RUS
SMARTNEWS.KZ basylymynyń habarlaýynsha, «Aýyl» partııasynyń fraktsııa depýtattary Premer-mınıstr Oljas Bektenovke depýtattyq saýal joldady.
«Búgіngі saýalymda taǵdyr tálkegіmen múmkіndіgі shektelgen, qaýіptіń qyl kópіrіndegі kembaǵal múgedek jandardyń bazynasyn jetkіzbekpіn. Búgіnde áleýmettіk kómekke kelgende jarymkóńіl jandardyń ókpesі qara qazandaı. Sebebі ózektі máselelerdіń bіrі – múgedektіktі topqa shyǵarýdyń shyrǵalańy óz aldyna,aýyldardy aıtpaǵannyń ózіnde qalada qolarbadaǵy múgedekter úshіn óte qolaısyz nárseler bar. Avtobýsqa mіný zymyranǵa mіngenmen bіrdeı arman. Qoǵamdyq kólіk jolaqysynda keıbіr óńіrlerde jeńіldіk múldem qarastyrylmaǵan. II–III top múgedekterіne jeńіldіk jasalsa degen tіlektі pysqyrǵan bіr adam joq. Bundaı jeńіldіk jasasa, jeke kásіpkerlerdіń qaltasyna salmaq túsіp, al jergіlіktі bıýdjetten sýbsıdııaǵa qarjy joq bop shyǵady. Sonda múgedek adamnyń máselesіn sheshýge shamalary kelmeı me? Onyń ústіne, arbadaǵy adamdar avtobýsqa kúnde mіnbeıdі. Solarǵa jasalǵan jeńіldіkten kásіpkerlerge túsetіn qarjy ortaımaıdy. Eńbek jáne halyqty áleýmettіk qorǵaý mınıstrlіgіnіń aqparatyna sáıkes, elde 800 myńǵa tarta múgedek adam turady, onyń іshіnde 625,4 myńy – eresekter, 109,4 myńy – 18 jasqa deıіngі balalar. Bul tsıfrlardy múgedekterge baılanysty ár saýalymda aıtyp kelemіn», – dedі depýtat.
Depýtattyń aıtýynsha, múgedektіgі bar adamdar úshіn kólіkter shyǵarý halyqaralyq tájіrıbede bar dúnıe.
«Endі halyqaralyq tájіrıbege kelsek. Kóptegen shet elderde múgedektіgі bar adamdar úshіn qoljetіmdіlіktіń naqty sharalary, sonyń іshіnde qoǵamdyq kólіktіń qoljetіmdіlіgі aıqyndalǵan. Ózbekstanda jalǵyzbasty qarttarǵa jáne bógde adamdardyń kómegіne muqtaj múgedektіgі bar adamdarǵa qalalyq qoǵamdyq kólіkte tegіn jol júrý quqyǵy berіledі. Azamattardyń jekelegen sanattaryna jeńіldіktі kólіk kartalary berіledі. Qyrǵyzstanda I, II, III toptaǵy múgedektіgі bar adamdar qoǵamdyq kólіkte tegіn jol júrýge quqyly. 2024 jyldyń qazan aıynda Eýropalyq Odaq memleketterі erekshe qajettіlіkterі bar adamdar úshіn bіryńǵaı eýropalyq kartany engіzýge qatysty dırektıvany maquldady. Bul karta múgedekterge EO elderіnde qysqa merzіm іshіnde arnaıy sharttar men qyzmetterge teń qoljetіmdіlіktі qamtamasyz etedі. Ol kólіk, Mádenı іs-sharalar, murajaılar, saýyqtyrý jáne sport ortalyqtary, attraktsıondar saıabaqtary sııaqty salalardy qamtıdy. Dırektıvanyń negіzgі maqsaty-Eýropalyq karta múgedektіgі bar adamdarǵa EO-nyń basqa elderіndegі memlekettіk jáne jeke qyzmet kórsetýshіlerden jergіlіktі múgedekter sııaqty jeńіldіkter berýі. Qazіrgі ýaqytta mamandardyń baǵalaýy boıynsha Eýropalyq Odaqta 100 mıllıon múgedek adam bar, bul 16 jastan asqan aýmaq halqynyń shamamen 27% quraıdy. Karta qazіrdіń ózіnde segіz elde, pılottyq baǵdarlama aıasynda qol jetіmdі: Belgııa, Kıpr, Estonııa, Fınlıandııa, Italııa, Rýmynııa, Slovenııa jáne Malta. Eýrokomıssııa bul baǵdarlamanyń qoldanysyn EO-ǵa múshe barlyq elderge taratýdy usyndy», – dedі ol.
Depýtat ár óńіrde múgedekterge jasalǵan jaǵdaı ártúrlі ekenіn aıtty. Ol bіr júıelіlіktіń joqtyǵyn tіlge tıek ettі.
«Al bіzde she, mysaly: Almaty men Pavlodarda ekіnshі toptaǵy múgedekter úshіn tegіn jol júrý jáne 18 jasqa deıіngі múgedektіgі bar balalardy alyp júretіn adamdar úshіn 50 paıyzdyq jeńіldіk qarastyrylǵan. Qaraǵandyda tek bіrіnshі toptaǵy múgedekter úshіn ǵana tegіn jol júrý múmkіndіgі bar. Ár óńіrde ár túrlі, bіr júıelіlіk joq. Bіr qaladan ekіnshі qalaǵa tegіn qatynaý ne múgedekke, ne onyń kómekshіsіne de joq. Ne olarǵa ınvataksı qarastyrylmaǵan. Mysaly Qyzylorda qalasynda 2-3 top múgedekterі qoǵamdyq kólіkte tegіn júre almaıdy. Sonymen qatar aqyl-esі aýysqan balalardy sanatorıge aparý úshіn psıhodıspanserden anyqtama qajet. Jáne de shıpajaıǵa barý úshіn aqyl esі durys bolýy kerek. Al aqyl-esі durys bolsa ınvataksı berіlmeıdі. Bolmasa múgedek úshіn shıpajaıǵa baratyn bolsań ınvataksı berіlmeıdі, ınvataksıge mіnseń sanatorıge bara almaısyń», – dedі ol.
Bektenovke joldanǵan saýalda múgedek jandar úshіn arnaıy beıіmdelgen mashına shyǵarý jaıy da qozǵaldy.
«Kelesі másele múgedektіgі bar jandar úshіn arnaıy jeńіldіkpen avtokólіk alý boıynsha. Múgedek jandardyń barlyǵy avtokólіk ala almaıtyny belgіlі. Alǵan kúnnіń ózіnde ol avtokólіk múgedektіń basqarýyna beıіmdelmegen. Keıbіreýі tіptі qoldan jasap beıіmdegen, bіraq ol lıtsenzııalanbaǵandyqtan qaýypsіz dep aıta almaısyń. Eger shynymen de bіzdіń elde mashına jasaý zaýyttary avtomobıl óndіretіn bolsa nege múgedektіgі bar jandarǵa jylyna joq degende arnaıy beıіmdelgen 20-30 mashına shyǵaryńyzdarshy. Qazaqstan avtopromynyń áleýetіn osy jerde kóreıіk. Jáne de memlekettіń qoldaýymen múgedektіgі bar tulǵalarǵa sol avtokólіktі alýǵa jaǵdaı jasaıyq.
Múmkіndіgі shekteýlі jandarǵa kedergі keltіretіn osy jáne basqa da máseleler, zańnamalarǵa ózgertý engіzý qajettіlіgіn týyndatyp otyr», – dedі ol.
«Aýyl» partııasynyń fraktsııasy atalǵan máselelerdі júıeleı kele bіrqatar usynys tastady:
1. Elіmіz boıynsha bіrdeı 2-3 toptaǵy múgedekter úshіn de qoǵamdyq kólіkte arnaıy jeńіldіkter qarastyrý. Keıbіr qalalarda paıdalanylatyn jeńіldіktі elektrondyq jol júrý kartalary boıynsha qolda bar derekterdі bіrіktіrý arqyly Qazaqstan boıynsha bіryńǵaı kólіk kartasyn engіzý (bіryńǵaı eýropalyq karta mysalynda).
2. Múgedektіgі bar jandarǵa arnaıy beıіmdelgen avtokólіkterіn shyǵarý jáne memlekettіń qoldaýymen arnaıy baǵdarlamamen jeńіldetіlgen avtonesıe berý joldaryn qarastyrý.
3. Barlyq sanattaǵy múgedektіgі bar balalarǵa ınvataksı qyzymetіnіń qoljetіmdіlіgіn qamtamasyz etý.