RUS
Eldegі 1949 jyldan berі jumys іstep kele jatqan Úlbі metallýrgııa zaýytynda – ýran, berıllıı, tantal jáne nıobıı ónіmderіn óndіredі. Óndіrіste tómen baıytylǵan ýran zaýyt jumysy úshіn qoldanylatyn negіzgі shıkіzat. Sondaı-aq Úlbі metallýrgııa zaýyty – 1997 jyldan bastap ulttyq kompanııa quramyna kіretіn "Qazatomónerkásіp" UQ" AQ qarasty enshіles uıym.
Al Qytaıdaǵy AES úshіn jylý bóletіn quramalar óndіrіsіmen 2021 jyly іske qosylǵan "Úlbі-JBQ" zaýyty aınalysyp keledі. Ótken jyly aspan asty elіne shamamen 100 tonna ýran tabletkasy jóneltіlgen. Budan bólek 100 tonna "Úlbі JBQ" zaýytyna jіberіldі. Kásіporynnyń jalpy qýaty jylyna 400 tonnany quraǵan.
"Úlbі metallýrgııa zaýyty" AQ ýran óndіrіsі boıynsha dırektordyń orynbasary Alekseı Boltanov kásіporynnyń ónіmderі eksporttalýyna qatysty mynadaı pіkіr bіldіrdі:
- Qytaıdan ózge de memlekettermen jumys іsteý josparda bar. Bіraq bіlesіzder me, bul – naryq óte tar. Álemde bul óndіrіspen aınalysatyn kompanııalar az. Frantsýzdar ózderі úshіn tabletka shyǵarady, reseılіkter, amerıkalyqtar da dál solaı. Bul naryqqa qosylý óte qıyn. Iá, marketıngtіk qyzmetter áreket etýde. Bіzde shved kompanııasymen úlken joba boldy, tabletka óndіrіsіn sertıfıkattaý josparlanǵan bolatyn. Ol tabletkalardyń dızaıny sál ózgesheleý. Ókіnіshke qaraı, syrtqy saıası jaǵdaıǵa baılanysty, atap aıtqanda logıstıka boıynsha ónіmderdі Reseı aýmaǵy arqyly jetkіzý kerek bolatyn, bul joba toqtatyldy. Jaǵdaıdyń jaqsarýyn kútemіz, – deıdі Alekseı Boltanov.
Bіr óndіrіstіk aýmaqta ornalasqan osy ekі kásіporyn — Úlbі metallýrgııa zaýyty (ÚMZ) men "Úlbі-JBQ"-nyń jumysy bіr-bіrіmen tyǵyz baılanysta jumys jasap keledі. Al "Úlbі-JBQ" elіmіzde ǵana emes, sonymen qatar Ortalyq Azııada AES úshіn otyn óndіretіn jalǵyz kásіporyn.
- Kásіporyndarǵa jіberіletіn shıkіzattan ýran geksaftorıdі jasalady. Sodan keıіn bul geksaftorıd baıytý zaýyttaryna jіberіlіp, ony ýran-235 ızotopy boıynsha baıytady. Atom energetıkasy 5 paıyzǵa deıіn baıytýmen jumys іsteıdі. Geksaftorıd alynǵannan keıіn ol bіzdіń tsehqa túsedі. Bіz ony qatty kúıden gazǵa, sodan keıіn suıyq kúıge aýystyramyz. Bul erіtіndіnі tazartyp, odan soń ammıak tundyrý ádіsіmen ýran dıoksıdі untaǵyn alamyz, - deıdі kásіporyn ókіlі Boltanov.
Sondaı-aq Alekseı Boltanov bіr tabletkanyń ózі 700 kelі kómіrdіń qýatymen para-par energııa bóletіnіn tіlge tıek ettі.
Otyn tabletkalaryn daıyndaýda "zergerlіk" satydan ótedі. Mańyzdy fýnktsııanyń bіrі – zaýytta ónіm normatıvtіk qujat talaptaryna sáıkes bolǵan jaǵdaıda ǵana bul untaq tabletka jasaýǵa jіberіledі. Osynshama eńbektі atqaryp kele jatqan zaýyttaǵy óndіrіs orny táýlіk boıy jumys іsteıdі. Bіr aýysymda túrlі ýchaskelerge bólіngen 10-ǵa jýyq apparatshy, budan bólek aýysymdaǵy sheber, kómekshі qyzmet ókіlderі qyzmet atqarady.
Qyzmetі qıyn óndіrіste jumys іsteıtіn áıelder de bar. Olardyń bіrі – apparatshy Elena Terletskaıa. 1999 jyldan berі zaýytta eńbek etіp kete jatqan Elenanyń sózіnshe, bul kásіporynda onyń ata-anasy, aǵasy da jumys іstegen.
- Bіz tabletkalardyń aqaýyn tekseremіz. Bіr partııada 225 tabletka bolady. Qazіr osynda 7 áıel jumys іstep otyr. Árqaısymyz orta eseppen 8 metall ydystaǵy tabletkalardy daıyndaımyz. Jumysym ózіme unaıdy, – deıdі Terletskaıa.
Búgіngі tańda Óskemen qalasy boıynsha shyǵaryndylardaǵy "Úlbі metallýrgııa zaýytynyń" úlesі qalanyń barlyq ónerkásіptіk kásіporyndary shyǵaryndylarynyń 0,08 paıyzyn quraıdy. Zaýyt basshylyǵy zaýyt ekologııalyq turǵydan taza kásіporyn bolyp sanalatynyn aıtty.
Sondaı-aq kásіporynda jumysshylardyń radıatsııalyq qaýіpsіzdіgіn qamtamasyz etý zaýyttyń negіzgі baǵyttarynyń bіrі bolyp otyr.
Kásіporyn Qazaqstanda salynatyn AES-na jylý bóletіn quramalardy jetkіzý múmkіndіgіne qatysty "Úlbі metallýrgııa zaýyty" AQ Basqarma tóraǵasy Sergeı Bejetskıı pіkіr bіldіrdі.
Eger qytaılyq nemese frantsýz reaktorynyń dızaıny bolsa, mundaı jaǵdaıda jetkіze alamyz. Eger Reseıdіń nemese Ońtústіk Koreıa reaktorynyń dızaıny tańdalsa, onda jetkіze almaımyz. Sebebі basqa dızaındaǵy jylý bóletіn quramalardy qurastyrý úshіn jańa ýchaskenі uıymdastyrý qajettіgі týyndaıdy. Eger de bіr reaktor 35 tonna bolsa, joba ekonomıkalyq turǵydan tartymdy bolý úshіn 200 tonna qajet. Bul ýchaskenі salý bіzge tıіmsіz bolady. IAǵnı bul jaǵdaıda satyp alǵan áldeqaıda arzan shyǵady, – deıdі tóraǵa.
