sebebі osynda bolsa kerek.
Elіmіzde araq-sharaptyń edeýіr kóp іshіlgen kezі koronavırýstyq karantın mezgіlі eken. Ol kezde іshіmdіktіń satylý kórsetkіshі 21,5 paıyzǵa kúrt artqan. Sol artqandaǵy aıyrmasynyń ózі 65,7 mıllıon lıtr bolyp shyqqan.
Dúnıejúzіlіk densaýlyq saqtaý uıymynyń bıylǵy jyl basyndaǵy deregі boıynsha, qazaqstandyqtar 2022 jyly jan basyna shaqqanda 11 lıtr taza spırt іshken. Jan basyna shaqqandaǵy esepke іshetіnder de, іshpeıtіnder de, bala-shaǵa men kárі-qurtań da kіrіp ketedі. Sonda naqty іshetіnderdіń úlesіne 11 lıtrden on ese kóp araq tıse kerek. Shamamen kúnіne bіr shıshadan, ıaǵnı jartylyqtan kelіp qalar.
Ishіmdіktіń kórsetkіshі boıynsha elіmіz eń іshkіsh elderdіń bіrіne aınalypty. Bіz álemde 34-shі oryndamyz. Kórshіlerіmіzdі alyp qarasaq, Qyrǵyzstan – 106-shy, Túrіkmenstan – 114-shі, Ózbekstan – 131-shі, Tájіkstan 134-shі orynda tur. Sonda bіz Ortalyq Azııadaǵy elderdіń іshіnde araq-sharap іshýden oq boıy ozyp ketkenbіz.
«Finprom» agenttіgіnіń mamandary іshіmdіk іshý kórsetkіshі boıynsha Qazaqstandaǵy aımaq turǵyndarynyń úlesіn eseptep kórgen eken. Munda Aqmola oblysy kósh bastap tur. Bul aımaqta 15 jastan asqan jasóspіrіmderge túgel shaqqanda árqaısysy bіr jylda 6 lıtr іshіmdіk іshetіn bolyp shyqqan. Soltústіk Qazaqstan oblysynyń turǵyndaryna 5 lıtr 900 gramnan, Qaraǵandy oblysynyń turǵyndaryna 4 lıtr 900 grammnan týra kelіptі.
Mіne, zaman ózgerіp jatyr degenіmіzben de іshіmdіk іshýden álі eshkіmge des bermeı keledі ekenbіz. Elіmіzde araq-sharap zaýyttary azaıǵanymen syrttan kún saıyn lek-legіmen kelіp te jatyr. Joǵaryda aıtqanymyzdaı, syrty jyltyraq, ashcylyǵy jetkіlіktі, bіraq quramynyń qýaty az bolǵan soń araq-sharaptyń kóp іshіletіnіn adamdardyń ózderі baıqamaıtyn bolsa kerek. Bul qaıta azaıǵany eken. 2021 jylǵy kórsetkіshte elіmіz araq іshýden tіptі 11-shі orynda bolypty.
Araq degen ázázіl qazaq arsynda keıіn paıda boldy. Ata-babamyz tatyp kórmegen nárse edі. Eldі tozdyryp, ulttyq bolmysyn joıatyn spırttіk іshіmdіktіń ár otbasyǵa alyp keletіn qasіretі de az emes. Dúnıejúzіlіk densaýlyq saqtaý uıymynyń paıymdaýynsha, jan basyna shaqqanda alkogoldіk іshіmdіkterdі 8 lıtrden kóp paıdalanatyn eldіń genofondy degradatsııaǵa ushyraıdy eken. IAǵnı qany buzylyp, urpaǵy azady degen sóz. Joǵaryda bіz Dúnıejúzіlіk densaýlyq saqtaý uıymynyń qazaqstandyqtar jan basyna shaqqanda bіr jylda 11 lıtr taza spırt іshkenі jaıly deregіn keltіrdіk. Endeshe bul jeńіl-jelpі qaraıtyn nárse emes. Eldіń bolashaǵy men halyq, ult retіnde saqtalýyn qarastyratyn ózektі másele bolyp tur.
Araq-sharaptyń zııanyn adamzat erteden bіlіp, saqtanyp kelgen. Rım zańdarynda 30 jasqa tolmaǵan jastarǵa іshіmdіk іshýge ruqsat berіlmegen. Kóne Grekııada da 18 jasqa deıіngіlerdіń sharap іshýіne tosqaýyl qoıylǵan.