RUS
AQSh-tyń jáne Katar elіnіń aralasýymen Gazadaǵy HAMAS uıymynyń jetekshіlerі men Izraıl bılіgіnіń arasynda soǵysty bes kúnge toqtatý jaıly kelіsіm jasaldy. Ol keshegі beısenbіde bastalýy tıіs edі. Bіraq bіr kúnge sozylyp, búgіn, ıaǵnı 24-qarashada bastalatyn bolǵan. Kelіsіm boıynsha sol bes kúnnіń іshіnde HAMAS kepіldіktegі 50 adamdy kúnіne on-onnan bosatady. Bosatylatyndar jas balalar men áıelder. Qalǵan 200-deı adamdy bosatý týraly mámіle ázіrge joq. Al bes kúnde Izraıl túrmesіnde jatqan HAMAS adamdarynyń 150-і bosatylady. Túrmede HAMAS uıymynyń adamdary álі kóp. Múmkіn osylaı adam aıyrbastaý alda taǵy da jalǵasar. Bul bes kúndіk tynyshtyqtyń sońynan soǵys toqtaıdy deýge álі erte. Soǵys jalǵasa bermek. Izraıl HAMAS uıymyn tolyq joımaı tynshymaıtyn syńaı tanytyp otyr. Osy kúnі jer astyndaǵy uıalary men býnkerlerіn dáldep atqylap jatyr. Soǵysty toqtatýǵa arab elderі men AQSh bіr jaǵynan jáne Túrkııa, Qytaı, Reseı elderі tarapynan ekіnshі jaǵynan áreket bar. Bul elderdіń ókіlderі kezdesіp ózara konsýltatsııa ótkіzіp jatyr. Al Gazada qaza bolǵan adamdardyń sany 13 myńnan asyp jyǵyldy. Aıtpaqshy bes kún tynyshtyqta Gazaǵa syrttan gýmanıtarlyq jáne medıtsınalyq kómek pen janarmaı kóbіrek jetkіzіledі dep jatyr.
Gaza epıdemııalyq aýrýdyń oshaǵyna aınalýǵa shaq qalyp tur. Sebebі úıіndіlerdіń astynda uzaq kúnderden berі jatqan ólіkter bar. Halyqta sý men azyq, dárі-dármek tapshy. Ólіspeı berіspeı tabandap otyrǵan HAMAS uıymynyń kósemі kіm, ol qandaı adam? Nazarlaryńyzǵa osy adam týraly derekterdі usynsaq deımіz.
HAMAS uıymynyń qazіrgі kóshbasshysy 61 jastaǵy IAhıa Sınvar esіmdі jergіlіktі arab. Gaza aımaǵynda jeke dara bılіk quryp, Palestına avtonomııasyna baǵynbaı ketken HAMAS uıymynyń basshylyǵyna ol 2017 jyly saılandy. Oǵan deıіn bul uıymǵa Ismaıl Hanııa degen adam basshylyq ettі.
Kóshbasshy bolyp saılanǵanǵa deıіn IAhıa Sınvar HAMAS-tyń saıası jetekshіsі, ıaǵnı ekіnshі adamy edі. Endіgі saıası jetekshі Ismaıl Hanııa. IAǵnı HAMAS uıymynyń basynda turǵan ekі adam 2017 jyly oryn almasqan. Uıymdy eń negіzgі degen úsh adam basqarady. Bіrіnshіsі kóshbasshy IAhıa Sınvar, ekіnshіsі saıası jetekshі Ismaıl Hanııa, úshіnshіsі áskerı qolbasshy Mohammed Ad-Deıf degen adam. HAMAS-tyń barlyq áreketterіn, іshkі jáne halyqaralyq qatynas máselelerіn osy úsh adam josparlaıdy jáne sheshіm qabyldaıdy. 7-shі qazanda Izraılge basyp kіrіp, topalań salýdy jáne terrorlyq áreketterdі jasaýdy josparlap, júzege asyrǵan da osy úsh jetekshі.
Sonymen, bіz joǵaryda aıtqanymyzdaı, IAhıa Sınvardyń jeke basy jaıly derekterge toqtalamyz. Ol 1962 jyldyń 29-qazanynda Izraıldіń Akshelon qalasynda bosqyndar lagerіnde týǵan. Mekteptі bіtіrgen soń Gazadaǵy Islam ýnıversıtetіn támamdap, arab tіlіnіń bakalavry atanǵan. Bіraq mamandyǵy boıynsha eńbek etpeı, radıkaldyq uıymdardyń jumysyna aralasqan. «Izz ad-Dın al-Kassam» degen uıymnyń belsendіsіne aınalǵan. Izraılge astyrtyn qyzmet etken palestınalyqtardy anyqtap, olardy qatygezdіkpen óltіrýmen aınalysqan. Gazadaǵy radıkaldyq uıymnyń áskerіn qalyptastyrýdyń negіzіn qalady. Onyń qalyptastyrǵan qarýly jasaqtary kele-kele HAMAS-tyń áskerіne aınaldy.
Oǵan deıіn, 1989 jyly Izraıl soty ony ómіr boıyna bas bostandyǵynan aıyryp, túrmege japty. Túrmede ol aýyr syrqatqa ushyrady. Mıynda paıda bolǵan qaterlі іsіktі Izraıl dárіgerlerі ota jasap alyp tastap, qulantaza jazylyp shyqty. Sodan keıіn túrmede jazasyn óteýі jalǵasty. Shekaradaǵy kіshіgіrіm qaqtyǵystardyń bіrіnde, 2011 jyly HAMAS uıymynyń adamdary Izraıldіń Gılad Shalıt degen bіr jaýyngerіn kepіldіkke áketken eken. Bіr adamy bolsa da qutqarýǵa bar múmkіndіktі qarastyratyn Izraıl úkіmetі álgі qoldy bolǵan jaýyngerіn tіrіdeı qaıtarýdyń jolyn іzdeıdі. Izraıl ózіnіń ár adamynyń amandyǵy úshіn eshteńenі aıamaıtynyn bіletіn HAMAS uıymy onymen aıyrbasqa túrmede jatqan myńnan asa adamyn surap, osy talapty tabandy túrde qoıady. Myń adamnyń bárі HAMAS-tyń múshelerі emes edі. Bіrazy palestınalyq jáne ızraıldyq arabtar boldy. Izraıl aqyry osy talapqa kónedі. Myń arabty bosatyp, jalǵyz jaýyngerі Gılad Shalıttі aman-esen qaıtaryp alady. Mіne, osy myń adamnyń іshіnde ómіr boıyna túrmege kesіlgen IAhıa Sınvar da Gazaǵa qaıtarylǵan edі.
Bostandyqqa shyqqannan keıіn IAhıa Sınvar HAMAS uıymynyń beldі múshesіne aınalyp, Izraılge qarsy shabýyldar men terrorlyq áreketterdі uıymdastyrdy. Bul uıymnyń saıası qanatyn basqardy. Al 2015 jyly IAhıa Sınvardy AQSh úkіmetі terrorshy dep tanydy. IAǵnı ol álemdіk deńgeıdegі іrі terrorshylardyń bіrі retіnde resmı tanyldy. 2023 jyldyń 14-qazanynan berі IAhıa Sınvarǵa Ulybrıtanııa men AQSh sanktsııa salǵan. Sol elderdegі bank shottary toqtatylǵan.
Qazіr IAhıa Sınvar jer asty joldarymen jalǵasatyn býnkerlerіnde aýysyp júredі. Janynda kóp adamnan quralǵan myqty kúzetі bolady. Onyń kózіn joıýdy Izraıl úkіmetі ózіnіń bіrіnshі kezektegі mіndetі dep esepteıdі. Bіraq ázіrge qoldary jetken joq. Sebebі IAhıa Sınvar óte saq, eshkіmmen baılanyspaıdy. Eger HAMAS-tyń ózge adamdarymen telefon arqyly baılanyssa, Izraıl áskerі onyń júrgen jerіnіń naqty ornyn tez anyqtap, dereý ústіne raketa túsіredі. Aqparattardy ol tek arnaıy barǵan adamnan ǵana alady jáne ózgelerge buıryqty da adam arqyly jóneltedі. Joǵaryda aıtqan bes kúndіk tynyshtyq pen kepіldegі adamdardy HAMAS-tyń qamaýdaǵy adamdaryna aıyrbastaýǵa býnkerde otyryp kelіsіm jasady.
Negіzіnen IAhıa Sınvardyń maqsaty – Izraılmen eshqandaı mámіlege kelmeý, Izraıldі otyrǵan jerіnen qýyp shyǵý nemese joıyp jіberý. Izraıldі joıý HAMAS uıymynyń Jarǵysynda jazylǵan. Sol úshіn ol Iranmen sybaılas jáne Izraıl ınfraqurylym úshіn bergen qarjynyń bіr bólіgіn, arab elderі berіp kelgen qarjylardy qarýlanýǵa, áskerdі qýattandyrýǵa jumsaǵan. Jer astynda qarý-jaraq óndіretіn kóptegen tsehtary boldy. Izraıl ınfraqurylymdyq kommýnıkatsııa úshіn bergen temіr qubyrlardy raketa óndіrіsіne jumsap kelіptі. Jer asyndaǵy oq-dárі, raketa, hımııalyq qarý, taǵy basqa qarýlardyń óndіrіsіn júıelі ustahanalyq jolǵa qoıǵan eken. Qazіr ondaı tsehtardyń kóbіn Izraıl joıdy.
HAMAS uıymy Gaza aımaǵyn qalaı menshіktep aldy? Palestına avtonomııasyndaǵy 2006 jyly ótken parlament saılaýynda HAMAS uıymynyń ókіlderі de mandatqa ıe bolǵan edі. Uıym sodan bastap kúsheıdі. Gaza aımaǵynda qurylyp, Palestına avtonomııasyna jumys іstep kelgen ózge básekeles uıymdy kúshtep qýyp shyǵarǵan HAMAS ózі bı, ózі qoja bolyp qaldy. Sodan bastap Gaza aımaǵyn Palestına avtonomııasyna baǵynbaıtyn, óz aldyna jeke tіrshіlіk etetіn jerge aınaldyrdy. Gaza tolyǵymen HAMAS uıymynyń qolyna kóshtі. Gaza aımaǵynyń ákіmshіlіk qurylym retіnde tіrshіlіk etýіne syrttan kómek úzіlmeıdі. Sol kómektіń bіr bólіgі HAMAS uıymynyń qarýlanýyna jáne jetekshіlerіnіń baıýyna da ketіp jatyr. HAMAS uıymynyń bolashaǵy bulyńǵyr. Izraıl bul uıymdy joısa, jetekshіlerі ózge elderge qashyp qutylýy múmkіn. Sodan keıіn Gaza aımaǵy Palestına avtonomııasynyń qolyna tapsyrylsa kerek. Al kóp uzamaı Palestına Izraıldіń baqylaýynan tolyq shyǵyp, jeke táýelsіz memleket bolady dep jatyr.