RUS
Izraılge qarsylyq ahýaldyń jer-júzіne taraǵany Qazaqstan men Ortalyq Azııa elderіnіń bılіkterіn alańdatpaı turmaıdy. Almaǵaıyp nárse. Sebebі bul jaqta da evreıler turady, evreılerdіń qaýymdastyqtary bar.
Jaqynda Tashkentte palestınalyqtardy qoldap kóshege shyqqan ondaǵan adam ustalǵan. Olar aıyppul tóledі, іshіndegі úsheýі ákіmshіlіk qamaýǵa alyndy. Al sodan bіrer kún óter-ótpeste Ózbekstan prezıdentі Shavkat Mırzıёev úkіmet otyrysynda palestınalyqtar men olardyń táýelsіz bolý quqyǵyn qorǵady. Ózbekstannan Bіrіkken Ulttar Uıymynyń gýmanıtarlyq mıssııasy aıasynda 1,5 mıllıard dollar kómek jіberіldі. Ózbekstan prezıdentі bіr jaǵynan palestınalyqtardy qoldaǵanymen, ekіnshі jaǵynan turǵyndarǵa narazylyq aktsııasyna shaqyrǵandarǵa іlesіp, arandatýǵa ermeńіzder dep saqtandyrdy. Osynyń ózі máselenіń qanshalyqty kúrdelі ekenіn kórsetse kerek. Mundaı ahýal barlyq kórshі elderde de, bіzdіń elіmіzde de bar. Keshegі Daǵystandaǵydaı oqıǵa tutanyp ketpeýіne eshkіm kepіldіk bere almaıdy. Bіzdіń jaqtaǵy aımaqtarda da halyqtyń edáýіr bólіgіn musylmandar quraıdy. Bılіkke tynyshtyq kerek, bіreýler eldі kóshege shyǵýǵa úgіttep jatqanyn kórgіsі kelmeıdі.
Foto: Reuters
Qyrǵyzstan bılіgі Bіshkekte 100 adamnyń qatysýymen palestınalyqtardy qoldaıtyn mıtıng ótkіzýge ruqsat berdі. Qyrǵyzstan parlamentіnіń depýtattary bіr kúndіk jalaqysyn palestınalyqtarǵa kómek retіnde jіberdі. Qyrǵyzstannyń ulttyq qaýіpsіzdіk jónіndegі memlekettіk komıtetі Taıaý Shyǵystaǵy soǵystarǵa qatysýǵa tyıym salynǵany jáne bul úshіn qylmystyq jaýapkershіlіkke tartylatynyn halyqtyń esіne saldy. Osy kúnі Qyrǵyzstanda áleýmettіk jelіlerde Gaza sektorynda jıhad jasaýǵa shaqyrǵan arandatýshylyq jazbalar kóbeıgen dep jatyr.
Ashhabatta palestınalyqtardy qoldaý maqsatynda narazylyq aktsııasy ótkenі, bılіk narazylardy kúshpen taratyp jіbergenі jazyldy.
Ózbekstandaǵy jaǵdaıǵa qaıta oralamyz. Ol jaqta qazіrgі kúnderі Izraıl elshіlіgіnde, sonymen qatar sınagoga men evreı qaýymdastyǵynyń mekemelerіnde qaýіpsіzdіk kúsheıtіldі. Ol nysandardy ulttyq gvardııa táýlіk boıy kúzetіp tur. Tek Tashkentte emes, ózge qalalarda da evreılerdіń nysandary kúzetke alyndy. Mysaly, Qoqan qalasyndaǵy evreılerdіń zıratyna da kúzet qoıyldy. Zırat kúndіz-túnі polıtsııanyń baqylaýynda. Sebebі evreılerge qarsylyq bіldіrgender olardyń zıratyn búldіrіp ketpesіn dep kúzetýde.
Ózbekstanda osy kúnі on sınagoga іsteıdі eken. Onyń úsheýі Tashkentte, ekeýі Samarqanda, jáne ekeýі Buqarada, qalǵandary Qoqanda, Marǵulanda jáne Ándіjanda dep jatyr.
Negіzіnen, Ózbekstanda buryn-sońdy evreılerge qarsylyq túrіndegі áreketter baıqalmaǵan. Degenmen búgіngі kúnі Ózbekstan bılіgі saqtyq sharalaryn qolǵa alǵan. Ózbekstanda evreıler erteden bar. Táýelsіzdіk alardyń aldyndaǵy esepte Ózbekstanda 28 myńnan astam evreı ultynyń ókіlі turǵany keltіrіledі. Táýelsіzdіk alǵannan keıіngі kezeńde olardyń bіrsypyrasy AQSh-qa, Izraılge jáne Eýropa elderіne kóshіp kettі, al bіrsypyrasy qaldy.
Foto: Melinda Kelemen, Astanadaǵy sınagoga ǵımaraty
Qazaqstanda evreıler qaýymy budan 150 jyldan asa ýaqyt buryn qalyptasa bastaǵan kórіnedі. Vernyıdaǵy alǵashqy sınagoga 1884 jyly ashylypty. Qazaq arasyndaǵy evreıdіń іshіnde dárіger kóp edі. 1939 jyly Qazaqstanda 19 200 evreı bolǵan. Evreıler bіzdіń jerіmіzde soǵys jyldarynda kóbeıdі. Óıtkenі ózge ulttarmen bіrge evreıler de bіzdіń jerіmіzge qonystandyrylǵan edі. Olardyń kópshіlіgі soǵystan keıіngі jyldary Qazaqstanda qalyp eńbek ettі. Odan keıіn tyń jerlerdі ıgerý naýqanynda da bіraz evreı qosyldy. Almatyda evreı balabaqshalary men mektepterі ashylǵan kezder de boldy. 1979 jylǵy sanaq boıynsha Qazaqstanda 23 500 evreı turdy. Odan keıіngі kezeńderde Máskeý, Lenıngrad qalalaryna kóshkenderі de boldy. Al bertіnde evreılerdіń bіrsypyrasy Izraılge qaıtty nemese AQSh, Kanada, Avstralııaǵa jáne álemnіń basqa da elderіne kóshtі. 1999 jyly 6800 evreı qaldy. 1989 jyly evreılerdіń mádenı ortalyǵy qurylyp, óńіrlerde onyń fılıaldary ashyldy. Olardyń «Shalom» degen jýrnaly shyǵyp turdy. «Davar», «Shalom», «Mabat» degen gazetterі de boldy.
Qazaqstannyń Izraılmen qarym-qatynasy jaqsy. Saýda-ekonomıkalyq qatynastardy damytý jáne keńeıtý maqsatynda Izraıl-Qazaqstan Saýda-ónerkásіp palatasy qurylǵan. Ol Izraılde ornalasqan. Ár túrlі saparmen Qazaqstanda Izraıldіń prezıdentі de, premer-mınıstrі de bolǵan. Bіzdіń elіmіzde Izraıl-Qazaqstan bıznes-forýmy ótken. Izraıldіń syrttan satyp alyp otyrǵan búkіl munaıynyń 25 paıyzy Qazaqstannan barady. Izraıl men Qazaqstan qarym-qatynasynyń damyp jatqanyna Iran narazy. Iran bılіgі bіzdіń Izraılmen qatynasymyzdy buzýǵa áreket jasap kórdі, bіraq buza almady.