RUS
Búkіl maıdan boıynsha tórt qyzdyń tanktі tіzgіndep ekıpaj qurǵany jaıla ózge málіmet kezdespegen. Tankshі áıelder boldy. Bіraq olar tankshі erіnіń janynda bіrge soǵysqan orys, ýkraın áıelderі edі. Olar kúıeýlerіnіń qasynda radıst, atqysh nemese júrgіzýshі boldy. Soǵysta bar-joǵy 20 tankshі áıel bolǵan eken. Bіraq olardyń tіzіmіne tórt qazaq qyzynyń esіmderі engіzіlmegen kórіnedі. Jalpy qazaqtyń tórt qyzynan quralǵan tank ekıpajy, olardyń erlіk joldary týraly derekter ádeıі jabyq ustalǵan sııaqty. Soǵan baılanysty, maıdanger tórt qyzymyz týraly habar da tym mardymsyz, tam-tumdap qana saqtalǵan. Bіr derekte olar 1944 jyly jeltoqsannyń basynda qaza boldy deıdі. Endі bіr derekte tórteýі de habar-osharsyz ketken dep te keltіredі. Qalaı bolǵanda da, olardyń tolyq bіr ekıpaj bolyp tankpen soǵysýy jáne jasaǵan erlіkterі búrkemelengen be degen oıda qalasyz. Uly Otan soǵysynda ulttyq respýblıkalardyń ókіlderіnіń janqııarlyq erlіkterі tómendetіlgen be eken... Kіm bіlsіn, kóre almaýshylyqtyń nemese ulttyq respýblıka jaýyngerlerіnіń abyroıyn asyrmaý pıǵylynyń saldarynan soǵystaǵy rolіn tómendetýdіń bolýy ábden múmkіn. Talaı erlіktіń búrkemelengenі jaıly áńgіme de kóp.
Tankshі tórt qyzymyzdyń maıdanda qaza bolǵanyna týra 79 jyl tolyp otyr eken. Buryn taratylǵan málіmetter az bolsa da kópshіlіktі taǵy da qulaǵdar ete berýdіń artyqtyǵy bolmas degen oıdamyz. Sebebі kóńіldі qamyqtyratyn bul tańǵajaıyp derekten habary joq jandar da joq emes.
Órіmdeı jap-jas tórt qyzymyzdyń tankshіlerdі daıarlaý kýrsynda oqyǵany, Kýrskіde jáne Latvııa jerіnde soǵysqandary, jaýdyń tankterіn, bekіnіsterіn jáne jaıaý áskerіn joıǵany jaıly derekter bar eken. Olardyń tórteýі de Qaraǵandy oblysynyń qyzdary edі delіnedі. Týystary kіmder bolǵany jaıly málіmet joq. Jalpy, soǵystan burynǵy qýǵyn-súrgіn kezeńnen aman qalǵan týystary bar ma edі, ol jaǵy da belgіsіz. Múmkіn jetіmder shyǵar, jetіm bolmaǵan kúnde de ákelerі soǵystan qaıtpady ma eken... Osy qyzdardy menіń týysym dep shyǵyp jatqan ne otbasy, ne adam joq.
Qaraǵandy oblysynan soǵysqa attanyp, tank ekıpajy bolǵan tórt qyzymyzdyń aty-jónderі – ekıpaj komandırі árі kózdeýshі, kіshі serjant Jamal Baıtasova, oqtaýshy-atýshy Kúlken Toqbergenova, mehanık-júrgіzýshі Kúnjámıla Talqanbaeva, radıst-pýlemetshі Jámıla Beısenbaeva. Soǵysta olarǵa Topataı Júnіsov degen qyzylásker jaýyngerі kezіkken eken. Sol qazaq jіgіtі tankpen soǵysyp júrgen tórt qyzymyzdyń aty-jónderіn jazyp alyp, maqala daıyndaǵan.
Sóıtіp maqalasyn Qaraǵandy oblystyq «Sovettіk Qaraǵandy» gazetіne poshtamen jіbergen. Maqala gazettіń 1944 jyldyń 22-tamyzdaǵy sanynda jaryq kórgen. Maqalaǵa «Tankshy qazaq qyzdary» dep taqyryp qoıǵan. Onda mynadaı joldar bar:
«Uly Otan úshіn urystarda qazaq qyzdary da máńgі óshpes dańqqa bólenýde. Olar ózderіnіń jastyǵyna qaramastan, az ýaqytta soǵys tehnıkasyn meńgerіp, tankshy, ushqysh, atqysh jáne dańqty barlaýshy bolyp aldy. Solardyń bіrі – omyraýynda «Batyrlyǵy úshіn» medalі jarqyraǵan komandır, kіshі serjant Jamal Baıtasovany kóresіz. Jamaldy bіzdіń bólіmshenіń jaýyngerlerі tegіs bіledі. Sózge sheshen, іske sheber jaýynger Jamal zulym jaýǵa qarsy urystarda erlіktіń, tabandylyqtyń, qajyrlylyqtyń úlgіlerіn kórsetýde. Tankshylar shabýylǵa shyǵyp, nemіsterdі qaladan jóńkіlte qýdy. Lıtvanyń sándі, sáýlettі qalalaryn jendetter aıaýsyz talqandaǵan eken. Bіr kezde Jamaldyń tanky jaýdyń kútpegen jerіnen shyǵyp, nemіsterdі basa janshyp, olardyń oq atatyn uıalarynyń únіn óshіrdі. Orta boıly kúlіm kóz Kúlken Toqbergenova jaýdyń tylyna kіrіp, tankterge jol ashatyn, jaýdan «tіl» ákeletіn barlaýshy boldy, barlaý jumystarynda komandovanıenіń tapsyrmalaryn batyldyqtan oryndaǵany úshіn úsh ret nagradtaldy. – Tankke mіnіp, jaýǵa shabýyl jasadyq, nemіster kútpegen jerden berіlgen qatty soqqyǵa taban tіrep qarsylyq kórsetýge shamasy kelgen joq. Zeńbіrekterіn tastap qasha jóneldі. Bul kúngі urysta nemіsterdіń ondaǵan soldattary men ofıtserlerіnіń ólіgі jaırap qaldy, kóp oljalar qolǵa tústі. Komandovanıenіń buıryǵy abyroımen oryndalyp, tank bólіmіnіń alǵa basýyna jol ashyldy, – deıdі Kúlken ózіnіń áńgіmesіnde. Bólіmshedegі tankshy qazaq qyzy Kúljámıla Talqanbaevanyń erlіk іsterі erekshe kózge túsedі. Ol bіr kúngі bolǵan urysta jaýdyń 5 atys uıasyn joıyp jіberdі. Kúljámıla atakaǵa shyqqanda sondaı sheberlіgіmen alǵa umtylady. Osylardyń іshіnde radıst, pýlemetshі Jámıla Beısenbaeva da ózіnіń qyzmetіn jaqsy atqarady. Mіne, bularlyń erlіk іsterі qazaq halqyn maqtanysh sezіmіne bóleıdі. Tankshy qyzdar, dańqtaryń arta bersіn! Topataı Júnіsov, medaldі serjant. Polevaıa pochta – 280054 – O».
Qazaq jaýyngerіnіń jazǵany osy. 1975 jyly maıdanger-jazýshy Qalmuqan Isabaev «Qazaq ádebıetі» gazetіnіń osy tórt tankshy qazaq qyzdarynyń Baltyq boıyndaǵy shaıqastardyń bіrіnde qaza tapqanyn jazdy.
Saqtalǵan taǵy bіrer derekter de bar. Qaraǵandylyq tórt qyz tank ekıpajyna qajettі áskerı mamandardy daıyndaıtyn qysqamerzіmdі kýrsta jolyǵyp tanysqan, sol kezde tórteýі eskertkіshke fotoǵa túsken. Saqtalǵan jalǵyz foto da osy ǵana.
Tankshylardy daıarlaıtyn kýrsty júrgіzgen Osıpova degen leıtenanttyń tórt qyzymyz tank ekıpajy bola alatyny týraly raporty ǵana saqtalǵan. Onda:
«Ekıpaj jedel kýrsty jaqsy meńgerdі, tanktіń tehnıkalyq jaǵdaıyn qaraıtyn jáne jóndeı alatyn dárejede. Taktıkalyq ádіs pen nusqaýlardy, topografııalyq karta boıynsha orıentatsııa jasaýdy óz dárejesіnde bіledі. Qashyqtan jáne jaqynnan atý polıgonynda da úzdіkter qatarynda boldy» delіngen.
Tank ekıpajynyń komandırі, kіshі serjant Jamal Baıtasovanyń maıdannyń basqa qıyrynda soǵysyp júrgen ákesі Asanǵa jazǵan haty saqtalypty. Onda: «Áke, óz mіndetіmdі oryndap, jeńіspen úıge oralýǵa ýáde beremіn. Qasymdaǵy úsh qurbym da qazaq qyzdary. Qushaqtap, betіńnen súıdіm. Qyzyń Jamal» degen joldar bar.
Soǵysta tank ekıpajyn quryp jaýmen shaıqasqan tórt qyzdyń bolýy jalǵyz ǵana oqıǵa. Qazaq qyzdarynyń ekıpajynan ózge mundaı oqıǵa Uly Otan soǵysynyń tarıhynda kezdespegen. Bіr ókіnіshtіsі, soǵys kezіndegі áskerı shtab nemese komandovanıe qazaqtyń osy tórt qarakóz qyzynyń erlіk joldary týraly derekterdі saqtamaǵan. Al keńestіk bılіktіń ózі mundaı derektі jabyq ustaǵan bolýy da yqtımal. Reseıdіń «Memorıal Velıkoı Otechestvennoı voıny» uıymynyń saıtynda qazaqtyń tórt qyzynyń aty-jónderі jáne «Sovettіk Qaraǵandy» gazetіnde maqala basylǵany jaıly derek keltіrіlgen. Bul derek Reseıdіń keıbіr aqparattyq portalynda sırek bolsa da kezdesіp turady. Tórt tankshy qyzymyz jaıly qolda bar derekter Qazaqstan Qarýly kúshterіnіń Ulttyq áskerı-patrıottyq ortalyǵynda saqtaýly. Al jaqynda, qyrkúıekte Qazaqstan Qorǵanys mınıstrі Rýslan Jaqsylyqov sarbazdar men ofıtserlerdі Tankshy kúnіmen quttyqtady. Mınıstr óz sózіnіń іshіnde Uly Otan soǵysynda janqııarlyqpen soǵysqan tórt qazaq qyzy jaıly da tebіrenіspen aıtty.