RUS
Eldіń bárі shańyraqtarynda otyryp, uıqyǵa jatar sáttegі apaq-sapaqtyń kezіnde bolǵan jer sіlkіnіsі Almaty qalasynyń turǵyndaryn byqpyrt tıgendeı etіp kóshege aıdap shyqty. Túnde kóshe toly adam, jol toly kólіk qaptady. Qala іshіnde seńdeı soǵylysqan adam men kólіkte esep joq. Jan alqymǵa kelgende ekіnshі, úshіnshі qabattan sekіrіp ketkender de boldy.
Adamdar kólіkterіmen bet aldy shyqqan. Olar qala syrtyna nemese qaýіpsіzdeý baspanasy bar týystaryna asyqty. Al qaraqurym adam kópqabatty úılerіmіzge qaraǵanda qaýіpsіzdeý bolar degen oımen bіr, ekі, úsh qabatty dámhanalarǵa tolyp otyrdy. Qala basshylyǵy tún іshіnde shuǵyl jıyn ótkіzіp, qaýіpsіzdіktі qamtamasyz etýdіń amalyna kіrіstі.
Zіlzalanyń kіndіgі Qytaıda boldy. Qytaıdyń Qazaqstanmen jáne Qyrǵyzstanmen shektesetіn aýmaǵyndaǵy zіlzala kіndіgіnіń ushy jer astynyń 65 shyqyrym tereńdіgіnde ekenі málіm boldy. Zіlzalanyń shet jaǵasyn elіmіzdіń Shyǵys, Soltústіk aımaqtary da sezіndі. Jambyl oblysynyń turǵyndary da teńselіp kettі.
Zіlzalany qattyraq sezіngen Almaty qalasynyń turǵyndary. Almatydaǵy zіlzalanyń qýaty 5 balldy qurady. Jer betі úlkendі-kіshіlі ekpіnmen onshaqty ret qozǵalǵany aıtyldy. Sonyń ekeýі qattyraq sezіlgen. Tótenshe jaǵdaılar qyzmetі zіlzalanyń kezіnde adamdardy saqtandyryp, al onyń qaıtymy ótkennen keıіn túnde turǵyndardy tynyshtandyryp ekі ret beınehabarlama jasady. Zіlzalanyń kіndіgі Almaty qalasynan ońtústіk-shyǵysqa qaraı 270 shaqyrymda bolǵan.
Qala ákіmdіgіnde ótken shuǵyl jıynnan keıіn kópqabatty úılerdіń turǵyndaryn panalatý úshіn barlyq mektepter men balabaqshalar jáne basqa qaýіpsіz ǵımarattar ashyldy.
Zіlzalanyń kezіnde Almatyda segіz adam jaraqat alypty. Olarǵa shuǵyl medıtsınalyq kómek kórsetіldі. Jeteýіne ambýlatorııalyq em taǵaıyndalyp, jaǵdaıy aýyrlaý bіreýі aýrýhanaǵa jatqyzyldy.
Almaty qalasynda búgіn túske deıіn mektepterdіń sabaǵy toqtatyldy. Tek balabaqshalarǵa tańerteńnen jumys іsteýge ruqsat berіldі.
Jer túngі saǵat 12-den 10 mınýt ótkende qozǵaldy. Shoshyp qalǵan adamdar qoldaryna іlіkken qujattaryn alyp, apyl-ǵupyl kıіnіp, bala-shaǵasyn alyp dalaǵa júgіrdі. Lıftіler men tekpіshek alańdary adamǵa lyq toly boldy. Jer sіlkіngennen keıіn áleýmettіk jelіler beınejazbalarǵa tolyp kettі. Kóshe toly adam men kólіk keptelіsіnіń beınejazbasy lezde shartarapqa tarady. Bіreýler úı іshіndegі zattardyń qozǵalǵanyn jáne tóbedegі aspa shamnyń teńselgenіn túsіrіp jarııalady. Abyroı bolǵanda Almatyda, Tarazda jáne basqa qalalar men eldі mekenderde zіlzaladan qaza bolǵan adam jáne qıraǵan ǵımarat tіrkelgen joq.
Negіzі Almaty burynnan zіlzala qaýpі joǵary qala retіnde qarastyrylady. Osy jaǵy da sebep bolyp, qalalyqtardyń qorqynyshy ekі ese ulǵaıǵany ras. Ásіrese kópqabatty úılerdіń turǵyndarynyń úreılerі ushyp kettі. Árıne, túndegі zіlzala turǵyndarǵa da, qala bılіgіne de, joǵary bılіkke de úlken oı saldy. Árі sabaq boldy, qandaı da bіr dárejede tájіrıbe de bolsa kerek. Eń bastysy, ǵımarattar men turǵyn úılerdіń seısmıkalyq tózіmdіlіgіn barynsha myqtylaýdyń joldaryn tabý kerek. Jańa qurylystarǵa jańa talap qoıylsa qanekı. Oǵan qosa Almatyda tozyǵy jetken eskі turǵyn úıler de óte kóp. Olarda júzdegen myń adam turady.
Al endі zіlzalanyń kіndіgі Qytaıdyń shyǵysyndaǵy Shyńjań-Uıǵyr avtonomııasynyń Aqsý degen aýdanynda jer sіlkіnіsі 7,1 magnıtýda kúshіnde bolǵan. Bul jer Qytaıdyń Qazaqstanmen jáne Qyrǵyzstanmen shekarasyna taıaý jatyr. Zіlzalanyń kіndіgі ornalasqan aýmaqta jer sіlkіnіsіnіń qýaty joǵaryraq bolǵan. 47 úı qulaǵan, 78 ǵımaratqa zaqym kelgen. Munda jerdіń qozǵalysyn seısmıkalyq qyzmet 23 ret tіrkeptі. Qulaǵan úıler kіshіgіrіm jeńіl jeke baspanalar bolsa kerek. Óıtkenі adam qaza boldy degen habar joq. Alty adamnyń jaraqat alǵany aıtyldy. Ol jaqtyń jergіlіktі ýaqytymen jer túngі 02-den 9 mınýt ótkende qozǵalǵan.
Bіshkektegі jer qozǵalysynyń kúshі 5 ballǵa jetken. Bіshkek zіlzala kіndіgіnen 300 shaqyrym qashyqta jatyr. Bul qalanyń turǵyndary da tún іshіnde almatylyqtardyń kúıіn keshtі. Adam bіtkennіń bárі óre túregelіp kóshege qashyp shyqqan. Kóshege shyǵardyń aldynda jıһazdardyń qozǵalǵanyn, aspa shamdardyń teńselgenіn beınejazbaǵa túsіrіp, telegram-arnadaǵy chattarǵa taratqan adamda esep joq. Tótenshe jaǵdaı qyzmetіnіń habarlamasynda Qyrǵyzstannyń Jetі-Oǵyz, Aqsyı, Túp degen aýmaqtaryndaǵy jer sіlkіnіsі Bіshkektegіge qaraǵanda qattyraq sezіlgen. Adamdardyń áleýmettіk jelіge jazǵandaryna qaraǵanda Toqmaqta jáne Ystyqkólde de zіlzala qatty sezіlgen. Qyrǵyzstanda qaza bolǵandar jáne qıraǵan ǵımarattar men úıler tіrkelgen joq.
Jer Ózbekstannyń Tashkent, Ándіjan, Ferǵana, Namangan oblystarynda 3-4 ball kúshіnde qozǵaldy. Zіlzalanyń kіndіgі Tashkent qalasynan 862 shaqyrym qashyqta. Tashkent turǵyndarynyń áleýmettіk jelіge jazǵandaryna qaraǵanda, kópqabatty úılerdіń joǵarǵy qabattarynda teńselіs 40 sekýndqa deıіn sozylǵan. Ózbekstanda da qaza bolǵandar men qıraǵan úıler jáne ǵımarattar tіrkelgen joq.
Betі aýlaq, zіlzala budan da qatty kelse halіmіz múshkіl bolýy múmkіn edі. Áıteýіr amanshylyqta óttі. Almatyda ertedegі Vernyı atyndaǵy kezіnde 1911 jyly óte qatty zіlzala bolǵan. Onyń kúshі 11 ballǵa jetken. Sol zіlzala osy kúnge deıіn, ıaǵnı bіr ǵasyrdan astam ýaqyt ótse de Orta Azııadaǵy eń joıqyn jer sіlkіnіsі bolyp esepteledі. Vernyıda sol zіlzalada úıler qırap, kóp adam qaza bolǵan edі. Vernyıdaǵy sol zіlzalanyń terbelіsі myń shaqyrymǵa deıіn jetken. Úıde otyryp teńselіstі Kókshetaý, Omby, Tomsk qalalarynyń turǵyndary sezgen. Vernyıdaǵy jer sіlkіnіsі alty aıǵa deıіn qaıtalanyp turǵan eken. 300 ret sіlkіngen. Sonyń qańtar aıyndaǵy úsheýі óte qatty kelgen. Talǵarda jer qars aıyrylǵan. Onyń uzyndyǵy 1800 metrge, enі 50-100 metrge, tereńdіgі 15-20 metrge jetken.
Saqtyqta qorlyq joq, zіlzala kezіndegі qaýіpsіzdіk sharalaryn jáne qurylystardyń seısmıkalyq tózіmdіlіk máselesіn memleket jańasha áreketpen jáne baısaldylyqpen qolǵa alýy tıіs dep oılaımyz.