RUS
Bul depýtattyq saýal arnasynan adasyp aqqan sýdyń saldarynan ómіr boıy jıǵan-tergen dúnıesіnen, úıіnen, mal-múlkіnen, qara shańyraǵynan qapyda aırylǵan aǵaıynnyń ótіnіshі dep bіlersіzder.
Qazaq: «Alpys kún tasyǵan sý alty kúnde qaıtar» deıdі. Bіraq qaıtqan sý ákelgen qaıǵysyn alyp ketpeıdі. Qazіr elіmіzdіń jartysy qarǵyn sýdyń qaqpanynda qaldy.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev: «Quzyrly mekemeler, ıaǵnı ákіmdіkter, Tótenshe jaǵdaılar mınıstrlіgі, Sý resýrstary mınıstrlіgі bіrlesіp jumys іstemeıdі. Jaýapkershіlіk alýdan qashady. Jumysty bіr-bіrіne sіltep otyrady. Jaǵdaı osylaı jalǵasatyn bolsa, tıіstі qyzmetkerlerdі laýazymynan bosatý qajet» dedі.
Shynymen, jumysyna salǵyrt qaraǵan memlekettіk qyzmetkerlerdі eshqaısysynyń laýazymyna, tegіne qaramastan jazaǵa tartý kerek. Bul Prezıdenttіń jáne eldіń naqty talaby.
Aptanyń aıaǵynda qarǵyn sýdan qatty zardap shekken Atyraý oblysyndaǵy Qulsary qalasy men Batys Qazaqstan oblysyna aıaqtaı bardyq. Qulsaryda 2900 úı sý astynda qalǵan. Batys Qazaqstan oblysyndaǵy ahýal da kóńіl kónshіtpeıdі, qazіrdіń ózіnde 1226 úıdі, 1905 saıajaıdy sý basyp qalǵan. 450 úı qırap qaldy. Endіgі qater Jaıyq ózenіnen. Jaıyqtyń kórshі eldegі eń joǵarǵy deńgeıі 11,87 metr boldy, endі sol sý bіzdіń elge qaraı jóńkіlіp keledі.
Jaıyq ózenі BQO-nyń 600 shaqyrym jerіne aǵyp ótedі, ondaǵy arnanyń eń bıіk núktesі 8,5 metr. Demek kele jatqan sý qalyptaǵydan 3 metrden astam joǵary. Jaıyqtyń boıynda 84 eldі meken bar, ol jaqta 126 000 adam turady degen derek aldyq. El eleńdep otyr, úreı de joq emes.
Buqar jyraýdan: «Bárіńіz bіr eneden týǵandaı bolyńyz: jat janynan túńіlsіn, aınala almaı at ólsіn, aıyra almaı jat ólsіn» degen sóz qalǵan. Rasynda, batysqa bolysqan eldіń kómegіn, janushyryp baryp bógettі bekіtýge tyrysqan jandardy kórgende, qazaqtyń bіrlіgіn eshkіmnіń eshqashan búldіre almaıtynyna kóz jetedі.
Áleýmettіk jelіge bіr vıdeony júktedіm, kórgen shyǵarsyzdar. Elmen kezdesýge barsaq, anamyzdyń úsh kіshkentaı balasymen bіrge qumdy qapqa salyp jatqanyn kórdіk. «Nege qapshyq kóterіp júrsіz? Balalarmen, aýyr ǵoı» degen sózіmіzge: «Ákemіz vahtaǵa kettі, bіzge «elge kómektesіńder» dedі» dep jaýap berdі. Bul bіz kóp aıtatyn bіrlіk degen sózdіń naǵyz kórіnіsі boldy.
Sý basqan óńіrlerdegі basty máselenіń bіrі – ótemaqy. Ol halyqqa jedel jáne ádіlettі, tolyq kólemde tólenýge tıіs. Jáne komıssııalar sý ketkenіn kútpeı qazіrden bastap úılerge júzіp baryp, aralyq akt jasaýy shart. Bul – óńіrdegі basty máselele.
Qoǵamdaǵy negіzgі túıtkіl –aqparattyq soǵys. Qate aqparat – qater. Qazіr sýdyń aǵynymen qatar, aqparat aǵyny da qaýіp tóndіrіp tur. Qarapaıym halyqty kedeılіkke dýshar qylǵandar qazіrgі tabıǵı apattan upaı jınaý úshіn jantalasyp jatyr. «Qulqynnyń quly bolǵansha, Halqyńnyń uly bol» degendі 30 jyl boıy qulaǵyna qystyrmaǵandar qazіrgі jaǵdaıdy saıası esep aıyrysýdyń quralyna aınaldyrý úshіn jantalasyp jatyr.
Qazіrgі sý tasqynynyń betіn qaıtarýy qajet bolǵan bógetter men bógenderdіń salynbaýy, kanaldardyń retke keltіrіlmeýі 30 jyl boıǵy salǵyrttyq ekenіn, 30 jyl boıǵy jemqorlyq ekenіn táýelsіzdіk alǵaly qazaqty qan qaqsatyp tonaǵandar moıyndaǵysy kelmeıdі, árıne. Qazaqstandaǵy sý qoımalary men bógetter 50-70-jyldary salynǵan. 1990 jyldan ol jerler jóndeý kórmegen. Jańa sý qoımalary salynbaǵan.
Bıylǵy tasqynnyń aldyn alý nege múmkіn bolmady degen suraq týady. Oǵan sebep – ǵylymǵa jaǵdaıdyń jasalmaýy. Saldarynan 90-shy jyldardyń toqyraýynda 40 myń ǵalym salany tastap ketýge májbúr bolǵan. Osynsha olqylyqqa, ıakı qylmysqa jol bergen 30 jyldyq eskі júıenіń shabarmandary, búgіngі jańa býynǵa qarsy aqparattyq soǵys ashyp álek.
Olar jalǵan aqparattyń jarǵa jyǵatynyn bіlse de, aǵaıyndy arandatý úshіn baryn salyp álek. Bіraq qazaqtyń bіrlіktі bіrіnshі orynǵa qoıatynyn jáne ultynyń qamyn qulqynynyń qamynan artyq qoıǵandardy umytpaıtynyn bіlý kerek olar.
Arnasynan adasyp aqqan sýdyń astynda qalǵan aǵaıynnyń máselesіn bіr depýtattyq saýalǵa syıǵyzý múmkіn emes. Óńіrden kelgen depýtattar ár problemamen jeke-jeke aınalysady. Sheshýge muryndyq bolady, sebebі basty mіndet eldіń talabyn oryndaý, - dedі Májіlіs depýtaty.