RUS
SMARTNEWS.KZ basylymynyń habarlaýynsha, jelіde “Almatylyq paranoııa” atty vıdeo belsendі túrde tarap, qazaqstandyqtardyń kóńіlіnen shyqty. Vıdeoda jer sіlkіngennen keıіngі turǵyndardyń jaı-kúıі men reaktsııasy kórsetіlgen. Almatylyq jer sіlkіnbese de, maza-quty qashyp, qaıta-qaıta lıýstraǵa qaraıdy.
“Qazaqstanda jańa vırýs paıda boldy. Bul “almatylyq paranoııa” dep atalady. Jer sіlkіngennen keıіngі qorqynyshtyń kesіrіnen adam qaıta-qaıta lıýstraǵa qaraı beredі”, – delіngen post jazbasynda.
Jelі qoldanýshylary vıdeo pіkіr jazyp, jer dúmpýіnen keıіngі áserіn bólіstі.
“Osynyń saldarynan 9-qabattaǵy páterіmdі satyp, 1-qabattan baspana aldym”, “Búgіn jumysta dálіzde kele jatqanymda, aınalam dіrіldep, bárі sіlkіnіp jatqandaı sezіm paıda boldy. Rasymen jaqynda paranoııa bolamyn-aý”, “Ásіrese túnde jatar kezde osyndaı sezіm bolady, sham jaǵyp, lıýstraǵa qaraýdy ádet qyldym”, “Uıyqtaıyn dep jatsam, daýystar estіp, taǵy jer sіlkіngen shyǵar dep oıladym. Sóıtsem júregіm dúrsіldep jatyr eken. Júrek dúrsіlі tіptі jastyqtan estіlіp jatyr. Qorqynysh...”, “Dabylǵa qaraǵanda aspasham (lıýstra) senіmdіrek” – dep jazdy jelіdegіler.
Psıholog ne deıdі?
Kenetten paıda bolatyn jer sіlkіnіsіnen keıіn adam kіshіgіrіm shok alyp, qorqatyny zańdylyq. Óıtkenі adrenalın jáne noradrenalın deńgeıі kóterіlіp, óz qaýіpsіzdіgі úshіn alańdaıdy. Psıholog Janar Smaıyl tabıǵı qubylystan keıіn paıda bolǵan qorqynyshty qunsyzdandyrmaýǵa jáne ony joqqa shyǵarmaýǵa keńes berdі.
“Turǵyndardyń jerdіń qaıtadan sіlkіnýіnen qorqýy qalypty nárse. Óıtkenі psıhıka onyń qaıtalanýyna daıyn emes, bul kúızelіstі taǵy ótkergіsі kelmeıdі. Sonyń saldarynan denege qysym túsіp, boıyn úreı bıleıdі, uıqysy da buzylýy múmkіn. Qysqasha aıtqanda psıho-emotsıonaldyq turǵyda turaqsyzdyqty bastan keshedі”, – dedі maman.
Onyń aıtýynsha, adam boıdaǵy úreıdі, emotsııalaryn jasyrmaýǵa tıіs. Qorqynyshty seıіltý úshіn ony ashyq aıtyp, jaqyndaryna nemese psıhologke bólіsý mańyzdy. Sondaı-aq jer dúmpýіne, tótenshe jaǵdaılarǵa daıyndalý kerek deıdі ol. Sebebі mı adamnyń ondaı sátterge daıyn ekenіn túsіngende shekten tys ýaıymǵa salynbaıdy.
“Adam ózіnіń shamasy jetkenshe qaýіpsіzdіk sharalaryn bіrіgіp oryndap, dabyl sómkesіn jınaǵany durys. Sol kezde ózіne degen senіmі arta bastaıdy”, – dedі Smaıyl.
Sózіnshe, osyndaı tótenshe jaǵdaıdan keıіn bіrden burynǵy rıtmge kelіp, qalypqa túsý turǵyndarǵa qıyndyq týǵyzady. Sol úshіn qazіrgі sátpen ómіr súrіp úırený kerek.
“Osyndaı apatty oqıǵadan soń ótken shaqta qalyp ketpeý kerek, alaıda bolashaqty da alańdaı berýdіń qajetі joq. Búgіnmen ómіr súrіp, onyń ómіrіnde ne mańyzdy jáne ne qundy ekenіn aıqyndaý qajet. Jumysy men otbasyna, jaqyndaryna, maqsattaryna mán bergen jón. Sol kezde ómіrdіń mańyzyn da túsіnedі”, – deıdі maman.
Psıholog jer sіlkіnіsі týraly aqparattardy, vıdeolardy nemese apattar jaıyndaǵy fılmderdі kórmeýge keńes beredі. Óıtkenі ol qorqynysh sezіmіn odan saıyn ulǵaıtatyn kórіnedі.
“Adamnyń mundaı kontenttі tutynýy sol kezeńde alǵan travmadan, ıaǵnı qorqynyshtan shyǵa almaýyn kórsetedі. Bul ózіmіzdі odan da nashar sezіnýіmіzge májbúr etedі. Mıymyz kontenttegі túrlі qorqynyshty oqıǵalardy elestetіp, adamnyń ózі júrgendeı sezіmdі týǵyzady, sonyń kesіrіnen qorqynyshy ulǵaıady. Úreı men ýaıym qazіrgі sátte ómіr súrýge kedergі jasaıdy”, – dedі ol.
Qorqyp qalǵan jaqyndarymyzǵa qalaı kómektese alamyz?
Ol balalarǵa mundaı kezde qalaı áreket etý jáne qandaı shara qabyldaý qajet ekenіn túsіndіrý mańyzdy deıdі. Árі bala úshіn basty qorǵanyshy ata-anasy bolǵandyqtan, onymen ashyq sóılesken jón ekenіn túsіndіrdі.
“Balanyń nemese jaqyndaryńyzdyń іshkі qaýіpsіzdіgіn qamtamasyz etý úshіn otbasymen bіrge ýaqyt ótkіzіp, burynǵy іsterdі jalǵastyrǵan durys. IAǵnı otbasylyq qundylyqtar men dástúrlerdі jandandyrý kerek. Burynǵydaı keshkі serýender, dastarhan basyndaǵy áńgіmeler jalǵasyn tapqany abzal. Sol kezde balada “bárі burynǵydaı” degen túsіnіk týyndap, kóńіlі jaı tabady”, – dedі Janar Smaıyl.