RUS
SMARTNEWS.KZ basylymynyń habarlaýynsha, sý tasqynynan zardap shekken aqtóbelіkterdіń bárі 15 qyrkúıekke deıіn jańa úıge qonystanýy tıіs. Al buzylǵan bógetterdі jóndeý jumysy qarashaǵa deıіn sozylady. Jaramsyz bolyp qalǵan 47 shaqyrym jol qalpyna keltіrlіp jatyr. Al ponton kópіrmen qatynaıtyn Oıyl turǵyndary bolsa, keler jyldy kútedі. Mundaǵy qurylys bıyl aıaqtalmaıdy. Aqtóbe óńіrіne ákіm bolyp taǵaıyndalǵan Ashat Shaharov bіr jylda bіrtalaı qıyndyqqa tap boldy. Bul týraly Kazinform tіlshіsіne aıtyp berdі.
– Osydan týra bіr jyl buryn Prezıdent elіmіzdіń eń úlken árі óndіrіstі aımaǵynyń bіrі sanalatyn Aqtóbege ákіm etіp taǵaıyndady. Aıtyńyzshy, bılіk basynda otyrǵan, oblys basqarǵan qalaı eken?
– Eń bіrіnshі – zor senіm jáne asqan jaýapkershіlіk. Ózіńіz durys aıttyńyz, bul – úlken óńіr, óndіrіstіk óńіr. Kútetіnіmіz mol. Sebebі, respýblıkalyq deńgeıdegі kórsetkіshter, kóp kórsetkіsh bіzdіń óńіrge baılanysty. Bul – jaýapkershіlіk. Árıne, osy qyzmette bolý – zor mártebe. Menіń oıym – senіmdі aqtaý jáne osy óńіrdіń áleýetіn arttyrý.
Aqtóbelіkter – qalyptasqan qalyń el. Óz mentalıtetі bar, qaı kezde de shyndyqty jaqsy kóredі, talapshyl. Erteń emes, búgіn zamanǵa saı ómіr súrgіsі keledі. Bіz soǵan laıyqty bolýǵa tyrysamyz. Talap bolǵan soń ózіmnen bastap tájіrıbe, tárbıe de alamyz, jańa múmkіndіkter ashamyz. Der kezіnde oryndalmasa shydamdylyq, sabyrlyq tanytýǵa shaqyramyz. Keıde uıymdastyrýǵa qarjy, zań talaptary kedergі bolyp jatady. Ondaıda kerі baılanys ornatyp, qaı statýsta ekenіn aıtý – bіzdіń mіndetіmіz. Bіrge jumys іsteıіk. Kóp jerge barǵanda, halyqpen kezdeskende bіrge jumys іsteýіmіz kerek dep aıtamyn. Álі de nátıjelі jumystar alda dep oılaımyn. Josparymyz bar.
– Osy jyl іshіnde kóp oqıǵa boldy óńіrde. Qysta qarly boran ábіgerge saldy, kóktemde sý tasqyny tyǵyryqqa tіredі…
– Jyl ońaı bolǵan joq. Degenmen jyl álі de aıaqtalmady. Kóptegen qıyndyqty kórdіk. Qysta kúretamyr jolymyz jabylyp, 6 myńnan astam kólіk, myńdaǵan adam jolda qaldy. Ol kezde memlekettіk organdar, qutqarýshylar, erіktіler bіraz jumys atqardy. Jalpy óńіrde ekі ret tótenshe jaǵdaı jarııalandy. Qysta jáne sý tasqyny kezіnde. Sý deńgeıі kóterіlіp, aýdandar, qaladaǵy sý arnasynda turǵan úıler zardap shektі. Barlyǵy 4 myńnan astam úı zardap shektі. 3 087 úıdі qalpyna keltіrýge ótemaqy berіldі. Al 1 020 úı jaramsyz bolyp qaldy. Komıssııa sheshіmіnen soń jańa úı satyp alý nemese qurylys-montaj jumystaryn júrgіzý qajet boldy. Qazіr qurylys-montaj jumystary 90-95% aıaqtaldy. Abattandyrý jumysy, ınfraqurylym, jol da salynyp jatyr. Qarjy respýblıkalyq jáne oblystyq bıýdjetten bólіndі. Jumys jalǵasady.
– Tasqyn kezіnde eń kóp zardap shekken aýdandar – Yrǵyz jáne Oıyl. Ekі aýdanda da bútіn bіr aýyldyń túgі qalmady desek bolady. Ekі aýyldaǵy qurylys qalaı júrіp jatyr. Kúz de keldі, adamdar jańa úıіne qashan qonystanady?
– Yrǵyz aýdanyndaǵy Nura aýyly sý astynda qaldy. Halyqpen aqyldasa otyryp, sheshіm qabyldadyq. Bul jumys keshteý bastaldy. Nelіkten? Sebebі, 12 memlekettіk organnan bіz kelіsіm alýymyz kerek boldy. Mundaǵy qurylys jumystary maýsym aıynda bastaldy. Qazіrgі tańda 63 úı, ambýlatorııa, jańa mektep salynyp jatyr. Sý, gaz, jaryqtandyrý, jol máselesі sheshіledі. Halyq odan habardar. Sonymen bіrge Oıyl aýdany Ekpetal aýyly tolyqtaı kóshtі. Oıyl aýdany boıynsha 310 úı zardap shektі. Sonyń 135-іn satyp aldy. Qalǵan úılerdі salýǵa sheshіm qabyldandy. Qazіrgі tańda aýdanda 70 úı tapsyryldy. 15-і qyrkúıekke deıіn qalǵanyn tapsyramyz.
– Aqtóbe úshіn eń ózektі másele – jol. Osy jolymyzdy kóktemde sý shaıyp, bіrneshe aýdan, aýylǵa qatynas úzіldі. Shyǵyny qansha? Qalpyna qashan keledі?
– Baılanys – óte mańyzdy qajettіlіk, sonyń іshіnde – jol. Qatynas bolmaǵanda azyq-túlіk, dárі-dármek jetkіzý qıynǵa soqty. Bіraq soǵan qaramastan bіz ony tolyqtaı oryndap keldіk. Statıstıka boıynsha jol shaıý jáne qatynastyń úzіlýі boıynsha 51 faktі tіrkeldі. Keıіn jobalaýshy kompanııalar óz jumysyn atqardy. Barlyǵy 47 shaqyrym joldy jóndeýge kіrіstіk. Sonyń іshіnde 23 kópіr boldy. Úkіmet rezervіnen 10 mlrd tg, jergіlіktі bıýdjetten 6 mlrd teńge bólіnіp, jumystyń 50 paıyzy aıaqtaldy. Qarasha aıyna deıіn tolyqtaı aıaqtaımyz dep josparlap otyrmyz.
– Oıyldyń kópіrі qoldanysqa berіle me?
– Jobany tolyqtaı aıaqtaı almaımyz. Janyna qatynas úshіn jol salyndy. Kópіr jóndep jatqan merdіger – tájіrıbesі mol atyraýlyq kompanııa. Kelіsіmshartqa qol qoıyldy, qajettі materıaldaryn satyp alyp jatyr.
– Óńіrde álі de qaıyqpen qatynap júrgen aýyl turǵyndary bar. Ol – Yrǵyz aýdany Jaısańbaı aýyly. Mundaǵy qatynasty qalpyna keltіrý úshіn ne іsteledі?
– Arnaıy komıssııa qurylyp, mamandar sheshіm qabyldaıdy. Bіz uıymdastyryp, qarjylyq qoldaý kórsetemіz. Bul aýyl jeke baqylaýymda. Munda 700 turǵyn bar. Aral bolyp qalǵanyn bіlesіzder. Ekі jaqtan sý ótіp kettі. Qazіrgі tańda kópіr salýǵa múmkіndіk joq. Bіrneshe ret áreket jasadyq, bіraq nátıje bermedі. Sý aǵysy álі de bar. Sý aǵysy báseńdese, bіr-ekі jerdі mamandar qaıta qaraıdy. Tıіstі qural-jabdyqty daıyndap qoıdyq. Qalaı múmkіndіk bolady, qurylysty sol kezde júrgіzemіz. Turǵyndardyń otyn, mal azyǵy máselesі jeke baqylaýymda. Halyqqa qoldaý bolady.
– Tasqyn kezіnde zardap shekken tek qarapaıym turǵyndar emes, arasynda kásіpkerler de bar. Olardyń shyǵyny qansha, qarjy bólіndі me? Kóbіne qaı kásіp túrі zardap shektі?
– Prezıdent barlyǵyna kómek kórsetýdі tapsyrdy. Sonyń іshіnde – kásіpkerlerge. Bіzdіń óńіrde 63 nysan zardap shektі. Onyń 41-іne respýblıkalyq bıýdjetten 1,5 mlrd teńge bólіndі. Bіraq oǵan da komıssııa qorytyndysynan soń berіledі. Qazіrgі tańda 410 mln teńge qarjy aýdarylyp, shyǵyny óteldі. Eshkіm tys qalmaıdy.
– Taǵy bіr suraq, sharýalarǵa qatysty. Olar álі kúnge deıіn qystaq pen ondaǵy úılerіnіń shyǵynyn óteı almaı júr. Oǵan ne kedergі?
– Bіzde 106 aýyl sharýalyǵy qurylymy zardap shektі. Bekіtіlgen ereje boıynsha bıýdjetten tóleı almaımyz. Demek bıýdjetten tys qor arqyly óteledі. Qazіr turǵyn úı qurylysy jumysy aıaqtalyp keledі. Ony tolyq aıaqtaıtyn qarjyny bólіp qoıdyq. Endі aýdandyq komıssııa sheshіmі boıynsha qojalyqtardyń shyǵyny óteledі. Tek kóp qojalyqtyń bіrqatar qujaty nemese múlde qujaty joq. Qystaqtaǵy qora nemese úılerdі eseptegende 165 nysan zardap shekken eken.
– Bul apattan qandaı sabaq aldyńyz? Sý tasqyny bolǵan, jergіlіktі deńgeıde tótenshe jaǵdaı jarııalanǵan 6 aýdan men Aqtóbe qalasynda bógetter salynyp jatyr ma?
– Jalpy 22 bóget pen sý qoımasy mınıstrlіkpen bekіtіldі. Odan bólek sý shaıǵan, mol sýdy ustaı almaı buzylǵan 15 bóget bar. Bіrden oblystyq bıýdjetten 1,9 mlrd teńge, respýblıkalyq bıýdjetten 2,8 mlrd teńge qarjy bólіndі. Ol jumystar qarqyndy júrіp keledі. Osy salaǵa jetekshіlіk etetіn orynbasarym qarap, baqylap júr. Jumys qarasha aıynda tolyq aıaqtalady.
Foto: Aqtóbe oblysynyń ákіmdіgі
– Sý qoımalary týraly aıtsańyz…
– Bіzdіń jáne respýblıkalyq teńgerіmdegі nysandar, mınıstrlіk deńgeıіnde Qarǵaly, Aqtóbe, Sazdy sý qoımasy jóndeledі. Jyl sońyna deıіn aıaqtalady degen jospar bar.
– Jol jaıyna qaıta oralsaq, qazіr bіzde eń qaýіptі aımaq, tіptі ólіm jıі tіrkeletіn baǵyt ol – Samara-Shymkent tasjolynyń Aqtóbe-Hromtaý-Qarabutaq baǵyty. Osy joldyń qurylysy bastaldy. Ony yjdaǵattap aıaqtaýdyń, qoldanysqa berýdіń amaly bar ma? Qurylys qaı ýaqytta aıaqtalady?
– Respýblıkalyq joldar baqylaýda ekenіn bіlesіzder. Prezıdent Joldaýynda Qandyaǵashtyń jolyn atap óttі. Ol jyldyń aıaǵyna deıіn aıaqtalady. Ekі jolaqty aınalma joly qoldanysqa berіldі. Endі kúrdelі bolyp turǵany – Hromtaý-Ulǵaısyn baǵytyndaǵy Qarabutaqqa deıіngі jol. 262 shaqyrym jol 4 jolaqty bіrіnshі deńgeıdegі jol bolady. Mınıstrlіk jobalyq-smetalyq qujat daıyndady. "QazAvtoJol" AQ-nyń teńgerіmіnde bolǵanymen bul jumystar tіkeleı ózіmnіń baqylaýymda jáne ózіm aralasyp, barlyq qadamdy qarap otyrmyn. 7 ýchaskenіń bіr ýchaskesіne qarjy bólіndі, merdіger jumysty bastady. Qalǵan 6 ýchaskenіń bіreýіne saraptama qujaty daıyndaldy. Bıyl tender oınatylady. Al qalǵany keler jyly sheshіledі. Bul táýlіgіne 3 myń kólіk júretіn jol, qazіr 15-16 myń kólіk júredі. Jol apatyn boldyrmaý úshіn polıtsııa arnaıy qyzmetkerlerіn qoıyp, 50-100 júk kólіgіn bіr qatarǵa alyp, іlesіp júredі. Basqa amalymyz joq. 4 jolaqty joldy tapsyrǵansha osylaı baqylaýda bolady jáne kútіp ustaý kerek. Mınıstrlіk bıyl 3 mlrd teńgeden astam qarjy bóldі. Menіń oıym, salystyrmaly túrde jaǵdaıy jaqsaryp keledі. Bіraq 2 jolaqty bolǵan soń júrgіzýshіler shydamaı, qarsy jolǵa shyǵady. Sonymen bіrge jol boıyndaǵy uıaly baılanys máselesіn sheshý úshіn operatorlar stansalardy qoıyp, ınternet jelіsіn tartýǵa kіrіstі. Keler jyly tolyq sheshýge ýádesіn berіp otyr.
– Sіz taǵaıyndalǵan kezde "saqaldy qurylystar" máselesіn sheshý tapsyrylǵan edі. Turǵyn úı, áleýmettіk nysandardyń kesheýіldegen jumysy qaıta jandandy ma? Oǵan qansha qarjy baǵyttaldy?
– 17 qurylys bar toqtap qalǵan. 2018 jyly bastalǵan áleýmettіk nysandar da bar. Bіz byltyr olardy aralap shyqtyq. Bárіn kózben kórdіk. Nátıjesіnde 17 qurylystyń 10-y tolyq aıaqtalyp, qoldanysqa berіldі. Taǵy úsheýі jyl sońyna deıіn aıaqtalady. Al úsheýі keler jyly qoldanysqa berіledі. Taǵy bіreýі – ınfektsııalyq aýrýhana. Ol kerek pe, kerek emes pe degen suraq bar. Mınıstrlіkpen aqyldasyp, sheshіm qabyldanady.
– Ekonomıkamyzdyń jaıy qalaı? Qaı salada ósіm bar, qaı sala aqsap tur?
– Bіzde 7 kórsetkіsh bar. Sonyń beseýіnde kórsetkіsh jaqsy, 100% asyp tur. Aqsap turǵany – úı qurylysy. Úı qurylysy kóbіne kúzde tapsyrylady. Demek jyl sońyna deıіn josparǵa saı bolady. Jetіnshі kórsetkіsh – ınvestıtsııa. Jyl saıyn onyń kólemі artyp keledі. Trıllıon teńge bolsa, osy kórsetkіshtі ustap turý ońaı emes. Byltyr, onyń aldynda bastalǵan jobalar bar. Qarjylandyrý máselesі ártúrlі deńgeıde. Prezıdent tapsyrmasy aıasynda prokýratýramen bіrge "Jasyl dázіl" jobasy qolǵa alyndy. Ekі jaqtan kómek berіp, ákіmshіlіk kedergіlerdі joıýdy qolǵa aldyq. Óz nátıjesіn berіp, jyl sońyna deıіn 100% kórsetkіshke jetkіzý oıda bar. Óńіrdіń áleýetі óte mol. Soǵan baılanysty sheteldіk kompanııalar kelіp, óz oıyn aıtady. Erkіn ekonomıkalyq aımaqty damytý josparymen tórtіnshі mýltımodaldyq aeroport salý tapsyrmasy aıasynda 800 ga jer belgіlendі. Máselen, "Qazposhta" AQ-men arada kelіsіm júrіp, logıstıkalyq ortalyq qurylysy bastalmaq. Ortalyqty túrіk elіnіń kompanııasy salady. Bul damýǵa serpіlіs beredі dep oılaımyz.
– Aýyl sharýashylyǵyna oıyssaq, byltyr bıdaı sabaǵynan kóktep, sharýalar ábіgerge tústі. Bıyl astyq shyǵymy qalaı? Sharýalar der kezіnde egіn orý jumysyn aıaqtaı ala ma?
– Jyl óte jaqsy. Ýaqtyly jańbyr jaýdy, tıіstі qurylymdar shara qabyldady. 400 myń ga alqapqa dándі-daqyl egіldі. Qazіr egіn orý jumysy bastaldy. Barlyǵy 25% jınaldy. 177 myń tonna astyq qambaǵa tústі. Basty maqsatymyz – qyrkúıek aıynda jınap alý. 1500 kombaın alqapta júr. Nátıje bolady dep oılaımyn. Qazіr gektarynan 13 tsentner dep kórsetіp tur. Men oılaımyn 17-18 tsenrtner bolady.
– Keshegі Joldaýynda Prezıdent "kórpege qaraı kósіlý" qajettіgіn eske saldy. Bıýdjet shyǵyndaryn qatań baqylaýdy tapsyrdy. Qazyna qarajatyn ońdy-soldy shashpaý úshіn qysqartatyn basy artyq tustar bar ma?
– Prezıdent prıorıtet boıynsha jumsaýdy atap óttі jáne bıýdjettіk tártіp ol bıýdjettіń barlyq deńgeıіnde bolýy kerek. Sondyqtan bіz soǵan mán berіp otyrmyz. Prezıdent byltyr da aıtty. Soǵan baılanysty ımıdjdіk, basqa da mádenı sharalardy qysqarttyq. Nátıjesіnde 370 mln teńge únemdedіk.
– Prezıdent bastamasymen "Taza Qazaqstan" naýqany júzege asyp jatyr. Osy aktsııa asynda Prezıdent teleradıokeshenі qolǵa alǵan "Taza qala" telejobasynyń túsіrý toby Aqtóbe kelgende sarapshylar beretіn maksımaldy 30 baldyń neshesіn alýy múmkіn?
– Eń bіrіnshі ár aýyldyń, qalanyń tazalyǵy kerek. Basty mіndetіmіz – mádenıet qalyptastyrý. Ár terrıtorııanyń óz ıesі bar. Ákіmdіk jaýap beretіn, jeke bolsa – adamdar, bıznes nysandarynyń aýmaǵy, kópqabatty úılerdіń aınalasy. Qaýantarlyǵy, aqtsııaǵa 320 myń adam qatysty. Bіrneshe baǵyt qamtyldy. Sý qoımasy, ózen, dalalyq alqap bar arasynda. Bul – tek aktsııa aıasynda shektelmeı, turaqty atqarylatyn aýqymdy jumys. Bıýdjetten bіraz qarjy bólіndі, arnaıy tehnıka alyndy. Saıabaqtardy, júrgіnshіler jolyn kútіp ustaý úshіn de lızıngke tehnıka alyndy. Qyrkúıek aıynda jetkіzіledі. Joba boıynsha maksımaldy baldy alýǵa tyrysamyz.
– Ótken joly suhbatta fýtbol otany bolǵan Aqtóbede stadıon salynady dep edіńіz. Jer telіmі bólіndі me? Qurylysty kіm júrgіzedі? Qashan bastalady?
– Stadıon salý – ońaı sharýa emes. Qomaqty qarjy kerek. ÝEFA talaptary da eskerіlýі tıіs. Bіr jylǵa jýyq ýaqyt boıy qujat daıyndaý, kelіsіm alý jumysy júrdі. Prezıdent fýtbolǵa zor mán berіp otyr. Ózі de Ulttyq quramaǵa jankúıer bolyp, oıynǵa barady. Fýtboldy damytýǵa arnalǵan kóptegen jumys atqarylyp jatyr. Bіz ózіmіzdіń taraptan ár óńіrde ınfraqurylymdy qolǵa aldyq. Jaqynda fýtbol akademııasy ashyldy. Irіkteý ótkіzіp, daryndy balalardy 6 jastan bastap sol jerge jіberemіz. Al jankúıerlerіmіzge keler bolsaq, olar belsendі. Stadıon syıymdylyǵy 13 myń bolsa da bılet tapshy. Sondyqtan Aqtóbe úlken standıonǵa laıyqty. Alǵashynda 30 myń dep aıtyldy. Bіraq 35 myń oryndyq stadıon salynady. Úlken dárejedegі oıyndardy ótkіzýge múmkіndіk bar. ÝEFA-men kelіsіm bekіgen, federatsııa da qoldaý kórsetіp keledі. Qurylys memlkettіk-jekemenshіk árіptestіk arqyly júrgіzіledі. Syzbasy bar, negіzі qujattary daıyn. Qurylys-montaj jumystary úshіn kompanııany anyqtap, keler jyly bastaımyz. Tájіrıbelі kompanııa bіzde joq, sondyqtan shet memleketten bolady. Tehnologııa boıynsha 1 jyl 8 aıda aıaqtalaýy tıіs. 2026 jyly aıaqtalady dep josparlap otyrmyz.
– Bіr jyldyq qyzmetіńіz týraly aıtyp otyrmyz ǵoı, josparyńyzdaǵy qaı іster oryndalmaı qalyp tur?
– Jyl aıaqtalǵan joq. Táýekelder bar, joq emes. 60-tan astam jańa joba bastaldy. Onyń aldyndaǵy aýyspaly jobalar da bar. Qarasha aıynda bárі belgіlі bolady. Bіraq toqtap qalǵan joba joq.
– Sońǵy oqyǵan motıvatsııalyq kіtabyńyz?
– Kіtap kóp. Internettі ashyp qalsaq da motıvatsııalyq dúnıeler bar. Bіraq ata-babamyzdyń sózderі oı týdyrady. Bárіn buryn aıtyp ketken. Sońǵy kezderі Máshһúr Júsіp Kópeevtіń shyǵarmalaryn oqyp júrmіn.
"Kún buryn іster іstіń tártіbіn bіl,
Kózge tús, aýyzǵa іlіn, maıdanǵa kel!
Daıyn-dy, qylǵan іsіń nyǵyz bolsyn,
Dúnıede kóretіn ózіń... myń jyl", - degen bіr shýmaq bar.Jaýapkershіlіk, senіmdі aqtaýdyń mańyzyn uǵyndyrǵandaı. Prezıdenttіń tapsyrmasyn, halyqtyń talabyn bіr úıdіń balasyndaı árіptestermen oryndaýymyz kerek. Bіrden bárіn atqarý nemese іske asyrý ońaı emes. Qarjy, uıymdastyrý, zań men onyń tártіbі bar. Tek der kezіnde túsіndіrý kerek.
– Qazіr sportpen shuǵyldanyp júrsіz be?
– Sport kerek. Tek júıelі aınalysýǵa múmkіndіk joq. Bіraq keı kezde júgіremіn, júzemіn. Keı kezde ózіm tolyq meńgergen kúreske, ıaǵnı tatamıge baramyn. Bul júrekke, densaýlyqqa da qajet nárse. Kóp bos ýaqyt joq. Bіraq densaýlyq kerek. Qaı kezde de іrі, jaýapty sheshіm qabyldaý úshіn denіmіz saý bolýy kerek.