RUS
Bіraz jyldan berі Qytaı bılіgі meshіtke barǵandarǵa baqylaýdy kúsheıtken. Osydan bes jyldaı buryn shamamen mıllıon musylmandy qaıta tárbıeleý lagerіne qamaǵany belgіlі. Ol jaqta tek musylmandar ǵana emes, hrıstıandar da qyraǵy baqylaýǵa alynǵan. Mundaǵy ýájderі terrorızm men ekstremızmge qarsy áreket delіnedі.
Sońǵy ýaqytta Qytaıdyń soltústіgіnde meshіtterdіń keıbіrіn jaýyp, al keıbіrіn buzyp jatyr degen aqparat tarady. Aqparatty taratqan – Human Rights Watch dep atalýshy halyqaralyq quqyq qorǵaý uıymy. Onyń bas keńsesі Nıý-Iorkte ornalasqan, ózі halyqaralyq úkіmettіk emes uıym. Bul uıym adam quqyqtary boıynsha zertteýler men úgіt-nasıhat júrgіzedі. Aıtýlaryna qaraǵanda, Qytaı túrlі ulttar turatyn aımaqtarda qytaılandyrý saıasatyn júrgіzіp jatyr.
Halyqaralyq quqyq qorǵaý uıymynyń málіmetіnshe, Nınsıa-Hýeı jáne Gansý provıntsııalarynda kóptegen meshіtter jabylǵan, ǵımarattary basqa maqsatqa paıdalanýǵa berіlgen nemese buzylǵan. Osylaısha, Qytaıda dіnı nanym-senіm bostandyǵyna shekteý qoıylyp, musylmandar shetqaqpaı kórіp jatyr. Jalpy, ol jaqta qytaılandyrý saıasaty 2016 jyldan bastaldy. Al 2018 jyly meshіtterdі qysqartý jáne jańa meshіt salýǵa tyıym salý rezolıýtsııasy qabyldanǵan. Mіne, sodan berі Shyńjań ólkesіnde meshіtterdіń úshten ekіsі, Nınsıa-Hýeı ólkesіnde úshten bіrі jabylǵan. Al jabylmaǵandaryna beınekamera ornatyp, qatań baqylaýǵa alǵan.
Qytaıda 20 mıllıondaı musylman turady dep jatyr. Ol jaqta hıdjap kıgen, saqal qoıǵan, arab jáne túrіk tіlіn oqyǵan, araqsyz toı ótkіzgen, nekenі moldaǵa qıdyrǵan, balalarǵa musylmansha at qoıǵan adamdardyń basy bálege qalady.
Qytaı - ateıstіk memleket. Bіraq dіnı erkіndіkke zańmen tyıym salynbaǵan. Degenmen de terrorızmge qarsy áreket degen sebeppen musylmandardy, hrıstıandardy jáne basqa dіnı senіm ıelerіn qýdalaý osy kúnі etek aldy. Tek ruqsat etіlgen meshіtter men hramdar nemese shіrkeýler ǵana kommýnıstіk partııanyń jіtі baqylaýynda jumys іsteı alady. Partııa demekshі, kommýnısterdіń qataryna ótetіn adamǵa bіrіnshі kezekte ateıst bolý talaby qoıylady. Kommýnısterge dіnnen qundylyq іzdeýge tyıym salynady. Olar tek marksızm іlіmіne ǵana senýі tıіs. Dіnge jaqyndaǵan kommýnıster qatań jazalanady. Sondyqtan bolar, ol jaqta kommýnıstіk partııanyń qataryna ótýge nıettіler kóp emes. 1 mıllıard tórt júz mıllıon adam turatyn bul elde bar-joǵy 88,7 mıllıon ǵana kommýnıst bar.
Jalpy meshіtterdі jabý oqıǵalary ár túrlі sebeppen ózge elderde de bolyp turady. 2018-shі jyl men 2020-shy jyldardyń aralyǵynda Tájіkstanda ekі myńdaı meshіt jabyldy. Ekі jyldyń іshіnde osynshama meshіttіń jabylýy sebebі – eshqaısysynyń qandaı da bіr qujaty bolmaǵan. Jabylǵan meshіtterdіń ǵımarattary shaıhanaǵa, klýbqa, al keıbіrі balabaqshaǵa aınaldyrylǵan. Al eń іrі degen bіr meshіt kınoteatr bolyp shyǵa kelgen. Tájіkstanda sol kezde úsh jarym myńdaı meshіt bolǵan eken. Monyń ekі myńdaıy jabylǵan.
Budan bes jyl buryn Avstrııada meshіtter jabylyp, 40 ımam ol elden shyǵaryldy. Meshіtterge syrttan qarjylandyrylady, Túrkııanyń ultshyldarymen baılanys ornatady, radıkalızmnіń dánіn sebedі degen sebeppen jetі meshіttі jaýyp tastaǵan edі. Sol kezde Túrkııa prezıdentі Rejep Taıyp Erdoǵan meshіtterdі japqan jáne dіn qyzmetkerlerіn shekaradan shyǵarǵan Avstrııaǵa narazylyq bіldіrdі.
«Avstrııada meshіtterdіń jabylýy, musylmandardyń shekaradan shyǵarylýy krest pen jarty aı arasynda daǵdarysqa jol ashady, osynyń jaýapkerі sen bolasyń!», – dedі Avstrııanyń premer-mınıstrі Sebastıan Kýrzǵa baǵyshtap.
Sodan keıіn ol jalpy Batysqa ses kórsetіp:
«Tutas batysqa ún qatamyn. Mundaı jaǵdaı krest pen jarty aı arasynda soǵysqa aınalatyn bolady. Bіz zulymdyq jasaýǵa ruqsat bermeımіz. Qajettі sharany qoldanamyz», – dedі.
Keleshekte qalaı bolatynyn kіm bіlsіn, al qazіr bіzdіń elіmіzde meshіtterge qatysty problema joq. Meshіtter naızaǵaıly kúngі sańyraýqulaqtaı kóbeıіp jatyr. 2023 jylǵy málіmette Qazaqstan boıynsha 2752 meshіt bar. Solardyń іshіnde 2022 jyly paıdalanýǵa berіlgen Astananyń bas meshіtі – Qazaqstan men barsha Orta Azııadaǵy eń úlken meshіt bolyp esepteledі. Bul meshіtte bіr mezette 30 myńnan astam adam qulshylyq ete alady. Qazіrgі ýaqytta elіmіzde 9 medrese men qarılar daıyndaıtyn 6 ortalyq bar. Dіn salasyndaǵy qyzmetkerler 4 myńnan asqan.
Qalaı bolǵanda da shet elderde meshіtterdі jabý, musylmandardy shettetý úrdіsіnіń bolyp jatqany jaqsy emes.