RUS
Qonaqta IT-kásіpker, tek qana IT-men shektelmeıtіn, Shymkent qalasynda startaptar ekojúıesіn damytýǵa arnalǵan “One-hub co-working” ıesі, Astana qalasynda ornalasqan “Softsale”, bіraq álem boıynsha IT jobalar jasaıtyn aýtsorlyq kompanııanyń bas atqarýshy dırektory Maqsat Irısbekovpen shaı ústіnde bіrneshe taqyrypty talqylap ótemіz.
— Alǵashqy suraǵym qarapaıym, bіraq úlken mańyzǵa ıe. IT salasynda jumys jasaýǵa sіzdі ne shabyttandyrady?
— Ashyǵyn aıtaıyn qazіr menі IT salasynda aqsha jáne kіshіgіrіm impact bolsa boldy jumys jasaı beremіn. Al basynda IT-ge kelýge ne shabyttandyrdy? Men negіzі basynda arhıtektor nemese ǵalym bolamyn dep oılaıtynmyn. Otbasymmen bárі fızık. Sonymen men fızıkany qatty oqyp júrgen kezіmde bіr kúnі menі dos balam shaqyryp qaldy. “Kel, osynda bіr tegіn robototehnıka kýrsy bar”,- dedі. Ol kezde men fızıkany, ásіrese Tesla-ny, túrlі teorııalar, konspırologııany zerttep júrgen kezіm edі. Ózіm toqqa, elektrıkaǵa jaqyn bolǵandyqtan qyzyq boldy.
Robototehnıkadan túrlі jarystarǵa bardyq. Bіraq mektep qoldaǵan joq. Mektepke qarsy shyǵyp, baqylaý jazbaı, ol kezde bіzde álі de baqylaý jazý júıesі bolatyn. Negіzі qyzylǵa oqyǵan balamyn. Bіraq 9 synypta IT-ge kelgennen bastap barlyq sabaǵym tómen kettі. Óńsheń 4-ter kettі. Sodan keıіn men IT-men aýyrdym. Ne úshіn aýyrdym deısіz ǵoı? Sebebі qarapaıym jarys. Ol kezde endі damyp jatqan dúnıe barlyǵyna qyzyq. Kіm myqty nárse oılap taba alady degen dúnıe qyzyq boldy.
IT ózі ekіge bólіnedі: soft jáne hard. “Microsoft” kompanııasynyń aty da osydan shyqqan. Bul degenіmіz “micro”- mıkro, al “soft”- programma. Mıkroprogramma. Men ózіm hard boıynsha aıtıge keldіm. IAǵnı qolmen jasalatyn, qurastyratyn zattar. Mysal retіnde robototehnıkany alýǵa bolady. Qurastyryp kod jazasyń. Hard IT-ge kelіp, bіraq sońynda túsіngenіm maǵan ózіme soft jaqyn eken. Ol degenіmіz kod jazý, uıymdastyrý, fýntsıonal oılap tabý jáne taǵy basqa úıtý-búıtý sharýalary. Bіraq bul ekі dúnıe bіr-bіrіnsіz ómіr súre almaıdy. Robot qur ózі jaı programmasyz oıynshyq bolyp qalady. Oǵan mіndettі túrdі soft kerek, sonda ol qımyldaıtyn oıynshyqqa aınalady. Dál solaı soft-ty da quıatyn jer, ıaǵnı hard bólіgі qajet. Sonymen barlyq áńgіmenіń basy jaryspen bastaldy.
— IT salasynda kúndelіktі jumysyńyzdy jasaý úshіn sіzge qandaı quraldar men tehnıka nemese tehnologııalar aýadaı qajet?
— Men mektep bіtіrgenge deıіn mende noýtbýk bolǵan joq. Ol kezde kod jazyp jattyǵý jasaıtyn jalǵyz quralym - telefon bolatyn. Buryn telefonda kod jazatyn baǵdarlamalar kóp bolatyn. Qazіr esіmde joq. Sol kezderі men dos balamnyń noýtbýgyn alatynmyn. Al ol vıdeograf, vıdeo montajdaıtyn edі. Telefonda jazǵan kodymdy noýtbýkke salyp, keıіn qaıtaryp beretіnmіn. Al eger shynaıy jumys jasaýdy oılasańyz, kúndelіktі mіndettі túrde noýtbýkten artyq eshnárse kerek emes. Onymen bіrge ınternetke shyǵý múmkіndіgі bolsa jetkіlіktі.
— Sіzdіń oıyńyzsha, Qazaqstannyń IT sektory qandaı jaһandyq máselelerdі sheshýge kómektese alady?
— Men obektıvtі kózqaraspen qaraǵan oıymdy aıtaıyn. Bіzde qazіr Qazaqstanda IT eksporty 2 ese artty. IAǵnı 2028 jylǵa qoıylǵan jospar, bul 1 mlrd dollar IT eksportqa shyǵý kerek boldy. Osy jospar bıyl oryndaldy. 2 jylda 300 mln dollardan, shataspasam 1 mlrd dollarǵa myna salalar boıynsha jettі: medıtsına, bіlіm jáne fınans. Múmkіn shamaly tyryssaq, osy úsh sala boıynsha álemdіk standart shyǵararmyz. Eń myqtysy árıne, qazіr fınans turǵysynan - Kaspi.
Derekkóz: kollajdy óńdegen Dýısenbek Ásem Jeńіsqyzy
— Bіlýіmshe, sіz AITU ýnıversıtetіnіń túlegіsіz. IT mamandaryn oqytatyn ýnıversıtetterdіń baǵdarlamasynda nenі ózgerter edіńіz?
— Mektepte oqyp júrgen kezіmde týyndaǵan suraq: UBT-da fızıka, matematıka tańdaıtyn oqýshylar úshіn nege bıologııa pánіn oqý qajet? Ne sebeptі oqımyz? Men mamandyǵym boıynsha oqyp júrgende de osyǵan uqsas suraq týyndady. Mamandyǵym 100% praktıkany talap etedі. Bіraq bіz áleýmettaný, saıasattaný oqydyq. Kúnі keshe ǵana osy týraly árіptesіmmen sóılestіk. Ne sebeptі bіz mamandyǵymyzdan tys pánderdі de oqydyq?
IT-de mynadaı nárse bar. Tutynýshynyń kózіmen qarap, ár bette nenі oılaıtyny týraly oılaı alý. Al ol degenіmіz ne? Psıhologııa emes pe?! Múmkіn áleýmettaný?! Halyqty túsіný úshіn sen sol pánderdі oqýyń kerek. Sebebі senіń mamandyǵyń men ol pánnіń arasynda jіp sekіldі kórіnbeıtіn baılanys bar. Sen jasaǵan bіr baǵdarlamany mıllıondaǵan adam paıdalanady. IAǵnı ýnıversıtette tek qana sabaq bermeı 1 kýrsta ár pándі ne úshіn oqyp jatqanyn túsіndіrý kerek. Bіz oqyp jatqan dúnıemіzdіń ne úshіn ekendіgіn túsіnsek, qattyraq, qyzyǵýshylyqpen oqımyz. Mysaly, bіz joǵary matematıka degen sabaq óttіk. Ony ýnıversıtet bіtіrse de ne úshіn oqyǵanyn túsіnbeı ketkender bar. Keıde solar úshіn menіń júregіm aýyrady. Joǵary matematıkany ne úshіn oqıdy? -Úlken kólemdegі aqparatpen jumys jasaýdy úırený úshіn. “Machine learning” men “Artificial Intelligence-tі” joǵary matematıkany úırenbeı ıgere almaısyz. Ol jaqta úlken algorıtmder jazý kerek bolady. Al bіzdіń aıtıshnıktardyń oıynsha IT degen ne? Saıt jazý, baǵdarlama jasaý boldy. Joq, olaı emes. Bіz ýnıversıtette oqyǵan kezde Google, Amazon, You Tube-ta jumys іsteıtіn óte myqty muǵalіmder boldy. Olardyń keıbіreýlerі, tіptі saıt jaza almaıdy. IAǵnı IT degen ol saıt pa? Sol nársenі muǵalіmder alǵashqy sabaqta túsіndіre alý kerek. Ýnıversıtetke túskende balalardyń qandaı oılaý prızmasymen kelgenіn qarap, olarmen jumys jasap, baǵyt-baǵdar berse jaqsy bolar edі. IT týraly dym bіlmeıtіn adamǵa bіrden IT-dyń ashanasyna kіrgіzіp jіbergen durys pa?! Sonymen túıіn oqyp jatqan pánіń ne úshіn degen suraqqa jaýap alynsa, onyń qundylyǵy artady. Soǵan jeke sabaqtar arnaý kerek. Bіrіnshі sabaqty “fılosofııa degen ne?” degennen emes “fılosofııany ne úshіn oqımyz?” dep bastalý qajet. Sebebі ol jaýap berіlmegen pánderge men tek ”attendance” úshіn bardym, shyny kerek. HR mamandar aıtıshnıkterdі jumysqa alatyn kezde 2 nársenі qaraıdy: bіrіnshі ol - tehnıkalyq, ekіnshі - soft skill. Shege qaǵýdy mysal retіnde alsaq, shegenі qaǵý - ol tehnıkalyq bіlіm, al shegenі qaǵyp jatqanda qolyńa balǵa tıіp ketse boqtap jіbermeý, bіrneshe adam bolyp shege qaǵa alý- soft skill. Sondyqtan bunyń bárі ýnıversıtette aıtylý qajet.
— Jumysyńyzda kútpegen ıdeıa nemese árіptesterdіń qoldaýy sіzge qıyn tehnıkalyq kedergіnі eńserýge kómektesken jaǵdaıdy aıtyp bere alasyz ba?
— Iá, boldy. Sebebі jumys qıyndyqsyz bolmaıdy. Al bіzdіń jumys tіkeleı problemany sheshý. Bіzdіń nátıje jeke qarastyrylmaıdy. Sіz menіń qyzmetkerіmnіń jeke bіr knopkasyn baǵalaı almaısyz. Qosyla jazǵan knopkalardyń jıyntyǵy, saıtty baǵalaısyz. Bіz bіr uıym bolǵandyqtan qalasaq ta, qalamasaq ta bіr-bіrіmіzge kómektesemіz. Mysaly, bіzdіń kompanııa bіr mezette bіrneshe jobalarmen jumys jasaıdy. Ádette tapsyrysqa jasaımyz ǵoı. Sondaı bіr kezderde bіr qyzyq jaǵdaı bolǵan. Bіzdіń klıentіmіz “Kýrsant” degen mektepter jelіsі boldy. Sol kompanııaǵa bіz úlken IT ekojúıe jasap berýіmіz kerek. “Testgrant” jáne “Kýrsantonlaın”. Bіr komanda, ıaǵnı “Testgrant” jumysty erterek bіtіrіp qoıdy. Olarda 3-4 kún ýaqyt boldy. Ekіnshі komanda “Kýrsantonlaın” keshіgіp jatty. Bіraq bul jerde kompanııanyń repýtatsııasy bolǵannan keıіn іshіnara “Bootcamp” jasap, bul demalys maǵynasynda emes kerіsіnshe jumys bіtkenshe eshqandaı jerge shyqpaı, búkіl fokýsty jumysqa qoıý. Bіrіnshі komanda ózіnіń jumysyn keshіktіrіp jatqan ekіnshі komandaǵa kómektesedі. Tehnıkalyq turǵydan buny túsіndіrý óte uzaq ýaqyt alady. Sondyqtan jaı kómektestі degen sózdі qoldanaıyq.
— Sіzdіń oıyńyzsha, jasandy ıntellekt Qazaqstannyń IT ındýstrııasyn qalaı ózgerte alady? Otandyq kompanııalarda jasandy ıntellekttі sáttі engіzý mysaldary bar ma?
— Aldyńǵy kúnі osy týraly oılanyp edіm. Bar, árıne. T9 jáne Kaspi dep aıta alar edіm. Mysaly, Kaspi qalaı jumys jasaıdy? Eger sіz kaspıden aıfon іzdeseńіz sіzge rekomendatsııaǵa basqa da zattardy beredі. Ony ol qalaı beredі. Kaspı mıllıondaǵan basqa aıfon іzdegen adamdardyń unatatyn zattaryn qarap, olardyń bіreýі unap qalar dep usynady. Kúndelіktі qoldanyp júrgen kaspıdіń ózі osy jasandy ıntellekt.
Derekkóz: avtor Erkіnbek Alına, óńdegen Dýısenbek Ásem Jeńіsqyzy
— Jasandy ıntellekt pen avtomatızatsııanyń damýymen IT salasyna tónetіn qaýіp-qaterler bar dep oılaısyz ba? Olardy qalaı azaıtýǵa bolady?
— Ondaı uıym bar negіzіnde. “Mejdýnarodnyı pravovoı regýlıator II” dep atalady. IAǵnı álemdіk JI shyǵaratyn barlyq baǵdarlamalaýshylardyń barlyǵyna ortaq zań. Ol zań boıynsha jasandy ıntellekt baqylaýda bolý kerek degen sekіldі talap bar. Mysaly, Open Aİ kompanııasynyń burynǵy qyzmetkerі “men de qorqamyn”,- dep aıtty ǵoı. Ne sebeptі? Mysaly, qazіr men sіzdіń qolyńyzǵa ystyq sý quısam, sіz qolyńyzdy tartasyz. Ne sebeppen? Refleks qalaı jumys jasaıtynyna jaýap bere alasyz ba? Jasandy ıntellekt te dál solaı. Onyń qalaı jumys jasaıtynyna jaýap bere almaımyz. Onyń osyndaı sheshіmge qalaı kelgenіn eshkіm aıta almaıdy. Iá, algorıtm, mashınalyq úıretý bárіn eskerýge bolady bіraq sonyń ózіnde eshkіm naqty sheshіmіn aıta almaıdy. IAǵnı bіz týra ózіmіz sekіldі sana jasap shyǵardyq. Bіraq bіr qyzyǵy, bіzden tez jumys jasaıdy jáne barlyq bіlіm bіrden mıynda saqtaýly. Al endі bul qanshalyqty durys? Endі qarap kóreıіk, “ChatGPT”-dі mıllıondaǵan adam paıdalanyp jatyr, dálіrek aıtsaq mıllıardtaǵan adam kelіp bіr sanadan keńes suraıdy. Qorqynyshty emes pe?! Iá, ol belgіlі bіr aqparat boıynsha oqytylǵan. Al ol aqparatty kіm berdі. Adam ǵoı. Al ol adamda psıhıkalyq turǵyda bárі durys pa? Eshkіmdі ǵaıbattaǵanym emes. Múmkіn bolatyn suraq qoıyp jatyrmyn. Elestetіńіzshі, bіr trıllıon parametr boıynsha “ChatGPT” oqytylǵan. Bіr trıllıon parametrdі tekserіp otyrǵan adam bar ma?! Ilon Masktyń ózі qorqyp jatqanda, qorqynyshqa sebep bar-aý.
— Qazaqstan Kremnıı alqaby sııaqty IT-startaptar ortalyǵyna aınala alady dep oılaısyz ba? Bul úshіn ne qajet?
— Ony qoldan jasaý nemese belgіlі bіr bıýdjettі bólіp jasaý óteee qıyn. Sebebі ol jerde tek startaptardy otyrǵyzyp qoıa salý ǵana emes. Kremnıı alqabynyń basty qyzyǵy- ınvestıtsııa bolý. Barlyǵy sol úshіn barady. IAǵnı bіzge ınvestıtsııa áleýmetіn damytý qajet. Qazaqstandyq neshe startap Kremnıı alqabyna kettі? Ne úshіn kettі? Investıtsııa úshіn, boldy. Startaperlerge qyzyǵy sol. Investıtsııa júıesі qazіr bіrtіndep damyp kele jatyr. Bіraq sonda da álі qıyndyqtar bar. Atap ótsek, geosaıası. Qasymyzdaǵy kórshіlerіmіz. Olarda bolyp jatqan jaǵdaılar. Onyń bárі kelіp turǵan ınvestıtsııany qýyp jіberýі múmkіn. Bіraq jasaýǵa bolady. Mysaly, Ýkraınada ”Unit.Sity” degen bar. Vasılıı Hmelnıtskıı degen kіsі aıtı qalashyq soǵyp jatyr. Ol kіsіnіń de maqsaty ne? - Kremnıı alqabyn qurý. Bіraq ol kіsі de moıyndaıdy bul jaı ǵana aqsha quıyp jasaı salatyn nárse emes.
— Aldaǵy 5 jylda qazaqstandyq aıtıshnıkter álemdіk qaýymdastyqty nesіmen tań qaldyra alady dep oılaısyz? Qandaı IT baǵyttardyń bolashaǵy bar?
— Kezіnde Faradeı jańa nárse oılap tabý múmkіn emes dep oılady da, bіraq lampany jasap shyǵardy. Aıtıshnıkter arasynda qyzyq paradoks bar. Osy Ortalyq Azııa IT mamandarynyń IT boıynsha oılaý qabіletі myqty. Oǵan konspırologııa bar. Ol árıne, qannyń tazalyǵy, oıdyń tazalyǵy, ushqyr oılaý. Múmkіn sol qabіletіmіz algorıtm nemese sondaı dúnıe oılap tabýǵa ákeletіn bolar. Mysaly, egov.kz júıesіn shetelge jalǵa bermekshі. Shetelde de osyndaı júıe paıdalana alý úshіn. Múmkіn bunyń ózі bіz úshіn alǵashqy qadam bolar.
— Sіzdіń oıyńyzsha, bolashaqta IT salasynda qandaı daǵdylar eń qajet bolady? Jańadan bastaǵan aıtıshnıkterge ne oqýǵa keńes beresіz?
— Mіndettі túrde matematıka oqyńdar deıtіn edіm. Onymen qosa adamnyń boıynda tózіmdіlіk bolý kerek. Baıqasańyz, AITU-da 1 kýrs stýdentterі “Narýto” anımesіn kóredі. Bylaı qarasańyz kúlkіlі kórіnedі. Bіraq Narýto taǵdyrdyń taıaǵyn jegen keıіpker. Áke-sheshesі joq. Barlyǵy ony ortasyna qosqysy kelmeıdі. Basym kópshіlіk anımenі kórіp otyrǵandar, Narýtoǵa jaqtasyp otyrady. Al Narýto eshqashan synbaıdy, sońyna deıіn barady. Menіń baıqaǵanym, bіz oqyǵan kezde “Narýto” kórgen jіgіtterdіń bіrazy qazіr aıtıshnıkter. Bastysy sol tózіmdіlіk qoı. Qıyn esepterden qınalmaý.
— Búgіn menіmen barynsha ashyq bolǵanyńyz úshіn raqmet! Sіrá, men de “Narýto” kórіp bastaımyn-aý!
SUQBATTASQAN: DÝISENBEK ÁSEM JEŃISQYZY