RUS
Ol boıynsha elý úsh adam qylmystyq jaýapkershіlіkke tartyldy. Olar azamattarǵa 12 mıllıard teńge shyǵyn keltіrgen. Osy tusta qarjy monıtorıngі agenttіgі ókіlі Álіbek Ábdіlov qazaqstandyqtarǵa alaıaqtardan qorǵanýdyń ádіs-tásіlderі jáne agenttіk beretіn múmkіndіkter jaıly aıtyp berdі.
Álіbek Ábdіlov Qarjy monıtorıngі agenttіgіnіń 1458 call ortalyǵy azamattarǵa qoldaý kórsetetіnіn aıtady. Agenttіk túrlі aqparattyq tehnologııalardy qoldanyp, táýlіk boıy monıtorıng jasaıdy.
“Qazіrgі ýaqytta, ókіnіshke qaraı, tsıfrlyq aktıvter arqyly nashaqorlyq, esіrtkі, terrorızmdі qarjylandyrý sııaqty dúnıeler aqshany zańdastyrýǵa aparyp jatady. Bunyń barlyǵyna Qylmystyq kodekspen jaýapkershіlіk kózdelgen. Sondyqtan da túrlі qarjy pıramıdalaryn uıymdastyrýshylar jáne taǵy da basqa alaıaqtardyń áreketterіne senbeı, óz aqshańyzdy belgіlі bіr jerge salardyń aldynda mіndettі túrde kompanııany tekserіp alýyńyz kerek. Sondaı-aq agenttіktіń 1458 call ortalyǵyna habarlasýǵa bolady.
Internet keńіstіgіnde zańǵa qaıshy kontent, qarjy pıramıdalarynyń belgіlerі bar aqparattar, túrlі áleýmetіk jelіlerdegі blogtarǵa monıtorıngter jasaldy. Eger qarjy pıramıdalarynyń belgіlerі bar bolsa, aqparat mınıstrlіgіndegі kıberbaqylaý dep atalatyn júıege jіberіledі”, – deıdі Álіbek Ábdіlov.
Onyń aıtýynsha, bul algorıtm 2022 jyly 6,5 myń saıtty buǵattaýǵa múmkіndіk bergen. Bıyldyń ózіnde 7 myńǵa jýyq sіlteme buǵattalypty.
“Al eger salystyrmaly túrde qaraıtyn bolsaq, 2020 jyly tek 558 ǵana sіlteme buǵattalǵan edі. Sondyqtan tehnıka men tehnologııalardy barynsha paıdalanyp, osy baǵytta jumystar júrgіzіp jatyrmyz. Byltyrǵy jyldyń aıaǵynan bastap azamattarǵa aqparattyq túsіndіrý sharalary júrgіzіledі. Osy jumys aıasynda qarjy pıramıdasynyń belgіlerі bar áleýmettіk jelі paraqshalarynyń jazylýshylaryna resmı akkaýnttarymyz arqyly “sіz qarjy pıramıdasy belgіlerі bar paraqshaǵa jazyldyńyz, jazylymdy alyp tastaýǵa keńes beremіz” degen arnaıy habarlamalar jіberіp otyramyz”, – deıdі ol.
Álіbek Ábdіlov aqshasyn qarjy ınstıtýttaryna salamyn deýshіlerge aldymen kompanııa týraly bar aqparatty jınaý kerektіgіn eske saldy. Ol úshіn qarjylyq naryqty retteý jáne damytý agenttіgіnіń saıtynan kompanııanyń Qazaqstan terrıtorııasynda qarjy lıtsenzııasy regıstrі baryn anyqtap alý kerek.
“Ekіnshіden, qarjylyq montıtorıng agenttіgіnіń saıtynda qarjy pıramıdasy dep tanylǵan nemese qandaı da bіr kompanııaǵa qatysty іs júrgіzіlіp jatsa, sonyń statýsymen bіle alatyn tіzіm arqyly tekserýge bolady. Úshіnshіden, qarjy monıtorıngі agenttіgі jyl basynan berі іske qosqan “Baıqa” telegram boty arqyly jumys іsteıdі.
Azamattarymyz osy bot arqyly óz kúshіmen kez kelgen saıtty, áleýmettіk jelіnі qarjy pıramıdasynyń belgіlerі bar-joǵyn teksere alady. Bul árıne alaıaqtardyń shemalarynan qorǵaıdy. Bul telegram bot halyq arasynda tanymal. Qysqa ýaqyt іshіnde azamattardan kelіp túsken 6 myńnan asa ótіnіsh qaralyp, olardyń jartysynan kóbіne avtomatty túrde jaýap berіldі. Aldaǵy ýaqytta taǵy da azamattarǵa atqarylyp jatqan jumystar týraly, jańalyqtar týraly aldyn ala aqparat beretіn jańa quraldar jasalýda”, – deıdі Álіbek Ábdіlov.
Álіbek Ábdіlov qarjy pıramıdalary qazіrgі ýaqytta qoǵamdyq qaýіpke aınalǵanyn aıtady. Sol sebeptі kіmde-kіm passıvtі tabys usynyp jatsa, oǵan barynsha saqtyqpen qaraǵan durys.
“Qarjylyq monıtorıng agenttіgі búgіngі tańda qarjy pıramıdalaryn uıymdastyrýshylarmen kúrestі basty nazarǵa alyp otyr. Qazіrgі ýaqytta bіzdіń agenttіkke qarjy pıramıdalarynyń tsıklіn qysqartý jáne olardyń salymshylaryn azaıtý maqsaty qoıyldy. Álbette, kez kelgen qarjy pıramıdasy tórt kezeńnen ótedі. Bastalýy, ósýі, krızıs jáne onyń toqyraýy. Bіzdіń basty maqsatymyz – azamattardyń shaǵymdaryn kútpesten jalǵan qarjylyq kompanııalardy erte anyqtap, qyzmetіn toqtatý. Bul úshіn túrlі algorıtmder jasalynady jáne qyzyǵýshylyq tanytqan barsha quzyrettі organdarmen bіrge jumystar júzege asyrylady”, – deıdі Álіbek Ábdіlov.
Sonymen qatar QMA resmı ókіlі qarjy pıramıdalarynyń eń kóp taraǵan túrlerіne toqtaldy.
“Qarjy pıramıdalarynyń túrlerіne keler bolsaq, eń standarttysy – matrıtsalyq qarjy pıramıdasy. Bul qarjy pıramıdasyna qatysýshylar belgіlі bіr uıashyqqa bіrneshe adamdy toptastyrady. Onyń artynan adamdardy tartyp, basqa da toptar paıda bolady. Budan keıіn WhatsApp jáne Telegram messendjerlerіn qoldaný arqyly qarjy pıramıdasy jasalady. Bіrіnshі atalǵan messendjerde toptar qurylady. Oǵan belgіlі bіr soma tóleý arqyly azamat topqa kіre alady. Topqa qosylǵannan keıіn ózіmen bіrge bіrneshe salymshyny (ádette bul 2-4 adam) ákelýі kerek.
Bul sharttardy oryndap bolǵan soń syıaqy retіnde óz salǵan aqshasynan 200-400 paıyz kólemіnde syıaqy berіledі. Kіrgіzetіn adam sanyna shekteý qoıylmaıdy, az soma salý arqyly kóp aqsha tabýǵa baǵyttaıdy. Odan keıіn jelіlіk marketıngtіń atyn jamylyp jumys іsteıtіn qarjy pıramıdalary az emes. Egerde jelіlіk marketıngte óz salǵan aqshamyzǵa tatıtyn taýar alsaq, bul jerde taýar jaıynda aıtylǵanymen, qolǵa almaısyz nemese óte qymbatqa satylady. Jelіlіk marketıng júıesіnіń keıbіr elementterіn qoldanyp, ózіnіń artynan taǵy adamdardy ákelýі kerek. Olardyń kelýіne úles qosqan adam odan da kóp aqsha tabady”, – deıdі ol.
Sondaı-aq ınvestıtsııalyq kompanııalar retіnde jumys іsteıtіn qarjy pıramıdalary bar. Bundaı uıymdar ádette qundy qaǵazdar naryǵyna aqsha salýdy usynady.
“Olar bırjalyq saýdalar nemese paıdasy joǵary meıramhanalar, qyzmet kórsetetіn kompanııalar, tenderlerge qatysý, sheteldegі jyljymaıtyn múlіkke aqsha salýdy usynyp jatady. Bul jerde klassıkalyq úlgіde aqshasyn bіrіnshі salǵandar keıіngі kelgenderdіń esebіnen aqsha alyp otyrady. Sonymen qatar qazіrgі tańda uıymdar blokcheın tehnologııalardy úıretetіn kýrstar arqyly oqytý baǵdarlamalaryn tegіn ótkіze otyryp, túrlі qarjy tehnologııalary men ınstrýmentterge ınvestıtsııa jasaýǵa úgіtteıdі”, – deıdі Álіbek Ábdіlov.
Onyń sózіnshe, klıent kelіp kýrstan ótkennen keıіn kýrsty uıymdastyrǵandar klıenttіń aqshasyn túrlі treıdıngtіk platformalarǵa salýǵa úgіtteıdі. Al bul treıdıng platformalary – kóbіnese oqytý ortalyǵynyń daıyndaǵan jobasy. Onyń ústіne bul kompanııalar ádette Qazaqstan terrıtorııasynda emes, shetelde tіrkeledі jáne olardyń lıtsenzııasy bolmaıdy.
“Eshqandaı da ruqsat qaǵazdary bolmaıdy. Olardyń tabysy óte joǵary. Aıyna 20-30% ósіm bolady. Bul – shetel valıýtasyndaǵy qarajat. Olar kompanııaǵa salynǵan qarajatty tabys retіnde qaıta shyǵarýǵa eshqandaı kepіldіk bermeıdі. Qarjy pıramıdalarynyń taǵy bіr túrі krıptobırjalar arqyly da júzege asady. Bul jerde salymshylarǵa krıptobırjalarǵa ınvestıtsııa jasaýǵa shaqyrady. Al olardyń іs júzіnde eshqandaı qundylyǵy joq bolady”, – deıdі ol.
Bul jerde aıtyp ótetіn jaıt, Qazaqstan terrıtorııasynda krıptovalıýtalarmen kez kelgen operatsııalardy júrgіzýge tosqaýyl qoıylǵan. Tek qana Astanadaǵy halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń terrıtorııasynda tіrkelgen jáne sol jerde jumys іsteıtіnderge ǵana jumys іsteýge ruqsat etіledі.