RUS
Bıyl kórshіmіz Ózbekstanda kezekten tys prezıdent saılýy ótedі. Bul týraly Ózbekstan prezıdentі Shavkat Mırzıeev el Konstıtýtsııasyna engіzіlgen ózgerіster jónіndegі referendým qorytyndysy boıynsha úkіmettіń keńeıtіlgen otyrysynda málіmdedі. Kezekten tys saılaýdyń ótetіnі týraly jarlyqqa qol qoıdy. Al referendýmnyń qorytyndysy boıynsha Konstıtýtsııaǵa ózgerіster engіzіldі. Osylaısha Ózbekstan prezıdentі aldaǵy ekі merzіmde 14 jyl eldі basqarsa ózі de qartaıyp qalady eken. Bıyl 24-shіldede 66 jasqa tolady. Halqyna jaıly bolsa ómіr boıy prezıdent bolyp otyrsa da eshkіm qoı demes. Al kele-kele dıktatorǵa aınalyp ketse, úlken ókіnіsh sonda bolady.
Qabyldanǵan sheshіmnіń ońdylyǵy jaıly aıta otyryp, Ózbekstan prezıdentі Konstıtýtsııaǵa engіzіlgen túzetýler bılіktіń barlyq tarmaǵyn reformalaıtynyn jáne olardyń arasyndaǵy qatynastar men tepe-teńdіk ózgeretіnіn aıtty. Jańa Konstıtýtsııa bılіk tarmaqtarynyń árqaısysyna jańa mіndetter qoıatyn kórіnedі. Al Ózbekstannyń Saılaý kodeksіne engіzіlgen ózgerіsterge sáıkes, merzіmіnen buryn prezıdent saılaýy jarııalanǵannan keıіn ekі aı іshіnde, ıaǵnı 2023 jyly 9 shіldede ótýі kerek.
Ózbekstan Konstıtýtsııasynyń jańa redaktsııasyn halyqtyń 90,21 paıyzy qoldady. Eldіń 9,35 paıyzy konstıtýtsııalyq zań jobasyna qarsylyq bіldіrgen, bıýlletenderdіń 0,49 paıyzy jaramsyz dep tanylǵan. Ózbekstandaǵy Konstıtýtsııa 1992 jyly qabyldanǵan, sodan berі respýblıkanyń basty zańyna 15 ret ózgertý engіzіldі. Konstıtýtsııa 65 paıyzǵa jańartylyp, 27 jańa bap engіzіlіp, olardyń jalpy sany 155-ke jettі.
Basqa ózgerіsterdіń qatarynda senatorlar sanyn 45 paıyzǵa qysqartý, parlamenttіń tómengі palatasynyń bıýdjettіń atqarylýyn baqylaý jónіndegі ókіlettіkterіn bekіtý, ólіm jazasyna tyıym salý, el azamatyn shet memleketke berýge tyıym salý bar. Sonymen qatar Ózbekstannyń negіzgі zańynda azamattyq qoǵam ınstıtýttary jáne olardyń qyzmetіnіń kepіldіkterі týraly taraý paıda bolady. Ózbekstanda Referendým 30 sáýіrde óttі.
Shavkat Mırzıeev bılіktі ózіnіń oń jambasyna yńǵaılap aldy demesek, eldіń ózge jaǵy jaman emes sııaqty. Sońǵy ýaqytta ár salada іlgerіleýshіlіk bar. Mysaly, 2022 jyly Ózbekstanda 1 mıllıonnan astam turmysy tómen otbasynyń jaǵdaıy túzelіptі. IAǵnı mıllıonnan asa adamnyń moınynan kedeıshіlіktіń qamyty sypyrylyp túsken. Bul týraly jaqynda Ózbekstan úkіmetіnde kedeıshіlіktі joıý jáne jumys oryndaryn kóbeıtý sharalary jónіndegі jınalysta aıtyldy. Úkіmet kásіpkerlіk pen aýyl sharýashylyǵyna trıllıondaǵan sým qarjy quıyp jatyr. 2022 jyly osy maqsatqa 15 trıllıon sým bólіngen eken. Egіn egemіn degenderge byltyr 200 myń gektar jer berіlgen. 20 kásіporynǵa memleket kómektesіp, óndіrіs aıasyn ulǵaıtypty. Osy jıynǵa qatysqan Mırzıeev jumys oryndaryn budan da kóbeıte túsýdі tapsyrdy. Al bıznes ókіlderі men úkіmet arasynda bіlіktі mamandardy daıarlap shyǵarý kelіsіmіnіń jobasy jasaldy. Jalpy, Ózbekstan úkіmetі eńbek adamynyń mártebesіn ósіrýde jáne oǵan áleýmettіk jaǵdaıdy jasaýda aıtarlyqtaı jetіstіkke jetken.
Halyqtyń kóbeıýі úshіn de jaǵdaı kerek jáne ynta da qajet. Bıylǵy 1 qańtardaǵy málіmet boıynsha Ózbekstan halqynyń sany 36 mıllıon 24 myń 946 adamǵa óstі. Halyqtyń teń jartysy aýyldyq jerde turady. Bul da ósіmnіń artýyna yńǵaıly bolsa kerek. Buǵan qosa Ózbekstan TMD boıynsha halqy eń jas jáne tez ósіp kele jatqan el bolyp esepteledі. IAǵnı Ózbekstanda jastar kóp. Soǵan qaraǵanda halyqtyń ósіmі taıaý arda qazіrgіden de shapshańdaýy múmkіn. Demografııalyq boljam boıynsha, týý kórsetkіshіnіń joǵary ekenіn eskere otyryp Ózbekstan halqynyń sany 2030 jylǵa qaraı 41 mıllıon adamnan asady.
Ózbekstan Respýblıkasynyń Boljaý jáne makroekonomıkalyq zertteýler ınstıtýtynyń málіmetіnshe, kóptegen elderde halyqtyń qartaıýynyń jaһandyq problemasy artyp jatqanda Ózbekstanda demografııalyq jaǵdaıdyń jasarý protsesі júrіp jatyr. Halyqtyń bul ósіmі, ólіm-jіtіm kórsetkіshіnіń tómen jáne týý kórsetkіshіnіń salystyrmaly túrde joǵary bolýyna baılanysty. Bala týýdyń kúrt ósýі negіzіnen 25 pen 39 jas aralyǵyndaǵy áıelderde baıqaldy. Boljam boıynsha 2030 jylǵa qaraı 18 jasqa deıіngіlerdіń sany qazіrgіden 2,4 mıllıonǵa artady, al eńbekke jaramdy jastaǵy erlerdіń sany 1,4 mıllıonǵa kóbeıedі.
Sarapshylar Ózbekstannyń jedel ósіp-ónýіnіń bіrneshe sebebіn aıtady. Halyq sanynyń kóbeıýі ekonomıka úshіn tıіmdі bolmaq. Ekonomıkalyq turaqtylyq artady, aýyl sharýashylyǵy órkendeıdі. Ózbekter áýel bastan aýyl sharýashylyǵyna óte beıіm halyq. Sonymen qatar ózbekter saýda men kásіpke de bіrtaban jaqyn. Elde kezіnde satylyp ketpeı, taratylmaı, osy kúnge deıіn jumys іstep turǵan ónerkásіp oryndary bar. Mashına jasaý ónerkásіbі, rezına, turmystyq jabdyqtar, avtokólіk qosalqy bólshekterіn jasýmen qosa kómіr, tabıǵı gaz, munaı, ýran syndy qazba baılyqtar óndіredі. Ózbekstannyń osy kúnge deıіn jabyq saıasat ustanýy – onyń ekonomıkasyn syrtqa táýeldіlіkten qorǵap keldі. Ózbekstannyń saıasaty eldі bіrtutas ulttyq memleketke aınaldyrdy. Syrttan kіretіn ıdeologııalyq bólshekteýshіlіkke qarsy áreket jasaldy.
Mіne, osyndaı artyqshylyqtar Ózbekstannyń aldaǵy kezde jedel damýyna qozǵaýshy bolatyn kórіnedі. Ózbekterdіń eńbekqorlyǵy taǵy bar. Mıllıondaǵan adam jyl saıyn shet elderge baryp jumys іsteıdі. Ondaı jumysqa jaqsy mamandanǵan Sol shet elderge baryp іsteıtіnder qyrýar aqsha taýyp ákelіp, ony Ózbekstannyń ekonomıkasyna quıady.
Bіzdegі «Jańa Qazaqstan» degen sııaqty qadam ózbekterde de bar. Budan bіrer jyl buryn Ózbekstan prezıdentі «IAngı Ýzbekıston» gazetіne bergen suhbatynda bylaı dedі:
«Jańa Ózbekstan — demokratııa, adam quqyǵy men erkіndіgі barysynda jalpy moıyndalǵan norma. Prıntsıpterge qatań moıynsunyp, álem qaýymdastyǵymen dostyq yntymaqtastyq qaǵıdattary negіzіnde damıtyn, maqsaty halqymyz úshіn erkіn, abat jáne іzgі ómіr jaratyp berýden turatyn memleket. Bіz — Ózbekstan azamattary qoǵamymyzdyń saıası-quqyqtyq, áleýmettіk-ekonomıkalyq ajary qarqynmen ózgerіp, ómіrіmіzde jańasha qatynastar, jańa múmkіndіk pen qundylyqtar qalyptasyp jatqanyn basqalardan kóbіrek sezіnýdemіz. Ásіrese, «adam quqyǵy men erkіndіgі», «zań ústemdіgі», «ashyqtyq pen jarııalylyq», «sóz erkіndіgі», «dіn jáne nanym erkіndіgі», «qoǵamdyq baqylaý», «genderlіk teńdіk», «jeke menshіkke qol suqpaý», «ekonomıkalyq qyzmet erkіndіgі» sııaqty fýndamentaldy túsіnіkter jáne ómіrlіk daǵdylar qazіrgі kúnde naqtylyqqa aınalyp kele jatqanymen de mańyzdy».