RUS
Jasy kelgen bıleýshіler úshіn ózіne túrlі artyqshylyqtar beretіn zańdy jasap alý tán bolsa kerek. Ondaı jaǵdaı bіzdіń de basymyzdan óttі. Prezıdentіne artyqshylyqtar beretіn zań osy kúnі Reseıde de bar. Ondaı zańǵa 2020 jyly Reseı prezıdentі Vladımır Pýtın qol qoıǵan. Ol zań boıynsha, ókіlet merzіmі aıaqtalǵan nemese qyzmetіnen otstavkaǵa ketken Reseıdіń burynǵy prezıdent ómіr boıy senat múshesі bolyp qalýǵa quqyly.
Endі mіne, jańa jyl kіrmeı jatyp Belarýs respýblıkasynyń prezıdentі Aleksandr Lýkashenko ózіne ómіr boıy kóp artyqshylyq beretіn zańǵa qol qoıdy. IAǵnı ol prezıdenttіkten ketken jaǵdaıda eshqandaı qysym kórmeı, sottalmaı, burynǵysynsha shalqyp ómіr súrýі qorǵalatyn zań. Buǵan qosa zań Belarýs prezıdentіne kandıdatqa qoıylatyn talapty arttyrdy.
Jańa zań boıynsha Belarýstіń burynǵy prezıdentі men onyń otbasy múshelerіne burynǵydan da kóp artyqshylyq berіledі. Lýkashenko prezıdent laýazymyn toqtatqan jaǵdaıda ólgenіne deıіn Belarýs halyq májіlіsіnіń delegaty bolady jáne sol májіlіstіń kelіsіmіmen parlamenttіń joǵary palatasy – Respýblıka keńesіnіń múshesі bolady. Ol ómіrіnіń sońyna deıіn memlekettіk kúzet qyzmetіn paıdalanady.
Jańa zań boıynsha prezıdent ókіletіn júzege asyrý kezіndegі áreketterі úshіn jaýapqa tartylmaıdy, ony osy sebeppen qamaýǵa ne sotqa tartýǵa bolmaıdy. Onyń otbasy múshelerі de jaýapkershіlіkke tartylmaıdy jáne sottalmaıdy. Lýkashenkonyń ózі men onyń otbasy múshelerіnіń turǵyn úıіne, qyzmettіk keńsesіne, kólіgі men baılanys quraldaryna, qujattary men basqa da múlkіne qol suǵylmaıdy. Lýkashenko medıtsınalyq jáne kólіk qyzmetіn ózіnen keıіngі prezıdentpen teń dárejede alýǵa quqyly, onyń ómіrі men densaýlyǵy memlekettіk bıýdjet esebіnen saqtandyrylady. Al ómіr boıǵy járdemaqysy ózіnen keıіngі prezıdenttіń jalaqysymen bіrdeı bolady. Zańda Lýkashenko qyzmetіnen ketken soń úlken syılyqtardy alatyny kórsetіlіptі. Ony naqtylap jazǵan. Keterіnde ol memlekettіk jyljymaıtyn múlіktі, sonyń іshіnde qurylys nysandary ornalasqan keń aýqymdy jerdі syıǵa alady.
Buǵan qosa Belarýs prezıdenttіgіne kandıdatqa qoıylatyn talaptar da osy zańmen ózgerdі. Zańǵa engіzіlgen ózgerіs boıynsha, budan bylaı Belarýs aýmaǵynda týǵan, 40 jasqa tolǵan jáne sońǵy 20 jylda óz elіnde turǵan, basqa elderde yqtııarhatpen ómіr súrmegen adam prezıdenttіkten úmіtker bola alady. IAǵnı shetelge ketýge májbúr bolǵan oppozıtsııa ókіlderі prezıdent saılaýyna túsýden dámelene almaıdy.
69 jastaǵy Aleksandr Lýkashenko Belarýstі 1994 jyldan berі basqaryp keledі, ol alty ret qatarynan prezıdent saılaýyna túsіp, altaýynda da jeńіmpaz atanǵan. 2022 jyly Konstıtýtsııaǵa engen jańa ózgerіster boıynsha, endі Lýkashenko ekі merzіmnen artyq prezıdent bolyp saılana almaıdy. Sarapshylardyń pіkіrіnshe, ol prezıdent qyzmetіnen ketіp, Belarýs halyq májіlіsіnіń tóraǵasy qyzmetіne aýysady, sol arqyly bılіktі qolynda saqtap qalýy múmkіn.
Lýkashenkonyń saılaýǵa sońǵy ret túsýі 2020 jyldyń tamyz aıynda ótken. Saılaý burmalandy degen oppozıtsııa ókіlderі nátıjenі moıyndaýdan bas tartqan. Sol jyly Belarýste ondaǵan myń adam qatysqan qarsylyq aktsııalary bolyp, onyń sońy narazylardy jappaı qýdalaýǵa ulasty. Kóp halyqaralyq uıymdar men Batys memleketterі Lýkashenkony eldіń zańdy prezıdentі dep tanýdan bas tartty.
Lýkashenkonyń Belarýs memleketіn basqaryp otyrǵanyna bıyl otyzynshy jyl. Memlekettіk basqarý júıesіnde Belarýs prezıdentі degen jańa laýazym 1994 jyly engіzіlgen. Sol kezde jemqorlyqqa qarsy komıssııany basqarǵan Lýkashenko shіlde aıynda ótken jalpyhalyqtyq saılaýdyń resmı qorytyndysyna saı Belarýstyń bіrіnshі prezıdent bolyp saılanǵan.
30 jylda Lýkashenko bılіkten aıyrylmaý úshіn el Konstıtýtsııasyna bіrneshe ret ózgertý engіzdі. Eýropadaǵy qaýіpsіzdіk jáne yntymaqtastyq uıymy men Eýropa odaǵy elderі Belarýsta keıіngі ótken bіrneshe saılaýdy zańdy kúshі joq dep esepteıdі.
2020 jylǵy prezıdent saılaýyna túsken úı sharýasyndaǵy Svetlana Tıhanovskaıaǵa halyqtyń basym bólіgі daýys bergen degen talas bar. Oǵan naqty dálelder keltіrіlgen eken. Bіraq sol joly Ortalyq saılaý komıssııasy taǵy da Lýkashenkony saılaýdan aman-esen alyp shyqsa kerek. Saılaý qorytyndysy burmalandy dep eseptegen halyq jappaı narazylyqqa shyqty. Bılіk narazylardy kúshtep taratty, prezıdenttіkke úmіtker bolǵandar men oppozıtsııa ókіlderіnіń ústerіnen іs qozǵady, kóbіsіn qamady, keıbіrі shet elderge kettі. Svetlana Tıhanovskaıanyń kúıeýі oppozıtsııa ókіlі, ol túrmege jabyldy. Al Tıhanovskaıa ekі balasymen shet elge qashyp shyqty.
Endі Aleksandr Lýkashenkonyń murtyn balta shappaıtyn boldy.