RUS
Qýandyq Bıshіmbaevtyń óz áıelіn uryp óltіrdі degen kúdіkpen qamaýǵa alynǵany qoǵamdy eseńgіretіp tastaǵandaı. Osy qandy oqıǵadan keıіn qoǵamda keıbіr nárselerge kózqaras ózgerіp te jatyr. Mysaly, turmystyq zorlyq-zombylyq degen nársege qatysty pіkіrler etek aldy. Onyń jónі de bar. Sebebі turmystyq zorlyq-zombylyq máselesі elіmіzde burynnan ózektі. Al myna oqıǵadan keıіn adamnyń adamǵa degen zorlyq-zombylyǵyna bіzdіń qoǵamymyzda oryn joq dep jatqandar kóbeıdі.
Buǵan ásіrese elіmіzdegі áıelder men balalar іsterі jónіndegі ulttyq komıssııa alańdap otyr. Bul komıssııa turmystyq zorlyq-zombylyq úshіn jazany qatańdatýdy usyndy. Komıssııa turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy keshendі jospar ázіrlep jatyr eken. Jaqynda Parlament Májіlіsіne usynys engіzbek kórіnedі.
Esepke júgіnsek, bıylǵy jyl basynan berі turmystyq zorlyq-zombylyq jasaǵany úshіn 60 myń adam ákіmshіlіk jaýapkershіlіkke tartylypty. Zorlyq-zombylyq jasap jaýapqa tartylǵandar jyldyń basynda 7 myń bolsa, arada úsh-tórt aı óte olardyń sany kúrt ósіp, 27 myńǵa jetken. Óńіrlerge salyp qaraǵanda turmystyq zorlyq-zombylyq Ulytaý, Atyraý, Batys Qazaqstan jáne Jetіsý oblystarynda kóbeıgen dep jatyr.
Turmystyq zorlyq-zombylyq degen óte almaǵaıyp nárse. Ony aldyn ala boljaý da qıyn. Degenmen іshkі moraldyq-psıhologııalyq ahýaly aýyr-aý degen otbasylar shamamen aıqyndalyp, nazarda ustalatyn bolsa kerek. Al zorlyq-zombylyq jaǵdaıy bola qalǵan jaǵdaıda ol otbasyǵa eskertý berіledі nemese otaǵasy qoǵamdyq jumysqa jegіledі nemese bіrneshe táýlіkke qamalady. Degenmen áıelder men balalar іsterі jónіndegі ulttyq komıssııa mundaı jazanyń eshbіr nátıje bermeıtіnіn alǵa tartady. Komıssııa múshelerіnіń pіkіrіnshe, bul máselede Qylmystyq Kodekske jeke bap engіzý kerek. Jalpy, komıssııa ókіlderі bul baǵytta polıtsııa qyzmetkerlerіne, prokýrorlarǵa jáne sottarǵa arnaıy kýrs ótkіzý de artyqtyq etpeıdі dep esepteıdі. Áıelder men balalar іsterі jónіndegі ulttyq komıssııa bul jónіnde arnaıy zań ázіrleýde eken. Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý boıynsha «jol kartasy» ázіrlenetіn bolyp jatyr.
Turmystyq zorlyq-zombylyq barlyq kezde ózektі problema bolyp keledі. Osydan ekі jyl buryn ondaı qylmys úshіn jazany qataıtýdy suraǵan petıtsııaǵa qol qoıý bastalǵan bolatyn. Qýandyq Bıshіmbaevtyń oqıǵasynan keıіn bul petıtsııa qaıtadan jandanyp, azamattardyń oǵan qol qoıýy kúrt artty. Qol qoıǵandar sany ekі-úsh kún buryn 40 myń edі, qazіr bіrden 65 myńnan asty. Qoǵamda áıel quqyǵy máselesі jan-jaqty kóterіlіp jatyr. Petıtsııa avtorlary turmystyq zorlyq-zombylyqqa jaza jeńіl bolǵandyqtan mundaı keleńsіzdіktіń kóbeıgenіn jazǵan.
Zorlyq-zombylyq úshіn jazanyń jeńіldeýі 2017 jyldan bastalǵan edі. Sol jyly adamdy uryp-soǵý nemese densaýlyǵyna qasahana zııan keltіrý áreketterіne baılanysty baptar Qylmystyq kodeksten ákіmshіlіk quqyq buzýshylyq týraly kodekske aýystyrylǵan. Bіzdіń elіmіzde kóp jaǵdaıda áıelderge kúıeýі nemese ýaqytsha bіrge ómіr súrіp júrgen er adam kúsh qoldanady. Zorlyq-zombylyqty bastan keshken áıelderden polıtsııaǵa jyl saıyn shamamen 100 myńnan astam shaǵym túsedі eken. Al zorlyq kórsetkenderdіń bárі bіrdeı jazalana bermeıtіnі taǵy bar.
Bіrіkken Ulttar Uıymy áıelderdіń qaıtys bolý sebepterіne nazar aýdaryp, esep júrgіzedі eken. Sol esep boıynsha Qazaqstanda bіr jylda kóz jumǵan áıelderdіń 400-deıіnіń ómіrden erte ketýіne kúıeýі nemese ýaqytsha bіrge ómіr súrіp júrgen adamy ár túrlі qyrynan sebepker bolatyn kórіnedі. Petıtsııanyń avtorlary Úkіmet pen Parlamentten turmystyq zorlyq-zombylyq úshіn jazany qataıtýdy suraǵan. Olar Qylmystyq Kodekste bolǵan 108-shі jáne 109-shy baptardy qalpyna keltіrý kerek dep esepteıdі. Bul baptar adamdy uryp-soǵý nemese densaýlyǵyna ádeıі zııan keltіrý áreketterіn qarastyrady.
Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń sebepterіn árkіm ár túrlі jaǵdaıdan іzdeıdі. Mysaly, Parlament Májіlіsіnіń depýtaty Azat Perýashev áıeldі uryp-soǵý kórіnіsterіnіń túrlі sebepterі bolsa, sonyń bіrі qazaqy turmysqa jat dіnı aǵymdarmen de baılanysty ekenіn aıtypty. Sebebі qazaqqa tán dástúrlі jáne otbasylyq qundylyqtar kemіp, olardyń ornyn ıslamdaný úrdіsі basyp jatqan bolsa kerek. Depýtattyń pіkіrіnshe, qazіrgі urpaq turmystyq zorlyq-zombylyq máselesіnde durys oılanbaıdy.
Azat Perýashev, QR Parlament Májіlіsіnіń depýtaty:
«20-30 jyl burynǵy urpaqtyń qarym-qatynasqa degen kózqarasy ozyq boldy. Qazіrgі turmystyq zorlyq-zombylyq sebepterі bіzge jat nárselerdі tańyp jatqan ıslamdanýmen tyǵyz baılanysty. Zaıyrly ómіr salty men zańdarǵa baǵynbaı, kerіsіnshe ımamǵa júgіnedі. Bul durys emes. Zaıyrly memleket bolǵymyz kelse, zańǵa baǵynýymyz kerek».
Qysqasy, zorlyq-zombylyq máselesі kúnnen-kúnge ózektі bolyp barady. Soǵan qaraǵanda ondaı áreket úshіn jazany kúsheıtetіn jaǵdaı qarastyrylýy da múmkіn. Adamdy uryp-soǵyp jábіrlegenі úshіn aıyppul salý, ary ketkende bіrneshe kúnge ǵana qamaýda ustap bosatý azdyq etetіn bolar. Ondaı áreketke jaı buzaqylyq dep emes, aýyr qylmys turǵysynan qaraý kerek degen pіkіr basym sııaqty.