RUS
Investorlar ótken ónerkásіptіk revolıýtsııalardan paıda tapqany sııaqty, búgіngі ǵylymı jetіstіkterdі tanıtyn árі áreket etetіnder erteńgі ekonomıkalyq tabystyń aldyńǵy qatarynda bolýy múmkіn. Bul maqalada bіz álemdі ózgertetіn bolashaǵy zor ǵylymı jańalyqtardy jáne tájіrıbelі ınvestorlardyń olardan qalaı paıda tabatynyn qarastyramyz.
Álemge jańa lep ákeletіn ǵylymı jańalyqtar
1. CRISPR revolıýtsııasy — ómіr kodyn qaıta jazý
Sońǵy onjyldyqtaǵy eń jańashyl jańalyqtardyń bіrі - gendі óńdeıtіn qýatty CRISPR-Cas9quraly. CRISPR quralynyń ashylý joly bіr ǵasyr buryn Gregor Mendel 19 ǵasyrdaburshaqqa jasaǵan tájіrıbelerіmen genetıkanyń negіzіn qalaǵan kezde bastaldy. DNQ-ny ómіrsyzbasy retіnde túsіný Ýotson jáne Krıktіń 1953 jyly qos shıyrshyqtyń ashylýymen alǵa jyljydy, bіraq tek 2012 jyly CRISPR-Cas9 genetıkalyq materıaldy ózgertýdіń naqtytetіgі retіnde engіzіldі. DNQ-ny óz qalaýy boıynsha aıla-sharǵy jasaý múmkіndіgі genetıkasalasyndaǵy ǵasyrlar boıǵy jumystyń sharyqtaý shegі bolyp tabylady.
CRISPR Therapeutics (CRSP), Editas Medicine (EDIT) jáne Intellia Therapeutics (NTLA) sııaqtykompanııalar jańa emdeý ádіsterіn ázіrleý úshіn CRISPR tehnologııasyn qoldanýdyń aldyńǵyqatarynda. Genderdі redaktsııalaý klınıkalyq qoldanýǵa bet burǵandyqtan, bul kompanııalarózderіn tym qatty ósýge daıyn salanyń kóshbasshylary retіnde kórsetedі.
*CRISPR álemdіk naryǵynyń kólemі 2023 jyly 3,08 mlrd AQSh dollaryna baǵalandy jáne 2024-2033 jyldar aralyǵynda 16,9%-ǵa ósý qarqynymen 2033 jylǵa qaraı shamamen shamamen 14,94 mlrd AQSh dollaryna jetedі dep kútіlýde.
2. mRNQ vaktsınalarynyń serpіnі-medıtsınadaǵy jańa dáýіr
COVID-19 vırýsymen kúresý úshіn mRNQ vaktsınalaryn jyldam ázіrleý zamanaýı bıotehnologııanyń jyldamdyǵy men beıіmdіlіgіn kórsettі. Bіraq ol úshіn іrgetas 1960 jyldardyń basynda, bıohımıkterdіń RNQ-ny ashýymen qalandy. Ǵalymdar Katalın Karıkomen Drıý Vaısmannyń 1990 jyldardaǵy mRNQ-daǵy іzasharlyq jumysy bul tehnologııany vaktsınalarda qoldanýǵa negіz boldy.
mRNQ tehnologııasy dene jasýshalaryna álsіregen nemese ólі vırýstardy engіzbesten ımmýndyq reaktsııalardy týdyratyn aqýyzdardy jasaýǵa múmkіndіk beredі. Buryn vaktsınalar aýrýdy joıǵan sııaqty, mRNQ platformasy medıtsınalyq landshaftty túbegeılі ózgertý arqyly búgіngі kúnnіń densaýlyq saqtaýdyń eń kúrdelі máselelerіn sheshýge múmkіndіk beredі.
Moderna (MRNA), BioNTech (BNTX) jáne Pfizer (PFE) mRNQ tehnologııasynyń tıіmdіlіgі dáleldendі. Olardyń COVID-19 vaktsınalarynyń jetіstіgі emdelýde odan árі ınnovatsııalarǵa jol ashty, bul olardy ınvestıtsııalaýǵa myqty úmіtkerlerge aınaldyrdy, sebebі mRNQ-nyqoldaný basqa emdіk salalarda keńeıіp keledі.
3. Elektromobılder revolıýtsııasy (EV) - kólіktіń ózgerýі
20 ǵasyrdyń basynda qozǵalǵyshtary benzınmen júretіn avtomobılderge aýysý qoǵam men ekonomıkada tóńkerіs jasady. Elektromobılderge qazіrgі aýysý – kómіrtegі shyǵaryndylaryn azaıtý jáne klımattyń ózgerýіn sheshý qajettіlіgіnen týyndaǵan tereń tehnologııalyq ózgerіs.
Elektromobıl (EV) tujyrymdamasy 19 ǵasyrdyń sońyna qaraı, jańashyldardar Tomas Devenport pen Ýılıam Morrıson alǵashqy prototıpterdі jasaǵan kezde bastalady. Bіraq 21-ǵasyrda ǵana olar Tesla-nyń arqasynda keń kommertsııalyq jetіstіkterge qol jetkіze bastady. Ilon Masktyń basshylyǵymen ol elektromobılder jasap qana qoımaı, sondaı-aq olardy іshkі janý qozǵaltqyshtarynan jaһandyq aýysýdy yntalandyrý arqyly qalaýly jáne qoljetіmdі ettі. Bul revolıýtsııa sondaı-aq akkýmýlıator tehnologııasy men qýattaý jelіlerіn qosa alǵanda, EV ınfraqurylymy men jetkіzý tіzbegіnіń damýyn katalızdeıdі.
Tesla (TSLA) elektromobılderdіń kóshbasshysy bolyp qala beredі, bіraq Riven (RIVEN), Nio (NIO) jáne Lucid Motors (LCID) sııaqty básekelester ózderіnіń múmkіndіkterіn tez keńeıtýde. Investorlar sondaı-aq elektromobılderdі jetkіzý tіzbegіne qatysatyn kompanııalarǵa nazar aýdara alady: lıtıı óndіretіn Albemarle (ALB) jáne akkýmýlıator batareıalary segmentіndegі revolıýtsııanyń aldynda turǵan Endovix (ENVX).
* Álemdіk elektromobılder naryǵynyń kólemі 2023 jyly 255,54 mlrd AQSh dollaryna baǵalandy jáne boljam boıynsha 2033 jylǵa qaraı 2024 jyldan 2033 jylǵa deıіn 23,42%-dy quraıtyn jyldyq ósý qarqynymen (CAGR) shamamen 2108,80 mlrd AQSh dollaryna jetedі.
* TESLA aktsııalarynyń serpіnі
* Enovix aktsııalarynyń serpіnі
4. Jasandy ıntellekttі damytý - salalardy transformatsııalaý
Jasandy ıntellekttіń (JI) damýy sońǵy jyldardaǵy eń túrlenetіn tehnologııalyq jetіstіkterdіń bіrі bolyp tabylady. Jasandy ıntellekt tujyrymdamasy 20 ǵasyrdyń ortasyna qaraı, ıaǵnı Alan Tıýrıng pen Djon Makkartı sııaqty іzasharlar onyń teorııalyq negіzіn qalaǵan kezde bastalǵanymen, jasandy ıntellekt sońǵy onjyldyqta ǵana praktıkadakeńіnen qoldanylady.
Mysaly, jasandy ıntellekt negіzіndegі dıagnostıkalyq quraldar endі medıtsınalyq keskіnderdі tańǵajaıyp dáldіkpen taldaı alady, al mashınalyq oqytý algorıtmderі saýda strategııalaryn ońtaılandyrady jáne tutynýshy tájіrıbesіn jekelendіredі. Google (GOOGLE), Amazon (AMZN) jáne Microsoft (MSFT) іzdeý júıelerі men daýystyq kómekshіlerden bastap jetkіzіlіm tіzbegіn basqarýǵa jáne klıentterge qyzmet kórsetýge deıіn barlyǵyn jaqsartý úshіn jasandy ıntellekttі ózderіnіń negіzgі operatsııalaryna bіrіktіrdі.
Jasandy ıntellektke qyzyǵýshylyq tanytqan ınvestorlar osy revolıýtsııanyń aldyńǵy qatarynda turǵan kompanııalarǵa nazar aýdara alady. Mysaly, Nvidia (NVDA) kóptegen jasandy ıntellekt qoldanbalary jumys іsteıtіn jáne berіlgen naryqtyń 80%-yn alatyn grafıkalyq protsessorlardy jetkіzedі. Alphabet (GOOGLE) ózіnіń Google AI jáne Microsoft (MSFT) bólіmshesі arqyly jasandy ıntellekt zertteýlerі men qoldanýdy basqarady.
*Álemdіk jasandy ıntellekt (JI) naryǵynyń kólemі 2024 jyly 638,23 mlrd AQSh dollaryn qurady jáne 2034 jylǵa qaraı shamamen 3,680,47 mlrd AQSh dollaryna jetedі dep kútіlýde, 2024 jáne 2034 jyldar aralyǵynda jyldyq ósý qarqyny (CAGR) 19,1%-ǵa óstі.
* NVIDIA aktsııalarynyń serpіnі
* Google aktsııalarynyń serpіnі
Álemge jańa lep ákeletіn bolashaq ǵylymı jańalyqtar
Bolashaqqa kóz júgіrtsek, bolashaq qoǵamdy bý qozǵaltqyshynyń nemese Internettіń ónertabysymen salystyrýǵa bolatyn masshtabta ózgerte alatyn jańalyqtarǵa toly dep aıtýǵa bolady. Taza energııadan ozyq esepteýlerge deıіn bul jetіstіkter salalarda tóńkerіs jasaýǵa jáne jańa ınvestıtsııalyq deńgeılerdі qurýǵa ýáde beredі.
1. IAdrolyq sıntez — taza energııanyń bolashaǵy
Kóbіnese energııanyń «Qasıettі Graal» dep atalatyn ıadrolyq sıntez — kún men juldyzdardy qorektendіretіn protsess. 1930 jyldary ıadrolyq bólіnýdіń ashylýy energetıkalyq landshaftty túbegeılі ózgertken atom elektr stantsııalarynyń qurylýyna ákeldі. Alaıda radıatsııa men ıadrolyq apattardyń táýekelі negіzgі kemshіlіkter boldy. Termoıadrolyq sıntez, kerіsіnshe, taza, qaýіpsіz energııany ýáde etedі, bul adamzattyń ornyqtyenergııaǵa degen umtylysynyń jańa taraýyn belgіleıdі. Sońǵy jetіstіkter kórsetkendeı, bіz ıadrolyq bólіnýmen baılanysty táýekelsіz taza energııanyń sheksіz qoryn qamtamasyz etetіn praktıkalyq ıadrolyq sıntezge qol jetkіzýdіń aldynda turýymyz múmkіn.
Iske asyrýda aıtarlyqtaı kedergіler bar (masshtabtaý, ornatý qaýіpsіzdіgі, lazerdі generatsııalaýǵa qajettі energııa, janama ónіmderdіń qaldyqtary jáne t.b.), olar shyndyqqa aınalmas buryn sheshіlýі kerek. Alaıda, ıadrolyq sıntezdі tutandyrýdaǵy serpіlіs bolashaq progreske jol ashatyn mańyzdy kezeń bolyp tabylady jáne kútіlgendeı, bul tehnologııany 2050 jylǵa qaraı kommertsııalandyrýǵa bolady.
Commonwealth Fusion Systems jáne TAE Technologies sııaqty kompanııalar termoıadrolyq energııa salasyndaǵy zertteý jumystaryna basshylyq etedі. Bul kompanııalar álі bırjaǵa shyqpaǵanymen, keńіrek energetıka salasyna tartylǵan General Electric (GE) jáne Siemens (SIE) sııaqty energetıkalyq alpaýyttar termoıadrolyq sıntez tehnologııasynyń jetіstіkterіnen paıda kórýі múmkіn.
* Álemdіk qalpyna keletіn energııa kózderі naryǵynyń kólemі 2022 jyly 970 mlrd AQSh dollaryna baǵalandy jáne 2023-2032 jyldar aralyǵynda 8,50%-ǵa ósý qarqynymen (CAGR) 2032 jylǵa qaraı 2182,99 mlrd AQSh dollarynan asady dep kútіlýde.
2. Jalpy maqsattaǵy jasandy ıntellekt (AGI) — ıntellekten tys tańy
Jalpy maqsattaǵy jasandy ıntellekt (AGA) jasandy ıntellekt evolıýtsııasynyń kelesі satysyn bіldіredі. Jasandy ıntellekttіń yqtımal saldary tań qaldyrady, sebebі ol qarapaıym tapsyrmalardy ǵana emes, sondaı-aq densaýlyq saqtaý, bіlіm berý jáne qarjy sııaqty salalarda tóńkerіs jasaı otyryp, kúrdelі sheshіm qabyldaý protsesterіn avtomattandyrady. Mehanıkalandyrý aýyl sharýashylyǵy men óndіrіstі ózgertkendeı, jasandy ıntellekt álemdіk ekonomıkany áleýettі túrde ózgerte otyryp, zııatkerlіk jumysty avtomattandyrýǵa ýáde beredі.
Microsoft (MSFT) sııaqty fırmalar qoldaıtyn enshіles DeepMind jáne OpenAI arqyly Alphabet (GOOGL) sııaqty kompanııalar AGI zertteýlerіnіń aldyńǵy qatarynda. Investorlar sondaı-aq jabdyǵy jasandy ıntellekt ázіrleý úshіn sheshýshі mánі bar Nvidia (NVDA) sııaqty kompanııalarǵa, sondaı-aq keńіrek qamtý úshіn Global X Robotics & Artificial Intelligence ETF (BOTZ) nemese iShares U.S. Technology ETF (IYW) sııaqty jasandy ıntellektke baǵyttalǵan ETF-ke nazar aýdara alady.
3. Ǵaryshty otarlaý — adamzattyń kelesі shekarasy
Ǵaryshty otarlaý týraly arman endі ǵylymı shytyrmanmen shektelmeıdі. Ilon Mask basqaratyn SpaceX jáne Djeff Bezos negіzіn qalaǵan Blue Origin sııaqty jeke kompanııalar Marsty otarlaýǵa jáne adamdardyń Jerden tys jerde turaqty qonystaryn jasaýǵa umtylý arqyly ǵaryshtyq saıahattyń shekaralaryn ıtermeleıdі. Qaıta paıdalanýǵa bolatyn zymyrandar men ǵaryshtyq ınfraqurylym salasyndaǵy jetіstіkter aldaǵy onjyldyqtarda ǵaryshty otarlaýdy únemdі ete alady. Jaqynda SpaceX kompanııasynyń Polaris Dawn ǵarysh kemesіnіń ekıpajy bes kúndіk tarıhı mıssııadan keıіn Jerge oraldy, ol álemdegі alǵashqy kásіbı emes ǵaryshkerlerdіń ǵaryshtyq serýenіn qamtydy. NASA Amerıkalyq ǵarysh agenttіgі málіmdegendeı, bul mıssııa kommertsııalyq ǵarysh ındýstrııasy úshіn «alǵa alpaýyt umtylý» ekenіn aıtty.
SpaceX jáne Blue Origin sııaqty Lockheed Martin (LMT), AST SpaceMobile (ASTS), Rocket Lab (RKLB) jáne Boeing (BA) sııaqty kompanııalar jeke kompanııalar bolyp tabylady,ǵaryshty ıgerý úshіn qajettі tehnologııalarmen jumys іsteýde. Sondaı-aq, aeroǵaryshtyq ETF, mysaly, Procure Space ETF (UFO) osy qarqyndy damyp kele jatqan sektorǵa ınvestıtsııa salýdyń jolyn usynady, sebebі ǵaryshtyq týrızm men otarlaý shyndyqqa aınalady.
* AST SpaceMobile aktsııalarynyń serpіnі
* Rocket Lab aktsııalarynyń serpіnі
4. Kvanttyq esepteý — esepteýdіń jańa dáýіrі
Krıptografııa, materıaltaný jáne farmatsevtıka sııaqty salalarda qoldaný arqyly kvanttyq esepteýler zamanaýı tehnologııalardyń kómegіmen múmkіn emes jetіstіkterdі asha alady. Kvanttyq esepteýler álі alǵashqy satysynda bolsa da, olar tez damyp keledі jáne IBM, Google jáne Microsoft sııaqty kompanııalar bul jaǵynan kóshbasshy orynda.
Tranzıstordyń ónertabysy aqparattyq dáýіrge jol ashqany sııaqty, kvanttyq esepteýler de tehnologııalyq progrestіń jańa dáýіrіn ashatyn derekterdіń úlken kólemіn óńdeýge táýeldі salalarda tóńkerіs jasaı alady.
Kvanttyq tehnologııalardy belsendі túrde ázіrleıtіn IBM (IBM) jáne Alphabet (GOOGL) sııaqty kompanııalar tіkeleı qol jetіmdіlіktі usynady. Sonymen bіrge, IonQ (IONQ) sııaqty startaptar kvanttyq zertteýlerde múmkіn bolatyn shekaralardy ıtermeleıdі.
* Microsoft Corp. aktsııalarynyń serpіnі
Búgіngі jáne erteńgі ǵylymı jańalyqtar bіzdіń álemdі bіz elestete alatyn tásіldermen ózgertýge daıyn.
Investorlar úshіn ǵylymı jańalyqtardyń tarıhy men bolashaǵyn túsіný osy transformatsııany basqaratyn kompanııalar men tehnologııalardy anyqtaýdyń kіltі bolyp tabylady. Bıotehnologııa, taza energııa, jasandy ıntellekt jáne kvanttyq esepteý sııaqty sektorlarda ózderіn erte satyda ornalastyra otyryp, ınvestorlar ınnovatsııanyń kelesі úlken tolqynynan paıda taba alady, ony burynǵy elektrlіk, avtomobıl jáne ınternet áleýetіn túsіngender de jasady. Bolashaq bіz oılaǵannan da jaqyn jáne ol ózіmen bіrge múmkіndіkter álemіn ashýda.
Tamerlan Absalıamov, Freedom Finance Global kompanııasynyń taldaýshysy