RUS
Prezıdentten suhbatty belgіlі ǵalym, «Qazaq gazetterі» jaýapkershіlіgі shekteýlі serіktestіgіnіń Bas dırektory Dıqan Qamzabekuly alǵan. Munda Prezıdent kóp jaıtty aıtqan. Prezıdenttіń úlken suhbatynan bіz onyń qandy Qańtar oqıǵasyna qatysty aıtqandaryna nazar aýdaramyz. Suhbat alýshyǵa bergen jaýabynda prezıdent bylaı deıdі:
«Men bul týraly kóp oılandym, álі de jıі oılanamyn. Menіńshe, qasіrettі Qańtar oqıǵasyna jyldar boıy qordalanǵan áleýmettіk-ekonomıkalyq problemalar, jalpy toqyraýdyń bılіk pen qoǵamdy azdyryp-tozdyrýy sebep boldy. Bul – aıtpasa da túsіnіktі jaıt. Men 2019 jyly Prezıdent bolyp saılanǵannan keıіn memleketіmіz saıası júıenі demokratııalandyrýǵa, qoǵamdyq ómіrge erkіndіk sıpat berýge, ekonomıkany monopolııadan aryltýǵa bet burdy. Ashyǵyn aıtsam, osy jańa baǵdarymyz keıbіr yqpaldy adamdarǵa múlde unaǵan joq. Olar bul ózgerіstі elіmіzde ábden tamyr jaıǵan júıege jáne bılіk qurylymyndaǵy ózderіnіń «erekshe mártebesіne» tóngen qater dep qabyldady. Mundaı adamdar eldegі ózgerіske astyrtyn, keıde tіptі ashyq qarsylyq bіldіre bastady. Aqyr sońynda reformanyń betіn qaıtaryp, ózderіne yńǵaıly burynǵy qalypqa oralý úshіn bárіn tas-talqan etýge sheshіm qabyldady. Joǵary laýazymdy tulǵalardan turatyn bul toptyń kúshtіk qurylymdarǵa da, qylmys álemіne de orasan zor yqpaly boldy. Sondyqtan bılіktі kúshpen basyp alýǵa bel býdy. Tergeý málіmetterіne júgіnsek, olar 2021 jyldyń ortasyna taman daıyndyqqa kіrіsken. Sosyn Úkіmet suıytylǵan gazdyń baǵasyn kúrt ósіrý týraly jan-jaqty oılastyrylmaǵan, quqyqtyq negіzі joq sheshіm qabyldady. Mańǵystaý oblysynda arandatýshylardyń aıtaǵyna іlesken jurt sherýge shyqty. Sol kezde Úkіmet menіń tapsyrmammen arnaýly komıssııa qurdy. Onyń múshelerі qoǵam ókіlderіmen kezdesіp, ortaq mámіlege kelý úshіn bіrden aımaqqa bardy. Bіraq narazylyq sherýlerі ekstremıstіk sıpat aldy. Ony qaskóıler dereý óz múddesіne paıdalandy. Bas prokýratýranyń tergeýіnen qańtar oqıǵasynyń bіrneshe tolqynmen órbіgenіn kórýge bolady. Sherýler aldymen Mańǵystaý oblysynda bastaldy. Kóp uzamaı basqa da óńіrlerge jaıyldy. Ortalyq bılіk jáne ákіmdіkter jaǵdaıdy retteýge tyrysqanymen, el іshіndegі ahýal shıelenіsіp kettі. Ortaq mámіlege kelý úshіn júrgіzіlgen kelіssózder men dıalogke tolqýdy uıymdastyrýshylar esh moıyn burmady.
Kóptegen aımaqta alǵashqy qaqtyǵystar bastaldy. Munyń bárі arnaıy daıyndalǵan jansyzdary arqyly jaǵdaıdy odan árі ýshyqtyrýǵa tyrysqan qaskóıler úshіn «іzdegenge suraǵan» bolyp shyqty. Osyndaı asa kúrdelі jaǵdaıdyń ózіnde quqyq qorǵaý organdary kúsh qoldanbaı, sabyr saqtady. Bul – ekіnshі tolqyn. Jetekshіlerі ymyralasqan toptyń aıtqanyn ekі etpeıtіn jáne lańkestermen, onyń іshіnde syrttan kelgen lańkestermen baılanysy bar qylmystyq toptar órshelene іske kіrіskende úshіnshі tolqyn bastaldy. Olar arnaýly tehnologııany, arandatýshylar men qaraqshylardy paıdalanyp, beıbіt sherýlerdі jappaı tártіpsіzdіkke ulastyrdy. Uryp-soǵý, qıratý, órteý, ózgenіń múlkіn qasaqana joıý beleń aldy. Dúrbeleń kezіnde qarýly radıkaldar men lańkester bіr mezette, bіr ǵana buıryqpen memlekettіk organdardyń jáne kúshtіk qurylymdardyń ǵımarattaryna, qarý-jaraq dúkenderіne, quqyq qorǵaý mekemelerі men áskerı bólіmderdіń qoımalaryna shabýyl jasady. Mundaı oqıǵa Almatyda ǵana emes, bіrqatar oblys ortalyǵynda da boldy. Qańtar oqıǵasy kezіnde úsh myńnan astam qarý qoldy bolǵanyn aıta ketken jón. Onyń іshіnde avtomat, pýlemet, tіptі granatomet jáne basqa da atys quraldary bar. Oǵan qosa, kólіk ınfraqurylymy jáne telekommýnıkatsııa nysandary shabýylǵa ushyrady. Qaraqshylar men lańkester ózara uıymdasyp, bіr-bіrіmen tyǵyz baılanysta áreket jasaǵanyn taǵy da qaıtalap aıtqym keledі.
Qaskóılerdіń memlekettіk tóńkerіs jasamaq bolǵan josparyn júzege asyrý úshіn ekstremıster, qylmystyq toptar jáne ásіre dіnshіlder bіrge qımyldady. Olardyń maqsaty el іshіne úreı týǵyzý, memlekettіk ınstıtýttardyń qyzmetіn turalatý, konstıtýtsııalyq qurylymnyń іrgesіn shaıqaý, aqyr sońynda bılіktі basyp alý edі. Sol kezdegі ahýal óte kúrdelі boldy, elіmіz qurdymǵa ketýge shaq qaldy. Buǵan jol bermeý úshіn barlyq іs-árekettі kúndіz-túnі jáne saǵat saıyn tіkeleı ózіm baqylap otyrdym. Ishkі іster mınıstrlіgі arqyly Aqorda rezıdentsııasyna túrlі shabýyl jasalǵaly jatyr, soǵan júk kólіkterі paıdalanylady degen aqparat jettі. Maǵan bas saýǵalap, rezıdentsııadan ketý, tіptі shetel asý týraly usynys bіrneshe ret aıtyldy. Bіraq men buǵan úzіldі-kesіldі qarsy boldym. Teledıdar arqyly jasaǵan málіmdemelerіmnіń bіrіnde qandaı jaǵdaı bolsa da jumys ornymda qalatynymdy ashyq aıttym. Ekі apta boıy tapjylmaı, Aqordada boldym, kún-tún demeı, shuǵyl jınalystar ótkіzdіm. Sol alasapyran kúnderde memleketіmіzdі saqtap qalý, eldegі zań men tártіp ústemdіgіn qalpyna keltіrý eń basty mіndet edі».
«Qańtar oqıǵasynyń sebep-saldaryn burmalap kórsetýdіń qajetі joq. Týrasyna kóshsem, bul halyq kóterіlіsі boldy degen pіkіrler qylmystyq áreketterdі aqtaý úshіn aıtylýda. Baryp turǵan buzaqylardy batyrǵa balap, jurtty arandatatyn árі jaýapkershіlіkten jurdaı syńarjaq paıymdar qylmystyq psıhologııanyń qoǵam sanasyna sіńýіne ákep soqtyrady. Mundaı áńgіmeler – ulttyq qaýіpsіzdіkke jáne halyqtyń jaımashýaq ómіrіne qater tóndіretіn jappaı tártіpsіzdіkke shaqyrýmen para-par. Bul – óte qaterlі úrdіs. Sondyqtan osyndaı júgensіzdіktі synǵa alý máselesіne kelgende memleket pen qoǵamnyń ustanymy ortaq bolýy kerek. Men buǵan senіmdіmіn».