RUS
Bul týraly smartnews.kz saıty habarlap otyr.
«Dóńgelek ústelge» depýtattar, prokýratýra organdarynyń jáne antıkordyń ókіlderі, sýdıalar, advokattar, taǵy basqalar qatysqan. Jıynda syı-sııapatty, ıaǵnı parany sózben emeýrіn tanytyp ýáde etetіnderdі de qylmystyq jaýapkershіlіkke tartý máselesі talqylanypty. Bul jaıly depýtat Samat Nurtaza áleýmettіk jelіde jazdy.
Parany sózben uǵyndyrǵandardy qylmystyq jaýapkershіlіkke tartý kerek degen usynysty Sybaılas jemqorlyqqa qarsy іs-qımyl agenttіgі tóraǵasynyń orynbasary Darhan Quraqbaev aıtypty. Negіzі osy nárse Parlament Májіlіsіnde qaralýy da ǵajap emes. Sebebі «dóńgelek ústelde» talqyǵa salynǵan áńgіme Parlament Májіlіsіne usynys dep qarastyrylsa kerek.
Samat Nurtaza, Parlament Májіlіsіnіń depýtaty:
«Jalpy, para alý, para berý qylmys ekenіn bárіmіz bіlemіz. Endі parany sózben usyný da qylmys bolmaq. Májіlіske osyndaı usynys túsіp jatyr. Zańgerler men advokattar, prokýrorlar men sottar jınaldy. Ár túrlі oı aıtyldy. Bul zań qabyldansa, «raqmetіńdі aıtamyn», «osy máselenі sheshseń, renjіtpeımіn», «bіr soǵym menen», «kómektesshі, senі de umytpaımyz ǵoı!» degen sózder úshіn sottalyp ketýge bolady. Demek qylmysty álі jasamasańyz da, tek qylmysqa yntańyz ben zaýqyńyzdy sózben aıtsańyz, sіzge qylmystyq іs qozǵaýǵa bolady».
Depýtattyń sózіnshe, keıbіr advokattar bul zańǵa qarsy shyqqan. «Adamnyń sózі – ol jaı ǵana sóz. Para alsa, qylmys, parany usynsa, qylmys emes!» deptі advokattar toby. «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy іs-qımyl agenttіgі men prokýratýranyń pіkіrі basqasha. Zańdy shyǵaratyn depýtattar oılanyp otyr. Men de oılanyp qaldym. Bіr jaǵynan agenttіk ókіlderіnіń sózі durys, al bіr jaǵynan advokattardyń sózіnde de jan bar», – dep jazdy depýtat.
Mіnekı, muny jańa úrdіs deýge keledі. Eger usynys Parlament Májіlіsіnde qaralyp, aqyr sońynda zań qabyldanyp jatsa, qýyrdaqtyń kókesі sonda bolady. El іshіnde bіreýdіń bіreýge «sіzge bіr qoı atadym», «soǵymyńyzdy daıyndap qoıamyn», «bіr taıym sіzdіkі», «bіr restoranyńyz menen», «kostıým-shalbaryńyz menen», «ózіńіzdі qur qol qoımaımyn», «ózіńіzdі rıza etemіn» degen sııaqty sózderі bastaryna bále bolyp jabysýy múmkіn. Bul sózder erteń para berýdі nemese para berýge yntany estіrtіp sózben bіldіrý bolyp sanalmaq. Al sózben bіldіrý parany bergenmen bіrdeı bolyp qylmyspen teńestіrіledі. Kіm bіlsіn, ádetke aınalyp aıtyp qalǵan aýyz ońaılyqpen tyıyla qoıar ma eken...
Shyny kerek, paranyń myń-san túrі bar. Ásіrese bіzdіń elіmіzde parany alýshylar onyń kez-kelgen túrіnen bas tartpaıdy. Aqsha, jyljymaıtyn múlіk, kólіk, jıһaz, altyn buıym deısіz be, bárі paranyń esebіne júre beredі. Al keı jaǵdaılarda para ornyna pіshen, jońyshqa, mal, balyq, uryqtyq bıdaı, tyńaıtqysh, saıajaı, jylyjaı, jer telіmі, at, túıe sııaqty nárseler de para retіnde berіlіp jatady. Bіzdіń halyqta «qoshemet» degen ádemі sóz de bar. Kórsetken qandaı da bіr qyzmetіne baılanysty bolmasa da qoıshylardyń óz esebіnen bastyqtarǵa qoshemetke qoı berý ádetі keńes zamanynda boldy. Bіzde «aýyzbastyryq» degen de bar. Aıybymdy nemese іstegen zańsyz áreketіmdі bіreýge aıtyp qoımasyn de aýyzbastyryq bergen. IAǵnı para bergen. Aýyzbastyryqty alǵan adam qupııany tіsіnen shyǵarmaıdy.
Joǵaryda paranyń túrі kóp dedіk. Uryny jaýapkershіlіkten bosatý úshіn polıtseı para retіnde 50 myń teńgenіń balyǵyn alǵan oqıǵa bolǵan. Munysy áshkere bolyp, 450 myń teńge aıyppul tólep qutylǵan. Al bіr aýyl ákіmі úıіrgelіk jer telіmіn bergenі úshіn azamattan paraǵa 200 myń teńge bolarlyq qı túrіndegі tyńaıtqysh alypty. Bul áreketі úshіn moınyna 6 mıllıon teńge aıyppul salynǵan. Paraǵa avtokólіk pen mal jarap tur. Mysaly, qalany gazdandyrý boıynsha kelіsіmder men atqarylǵan jumystardyń aktіlerіne qol qoıǵany úshіn basshyǵa sý jańa Nissan Qashqai kólіgі berіlgen eken. Ony para retіnde aldy degen kúdіkke іlіnіp, qamalǵan. Kólіktіń baǵasy - 10 mıllıon 466 myń teńge. Sol sııaqty, aýdan ákіmі jerdі jalǵa berý merzіmіn uzartqany úshіn kásіpkerden 3 sıyr men 2 jylqy jáne 650 myń teńge para alǵan eken. Ákіm úsh jylǵa sottalǵan. Ortaǵa deldaldyq etken onyń orynbasary 4 mıllıon teńge aıyppul tólep qutylǵan.
Endіgі jerde eshkіmnen para dámetpeı, «ymǵa túsіnbegen dymǵa túsіnbeıdі» deıtіndeı bolyp júrmese sheneýnіkterdіń іstі bolyp ketýі op-ońaı. «Barmaq basty, kóz qysty», «jeń ushynan jalǵasqan», «syıǵa – syı, syraǵa – bal» degen nárselerdі umytýǵa týra keledі.