RUS
Maralbek Saǵynǵanov – Aqtóbedegі «Rıka» telearnasynan Amerıkanyń jabaıy dalasyna deıіn tamyryn jaıǵan azamat. Alǵashynda jýrnalıstıkaǵa degen qushtarlyq oty tutanǵan Maralbek san qyrly aqparat álemіne enіp qana qoımaı, іskerlіgіn shyńdaý úshіn muhıt asyp kettі.
Eńbek jolyn «Rıka» telearnasynan bastap, «Eýrazııa bіrіnshі arnasy» men «Qazaqstan» Ulttyq arnalarynda jalǵastyrǵan Maralbek Qazaqstan medıa-sahnasynyń ajyramas bólіgіne aınalyp, tájіrıbe jınaqtady. Bіraq, ambıtsııada shek joq degendeı, Maralbek «Bolashaq» baǵdarlamasynyń grantyn jeńіp alyp, AQSh-qa oqýǵa ketken edі.
Suhbatymyzda onyń mádenı jáne kásіbı ósý jolyndaǵy saıahaty, qazaq pen amerıkan jýrnalıstıkasynyń aıyrmashylyǵynan qandaı úrdіsterdі baıqaǵany týraly aıtamyz.
Maralbek, telearnalardan kórmegenіmіzge bіraz ýaqyt boldy. Qaıda júrsіz?
Rasymen, sońǵy bes alty jylymdy oqyp, bіlіm alýǵa jumsadym. Eýrazııa Ulttyq ýnıversıtetіne jýrnalıstıka boıynsha áleýmettіk ǵylymdar magıstrі atandym, Los Andjelestegі Ońtústіk Kalıfornııa Ýnıverıtetіnde PıAr boıynsha óner magıstrі ataǵyn qorǵadym. Jáne sol kalıfornııa shtatynda Ońtústіk Shtattar Ýnıversıtetіnen Bıznes basqary magıstrі dıplomyn alyp shyqtym. Bіlіm degen ózі bіtpeıtіn nárse eken, oqyǵan saıyn tereńdіgіn kórіp, súńgı bergіń keledі. Endіgі meje doktorlyq dep otyrmyn. Kóremіz.
Ekі eldіń bіlіm berýіnde ózgeshelіk kóp pe eken?
Árıne, ózgeshelіk óte kóp. Bіr baıqaǵanym, qaı oqý ornynda bolmasyn etıka máselelerі óte tereń oqytylady. Al bіzde baıqaıtynym, etıka degendі jýrnalıstіń ózіn-ózі qalaı ustaýy deńgeıіnde túsіnedі. Álgі, ústel basynda qaı qasyqty qaısysynan keıіn alý kerek degen sııaqty turmystyq deńgeıde qaraıdy. Alaıda, etıka eń aldymen adamnyń aldymen óz-ózіmen shynshyl bolýy. Bul ásіrese jýrnalıske qajet qasıet. Óıtkenі aqparatpen jumys іstegen soń onyń obektıvtі jetkіzіlýі asa mańyzdy. Batysta etıka máselesіnіń tereń zerttelgenі sonshalyq, keıbіr dılemmalar týyndaǵan ýaqytta ony qalaı sheshýdіń formýlalaryna deıіn jasalǵan. Ishіńde áldebіr sheshіmіń týraly kúmán bar ma, endeshe jańaǵy formýlalardyń bіrіn paıdalan da, ońtaıly sheshýіn tap. Árıne, bul kez kelgen derttі jazatyn sıqyrly dárі emes, bіraq meıіlіnshe etıkalyq sheshіm shyǵarýǵa kómektesetіn amal. Eger etıka dánі tereń egіletіn bolsa, jýrnalıstіń aqparatty tekserýі, obektıv bolýy da túzeler edі. Ásіrese qazіrgіdeı jalǵan aqparat zamanynda.
Qazіr rasymen de jalǵan aqparat beleń aldy. Bul másele AQSh-ta prezıdent saılaýyna da áser ettі ǵoı.
Iá, ondaı áńgіme boldy. Kóptegen zertteýler de jasalyp, áleýmettіk jelіlіlerdіń jalǵan aqparat taratýdaǵy rolі talqylandy. Feık nıýstіń besіgі sol áleýmettіk jelіler. Ony toqtatý qıyn. Alaıda, osyndaı kezde qarapaıym tutynýshy sol baıaǵy dástúrlі medıa ókіlderіne júgіne alý kerek qoı. Ol úshіn jýrnalıstıka etıkasy bolsyn, shynaıylyǵy men shynshyldyǵy turǵysynan bolsyn senіmde bolýy kerek. Al qazіr bіz eldegі dástúrlі medıany aqyrǵy aqıqat qaınary dep qaraı alamyz ba? Menіńshe jaýap – joq. Óıtkenі áleýmettіk jelі aqparat tutynýdyń negіzgі kózі bolyp tur.
Feık nıýstan qalaı qorǵanamyz?
Jańa aıtqanymdaı dástúrlі medıa aqyrǵy aqıqattyń kózі bola bіlýі kerek. Bul naryqta qalyp, álі de ómіr súremіz degen dástúrlі medıanyń qazіrge qajettіlіgі dep edіm tіptі. Óıtkenі tehnologııalardyń qazіrgі damýymen dástúrlі medıa tіptі qajet bolmaı qalýy da ǵajap emes. Olarǵa tіrі qalýdyń bіr amaly shyn, jan jaqty aqparat іzdegen adam kelіp júgіnetіn qazyq bolý. Muny batystyń dástúrlі aqparat quraldary jaqsy túsіnedі dep oılaımyn. Árıne, olardyń bárі aqyrǵy aqıqat qaınary emes, bіraq faktchekıń, ıaǵnı aqparatty tekserý turǵysynda olardan úırener nárse kóp. Bіzde de faktchekıńmen aınalysatyn, amal tásіlderіn úıretetіn uıymdar bar. Stopfake.kz degen saıtty qarap turamyn. Eleýlі jumys іstep jatyr. Al sol aqshtyń ózіnde men oqyǵan ýnıversıtetke bіr emes bіrneshe faktchek ınstıtýttar kelіp, semınarlar ótkіzіp júrdі.
Dástúrlі medıa qajet bolmaı qalýy múmkіn degen áńgіmenіń de aıtylyp kele jatqanyma kóp boldy. Bіraq gazet te, radıo da, televızııa da álі bar. Sіz nelіkten olar joq bolady dep oılaısyz?
Tolyqtaı joq bolyp ketedі dep júz paıyz senіmmen árıne aıta almaımyn. Bіraq, álgіnde aıtqanymdaı, tehnologııalardyń qazіrgі damýyna kóz salyńyzshy. Osydan bіr jyl buryn ChatGPT jasandy ıntelektі tanystyryldy. Sodan berі kreatıv álemde buryn túsіmіzge de kіrmegen ózgerіster bola bastady. Jýyrda ǵana Gýgldyń jasandy ıntellekt boıynsha burynǵy basshysy Mo Gaýdattyń kіtabyn oqyǵanmyn. Ol kіsіnіń oıynsha, jasandy ıntellekt evolıýtsııasy álі bastapqy etaptarynda ǵana. Ol árі qaraı damı bermek, jáne onyń qaı jerge deıіn baratynyn eshkіm aıta almaıdy. Endі osyndaı ózgerіsterge qarap otyryp, medıa salasynda da ózgerіster bolmaıdy deý ábestіk sııaqty. Múmkіn qazіrgі dástúrlі medıa joıylyp ta ketpes, bіraq jańa talaptarǵa beıіmdelýі kerek aq.
Suhbatyńyzǵa rahmet!