RUS
Atalǵan beınejazbaǵa zer salsaq, betashar rásіmіnde ene men kelіn bіr-bіrіne ernіn jaqyndatyp, kámpıttі talasa jegenіn ańǵarýǵa bolady. Halyqtyń qytyǵyna tıgen bul dástúr qaıdan shyqqan? Stan.kz tіlshіsі belgіlі etnograf árі tarıhshy Bolat Bopaıulynan surap kórdі.
Dúıіm jurttyń ortasynda aýyz jalasqan álgі ene men kelіnnіń áreketіn elіmіzdegі tanymal etnograftar da kórіp, bas shaıqap otyr eken.
"Mundaı yrym-tyıym qazaqta joq. Qazaq ejelden densaýlyqqa, tazalyqqa kóńіl bólgen halyq. Tіptі er men áıeldіń bet súrtetіn oramalyn aýystyrmaǵan, ene men kelіnnіń oramalyn aýystyrmaǵan, ony kіrletpegen. Al ene men kelіnnіń kámpıt jep jatqan vıdeosyn buryn men úndі kınolarynan kórgenmіn. Qýanyshty habar estіse súıіnshі retіnde "ómіrіmіzdі táttі, baldaı bolsyn" dep kámpıt berіp jatady. Sonyń ózgertіlgen túrі bіzdіń toıymyzǵa kelіp otyr. Bul endі durys nárse emes. Mundaı qazaqtyń mádenıetіne, dástúrіne, yrym-tyıymdaryna, asyl qasıetіne, ǵasyrlar boıy jasalǵan dúnıesіn buzý dep qaraımyn. Ekіnshіden, olardyń dem arqyly, sіlekeı arqyly gennіń, tektіń aýysýy. Úshіnshіden, gıgıena. IAǵnı densaýlyqqa kerі áserіn tıgіzedі, juqpaly aýrýlardyń taralýy múmkіn. Ene men kelіn arasynda syılastyq bolý kerek, perde bolý kerek. Munyń barlyǵyn ózderі oıdan jasap alǵan", – deıdі Bolat Bopaıuly.
Sońǵy kezderі qazaqtyń qýanyshy ersі yrym-tyıymdardan kóz ashpaı tur. Máselen, aq bosaǵa attaýy tıіs kelіndі esіkten emes, terezeden kіrgіzýdі ádetke aınaldyrǵandar da bar. Mamandar mundaı yrymnyń jaqsylyqqa aparmaıtynyn ashyq aıtyp otyr.
"Terezeden kіrgіzýge bolmaıdy, qazaqta "Aq bosaǵa attady" degen óleń bar. Kelіn sol úıdіń aq bosaǵasyn attaǵan kúnnen bastap oǵan sol úıdіń shamshyraǵy retіnde qaraǵan. Al endі bіr úıge ekі kelіn túsіrіp, bіreýіn esіkten, ekіnshіsі terezeden kіrgіzgenіn kórdіm men. Olar bolmaıdy, ekeýіne de aq bosaǵa attatyp, ádeptі, tártіptі, mádenıettі kelіn tárbıelep alýyna bolady. Mońǵoldarda qaıtys bolǵan adamdy anasynan dál solaı kelgen dep, ekі búktep terezeden nemese tesіkten shyǵaratyn bolǵan. Bul jaqsy yrym emes, jaman yrym. Sondyqtan terezeden kіrgіzý degen qazaqta múldem bolmaǵan. Bul da qyzyq úshіn jasalǵan nárse. Esіkten kіrgende oń aıaqpen kіrіp, oń aıaqpen shyǵý kerek", – deıdі etnograf.
Sonymen qatar qazaqtyń kóne dástúrіnde jas kelіn kópshіlіkke sálem salatyn edі, qazіrgі qoǵam kúıeý balalarǵa ıіltіp sálem saldyrýdy qup kóredі eken. Etnograftyń aıtýynsha, bul da dástúrge jat dúnıe.
"Iá, ony kórdіm. Bіr vıdoeda kólіkten túsken kúıeý balany bіr shaqyrym jerden úıge deıіn sálem salǵyzady. Kelіnnіń sálem salý dástúrі turaqtanǵan, bekіgen. Bіraq kúıeý bala sálem salmaıdy qazaqta. Kúıeý balaǵa qatysty basqa dástúr bar. Ketіp bara jatqan kezde kúıeý balaǵa tós, asyq jіlіk tartady. Sol kezde qyzdardyń suraǵyna jaýap bere almasa, shapanyn іlіp ketedі. Al suraqtaryna jaýap berse baldyz qyzdar qoltyǵynan demep, qurmettep atyna mіngіzіp qoıa beredі. Mіne, osyndaı dástúr bar", – deıdі tarıhshy.
Tanymal etnograf Bolat Bopaıuly bul suhbatynda mundaı olqylyqtyń ornyn toltyryp, der kezіnde dástúrdі saqtap qalýdyń jolyn usyndy.
"Jalpy, toı mádenıetі degen qazaqtyń salty, dástúrі, ǵurpy, nanym-senіm, torqaly toıy, topyraqty ólіmіnde atqarylady ǵoı. Sondyqtan "Toıda atqarylatyn zańnama" degen sııaqty zańnamalyq kіtap shyǵarý kerek. Ony elіmіzdіń mádenıet jáne aqparat mınıstrlіgі bar ǵoı, mınıstr Aıda Balaeva bar. Solardyń qoldaýymen turaqtalǵan sózdіk bolý kerek. Sol kezde qazaqtyń mádenıetі, dástúrі, ádep-ǵurpy, dástúrlі mádenıetі jaqsy saqtalady dep oılaımyn. Buzbaý kerek. Sondaı kіtapty oqyǵan árbіr qazaq otbasy mundaı qatelіkterge boı aldyrmaıdy", – deıdі etnograf Bolat Bopaıuly.