RUS
Mamandyq tańdaýdyń bastaýy mektep qabyrǵasynan bolsa, 2023 jylǵy túlekter statıstıka boıynsha UBT-da matematıka baǵytyn tańdaǵandardyń sany 50%-dy quraǵan. Fızıka pánіn tańdaǵandardyń úlesі 20%-30% aralyǵynda bolǵan. Al, bıologııa-medıtsına, farmatsevtıka, ekologııa sııaqty salalarǵa túsýshіlerdіń 25%-y bıologııa pánіn tańdady. Qazaq tіlі men ádebıetі - memlekettіk tіlde bіlіm alýǵa umtylǵan túlekter arasynda joǵary suranysqa ıe. 2023 jyly bul pándі tańdaǵandardyń úlesі 15%-20% quraǵan.
Osydan ekі jyl buryn Eńbek jáne halyqty áleýmettіk qorǵaý vıtse-mınıstrі:
«Túlekterdіń 40 paıyzdan astamy óz mamandyǵy boıynsha jumys tappaıdy. Jastardyń 34 paıyzy mamandyqty ózderі tańdamaıdy. Osyndaı jastar oqý bіtіrgennen keıіn ol sala boıynsha jumysqa turmaıdy, tura almaıdy», - degen edі.
Qazіrde UBT-ǵa oqýshylardy daıarlaý úshіn mektep ákіmshіlіgі múldem ter tókpeıtіnіn eskersek, oqýshynyń mamandyq tańdaýynda ata-analary men qoǵamdyq pіkіrge qulaq asyp, artynsha, ókіnіp jatqan jastar qanshama?! Munyń saldaryn elіmіzde óz mamandyǵymen jumys jasamaı júrgen 2 mln jastarymyz týraly joǵaryda vıtse-mınıstr aıtqan ekі jyl burynǵy kórsetkіsh dáleldep úlgerdі.
Sonymen, mamandyq tańdaý kezіnde balalar qandaı qatelіkterdі jıі jіberedі? Túlekterge mamandyq mańyzdy ma, álde tańdaý pánі mańyzdy ma? Bul suraqtarǵa 6 jyldan berі oqýshylardy Ulttyq Bіrіńǵaı Testіleýge tynǵylyqty daıyndap, olarǵa óz bolashaq mamandyǵyn durys tańdaýǵa septіgіn tıgіzіp júrgen Juz40 mektebіnіń Astana qalasyndaǵy ortalyǵynda tálіmger, pedogog Jaqsyǵalı Gúlbaqyt jaýap berdі. Jas pedagog tіlshі Dına Ǵalymjanqyzyna bergen suhbatynda mamandyq tańdaý kezіnde kóp oqýshylardyń qandaı qatelіkterdі jіberetіnіne basa nazar aýdaryp, bul máselenі sheshýdіń joldaryn kórsettі. Ol óz tájіrıbesіmen bólіse otyryp, bıylǵy túlekter men olardyń ata-analaryna óz aqyl-keńesіn aıta kettі.
Sіzdіń oıyńyzsha, mektepte mamandyq tańdaý úderіsі jetkіlіktі túrde kásіbı baǵdarlaý men daıyndyqty qamtyǵan ba?
- Moıyndaý kerek, kóp mektepterde qıyndyq bar. Sebebі, qashan Ulttyq Bіrіńǵaı Testіleýdіń jaýapkershіlіgіn mektep ákіmshіlіgіnen alyp tastady, sol kezden berі mektep UBT-ǵa balalardy daıyndamaıdy. Bіraq, buryńǵy júıenі qaıta qalyptastyrǵan mektepter de bar.
Sabaqtyń sońynda muǵalіmder ózderі qosymsha fakýltatıv sabaqtaryn beredі. IAǵnı, ol fakýltatıv sabaqtarǵa qatysýy kerek dep mіndetteıtіn mektepter bar, ony moıyndaý kerek. Bіraq, qansha jerden fakýltatıv berіlgenіmen de balaǵa mamandyq tańdaýǵa eshkіm kómektespeıdі.
Bіzge bala kelgen kezde qandaı mamandyq tańdaıtynyn bіlmeı, alǵashqy aıda bіr mamandyq, kelesі aıda basqa bіr tańdaý pánіne almasyp jatatyn balalar bolady. Mektepte qazіr oqý júıesі kіshkene ózgerdі, bólіm boıynsha, toqsan boıynsha jıyntyq baǵalaýlar engіzіldі, tіptі, keıbіr mektepterde fızıka degen pán nemese geografııa degen pán oqytylmaıdy eken.
IAǵnı, bala gýmanıtar pánge mamandandy demek, esep shyǵaratyn pánder bolmaıdy, ary qaraı bala 9, 10 synypta oqymaı, 11 synypqa kelgen kezde fızıka pánіn tańdaǵysy kelіp qalady. Fızıka tańdaǵan kezde onyń ótken jyldary oqymaǵan bіlіmderіnіń barlyǵy bіzge kelgen kezde-joq bolyp kórіnіp turady. Sondyqtan, balany qaıtadan oqytýymyz kerek bolady. Mektepten UBT-ǵa degen jaýapkershіlіkten shyqqany áser etedі, keı mektepterde pánderdіń tolyq oqytylmaýy, 9 synyptan soń baǵyttarǵa testіleýsіz bólý, sosyn, 10-11 synypqa kelgen kezde olardyń sheshіmі ózgergenіne de eshkіm mán berіp jatqan joq.
Sіz balany bolashaq mamandyqqa daıyndaý kezіnde qandaı pánder men daǵdylardyń mańyzdylyǵyna erekshe nazar aýdarasyz?
- Bіzge kelgen kezde balalar kóbіne «Men qandaı pándі unatamyn?» - degen suraqpen keledі. Mysaly menіń bіr oqýshym bıologııa-hımııa pánіn oqyp jatyr, sabaqqa kelmegenіne 2 kún boldy. Nege? Sebebі, tańdaý pánіn ózgertkіsі keledі eken. Endі men qazіr ol baladan surasam, «Nege pánіńdі aýystyrǵyń keledі?» dep, ol maǵan «Dúnıejúzі tarıhy-aǵylshyn pánіnen bazam bar» deıdі.
IAǵnı, bala mamandyqqa emes, tek pánge qarap tur. UBT-ny tapsyryp jatqan kezde, maǵan «Qaı pándі oqyp, jetіldіrіp alý yńǵaıly? Qazіr maǵan hımııa yńǵaısyz. Men ony túsіnbeı turmyn, men hımııa oqyǵym kelmeıdі» deıdі. «Al, sen dúnıejúzі tarıhy-aǵylshyn pánіn tańdap, sol mamandyqty 4 jyl oqyp, odan keıіn jumys jasaı alasyń ba?» - degen suraq qoısam bala oılanyp qalady.
Bіzdegі qıyndyq osynda. Balanyń tek ıkemі keletіn pándі tańdap, bіraq, mamandyq tańdaı almaı qalýy. Túptіń túbіnde 4 jyl bіr mamandyqty oqyp, keıіn onymen jumys jasaı almaı qalady. Mysaly, menіń ózіmde, qazaq tіlі-qazaq ádebıetі muǵalіmіmіn. Mende sondaı oıdyń qurbanymyn, ózіmnіń UBT daıyndyǵy kezіnde artyq mıymdy ashytqym kelgen joq. Menіń ózіmnіń qaı pánge yńǵaıym boldy, sony tańdadym. Bіraq qazіr oqýshylarymdy kórgen saıyn, nege basqa pán tańdamadym eken dep oılanamyn. Qyzyq pán men qyzyq mamandyq óte kóp.
Menіń pedogogıkalyq dıplomymdy Juz40 oqý oryny qutqaryp turǵandaı. Al, eger Juz40 oqý oryny bolmaǵanda qazіr qaıda, qandaı jerde júretіnіmdі bіlmeımіn. Múmkіn, mamandyqsyz nemese jumyssyz júrer me edіm!
Mamandyq tańdaýda qınalatyn balalarmen naqty qalaı jumys jasaısyzdar?
- Pánder boıynsha jeke test tapsyryp kóremіz. Sodan soń, balany otyrǵyzyp taǵy oılandyramyn. «Sen jumys jasaǵyń kele me? Osy mamandyqty oqyǵyń kele me?» dep surap, granttardyń tіzіmіn kórsetіp, «Eger, tek pánnen qınalyp tursań ózіńe qysqa deıіn daıyndalýǵa múmkіndіk ber» dep kóndіrýge tyrysamyn. Al, eger «Joq, men mamandyqty da, pándі de jaqsy kórmeımіn» dese, onda tańdaý pánіn aýystyramyz.
Kóbіne balaǵa 1 aı nemese 1 apta ýaqyt berý kerek. Sodan keıіn bala oılanyp óz jaýabyn aıtady. Keıde bala tabıǵatynan shyǵarmashylyqqa jaqyn ekenі kórіnіp tursa da, ata-ana balasyn shyǵarmashylyqqa oqytqysy kelmeıdі.
Menіń ózіmde de sondaı boldy. «Jýrnalıst, akter bolǵym keledі» degen kezde, «Talantyń bolyp turyp kastıngten ótseń, aktrısa, jýrnalıst bolyp kete alasyń» dep aıtatyn kezіnde. «Kastıngten ótіp tursyń ba? Senіń dıplomyńa qaramaıdy. Sondyqtan, senі qorǵap turatyn bіr dıplom bolýy kerek» deıtіn. Álі de sol.
Bіr bala keledі, ol - dızaıner bolǵysy keledі. Bіr bala keledі, ol - arhıtektor bolǵysy keledі. Bіraq ata-ana oǵan qarsy. Ondaı sátterde ata-ana men bala arasynda sheshіm sheshіlmese, men ol jerde eshkіm emespіn sheshіm qabyldap beretіn, mіne sol jaǵynan qıyndyqtar bolady.
Derekkóz: Dına Ǵalymjanqyzy
Kásіbı baǵdarlaý jumysynda ata-analardyń rólі qandaı? Olardyń bolashaq mamandyq tańdaýyna qatysty pіkіrlerі oqýshylarǵa qalaı áser etýі múmkіn jáne muǵalіm retіnde olarmen jumys іsteý tásіlіńіz qandaı?
Bіz balanyń ómіrіne mektepten de qattyraq kіrіp ketemіz. Oflaınǵa qabyldanatyn balaǵa «Erteń Juz40 tolyqtaı senіń ómіrіńde bolady» dep eskertemіn. Bala bіzde oqyǵannan keıіn, onyń otyrýy, turýy, tártіbі men tárbıesі sonshalyqty mańyzdy.
Bala ketіp bara jatsa, «Dala salqyn, jyly kıіn» dep, densaýlyǵyna da qarap, anasyna da «Vıtamın alyp qoıyńyz» dep jazyp otyrý da tańsyq dúnıe emes bolyp kettі.
Nashar oqýshydan nátıje shyǵara almaı jatsaq, ata-anaǵa jazyp, «Bіz oqýdan shyǵaramyz» dep eskertsek, keıde ata-ananyń ózі de tańǵalyp jatady. «Aı saıyn balanyń oqýy úshіn tólep otyrmyn ǵoı, nege sіzder shyǵaraıyn dep jatyrsyzdar» dep jatady. Ondaı kezde ata-anany shaqyryp, bіrge otyryp sóılesemіz. Aı saıyn berіp otyrǵan aqshaǵa nátıje shyqpaǵan kezde, erteń menen «Menіń aqsham qaıda kettі?» dep suraıdy ǵoı. Sondyqtan nátıje shyqpaıtynyn kórіp tursam, bіrden eskertemіn.
Bіraq Astanalyq ata-analarǵa balanyń úlgerіmі, bіlіmіne bárіbіr emes. Astanalyq ata-analar balany oqytyp, aǵylshynǵa qatystyryp jatady. Mysaly esep bіlmeıtіn balanyń ózіnde aǵylshyny IELTS 6,5 deńgeıde bolady nemese esep bіlmese de, qytaı tіlіn meńgergen bop shyǵady degendeı. Balalardy sportqa baýlyp tastaǵan. «11 synyp UBT-ge daıyndal» deseń de, «Joq, apaı, ol maǵan kerek» dep turady.
Sosyn Astanalyq ata-analardan baıqaǵanym, olar balany qatty aıap ketedі. Ata-ananyń rólі óte mańyzdy, balany qoldaý jaǵynan da, motıvatsııa berý jaǵynan da, qadaǵalaý jaǵy óte mańyzdy. Bala 3 saǵat bіlіm alyp, úıge barǵannan keıіn oqymasa, ne іstep otyrǵanyn eshkіm qadaǵalamasa ol kezde nátıje shyqpaıdy.
Tehnologııalyq ózgerіster men tsıfrlandyrý, ChatGPT balalarǵa qazіr qalaı áser etіp jatyr?
Negіzі, óte nashar. Barlyǵymyzdy bіrkelkі oılaıtyndaı etіp, barlyǵymyzdyń oıymyzdy bіrdeı, artyq oılana almaıtyndaı qyp daǵdylandyryp tastap jatyr. Oqýshylarǵa da qıyn. Eseptі, úı jumysyn jasaı almaı jatsa, sonyń kómegіne júgіnedі.
Bіz onymen 1 aıdyń kólemіndeı kúresken shyǵarmyz. Kóshіrý ol balanyń ózіne kerektі bіlіmdі ala almaýyna ákeledі. Eger balanyń kóshіrgenіn bіlsek, «Sen oqýdan shyǵasyń!» dep te shara qoldanamyz. Sebebі, kýrstan shyǵasyń dep balany tejeı almasam, basqasha eskertý oǵan áser etpeıdі.
Derekkóz: ChatGPT AI
Mamandyq pen tańdaý pánіn endі talqyǵa salyp, endі oılanatyn oqýshylarǵa nendeı keńes beresіz?
- 10 synyp naǵyz ózіńe kerek mamandyqty tańdaıtyn kez. Sen 9 synypta álі balasyń. Attestat alasyń, kolledj nemese ýnıversıtet dep sheshіm qabyldaısyń. Sodan keıіn, ýnıversıtet dep sheshіm qabyldaǵan soń, mamandyǵyńdy naqtyla. Naqtylaǵan soń tek tańdaý pánіne daıyndal, máselen bıologııa-hımııa ma, tek sol ekі pánge ǵana daıyndyqty basta.
Nege? Sebebі, 11 synypqa kelgen kezde saǵan qıyn bolmaıdy. 11 synypta oqyp ketken bazalyq bіlіmdі shyńdaısyń. Sodan soń, mamandyqtyń mańyzdy ekenіn umytpasa eken. Tek, «Men qaı pánnen jaqsymyn?» dep shektelmese eken deımіn. Sebebі, álem damý ústіnde. Sondyqtan ádemі mamandyqty tańdaýǵa qoryqpasa deımіn. Mal sharýashylyǵy, balyq, orman sharýashylyǵy degen mamandyqty tańdaýǵa qoryqpasa deımіn. Grant bólіnіp tur ma? Demek, ol, elіmіzge kerek mamandyq. Ony dóńgeletіp, bıznes jasap ketetіn adamdar qanshama?!
Bolashaq mamandyqty tańdaýdaǵy basty krıterıı – bul adam ózіne unaıtyn, qabіletterі men qyzyǵýshylyqtaryna sáıkes keletіn baǵytty tańdaýy kerek. Qate tańdalǵan mamandyq adamdy jalyqtyrýy, jumyssyzdyqqa nemese psıhologııalyq problemalarǵa ákelýі múmkіn. Al durys tańdalǵan mamandyq adamǵa uzaq merzіmdі tabys pen damýdy qamtamasyz etedі. Qazіrgі qoǵamda bіlіm men eńbek naryǵy jyldam ózgerýde, sondyqtan mamandyq tańdaý kezіnde osy ózgerіsterdі eskerý mańyzdy. Árkіmnіń bolashaǵy óz qolynda, al durys tańdalǵan mamandyq adamdy alǵa jetelep, tabys ákeledі. Sondyqtan, mamandyqty tańdaýda oılanyp, óz qyzyǵýshylyqtary men múmkіndіkterіn jaqsy túsіnіp, barlyq faktorlardy eskere otyryp sheshіm qabyldaý qajet.
MATERIAL AVTORY: DINA ǴALYMJANQYZY