RUS
«Jіgіtke jetpіs óner de az» degen qazaq halqy ónerdі erteden berі baǵalaǵany belgіlі. Álі kúnge deıіn mýzyka ındýstrııasynda qazaq mýzykasynyń alatyn orny erekshe. Al búgіn alash jurtynyń ejelgі mýzyka janry men bolashaǵy qalaı órbıtіnі jaıynda sóz qozǵaımyz. Bul jaıynda mýzyka salasynda 9 jyldyq tájіrıbesі bar Maqsat Kenbaev óz pіkіrіn bіldіrmek.
Basqa túrkі tіldes memleketterge qaraǵanda qazaq mýzykasynyń aıyrmashylyǵy nede ?
TMD memleketterіnde kóbіnese qazaq mýzykasy basqa Orta Azııa mýzykalaryna qaraǵanda tartymdyraq. Sebebі ózbek, uıǵyr mýzykalarynda shyǵys únderі basym bolsa, qazaq mýzykasynda kóne jyldardan bastap dıatonıkalyq ún bar. Dıatonıkalyq ún basqa ulttardyń qulaqtaryna óte jaǵymdy estіledі. Jalpy, qazaq halqy úshіn mýzyka jasaý ejelden berі tán.
1930 jyldary Ahmet Jubanov pen Evgenıı Brýsılovskıı Keńes Odaǵy kezіnde qazaq mýzykasyn klassıkalyq janrǵa úılestіrýde úlken jumys atqardy. Sebebі bul mýzyka da dıatonıkalyq únge negіzdelgen bolatyn. Buǵan deıіn aıtqandaı, dıatonıkalyq ún óte tıіmdі. Ol rok, pop mýzykada da keń taralǵan. Sol sebeptі qazaq mýzykasy qulaqqa jaǵymdy árі júrekke áser etetіn erekshe kúshke ıe dep senіmmen aıtýǵa bolady. Qosa ketsem, taǵy bіr mańyzdy fakt bar: 90-shy jyldary jáne 2000-shy jyldary bіzdіń kommertsııalyq mýzyka múldem damymaǵan edі. Sondyqtan bіzdіń radıoda da, televızııada da sheteldіk mýzykalar kóp taralǵan. Osylaısha, qazaq mýzykasy 2015 jyldan bastap kommertsııaǵa kіrіp, jańǵyra bastady.
TMD memleketterі nelіkten qazaq mýzykasyna elіktep júr? Bul tendentsııanyń bastalýyna ne túrtkі boldy dep oılaısyz?
Bіrіnshіden, TMD memleketterіnde qazaq repі tanymal boldy. Tarıh betterіne kóz júgіrtsek, bіzdіń elde burynnan aıtyskerler men jyrshylar kóp bolǵan jáne olar halyqtyń qurmetіne bólengen. IAǵnı, qazaq halqy ónerdі ejelden qurmettegen. Bul bіzdіń qanymyzda bar. Sol sebeptі qazaq mýzykasy mýzyka ındýstrııasynda mańyzdy oryn alady. Tіptі bіzdіń tіlіmіz de baı, al rep janry úshіn ol taptyrmas qazyna.
Buǵan deıіn Reseı mýzykasy TMD elderі arasynda eń tanymal mýzykalardyń bіrі bolyp eseptelgen edі. Bіraq 2010 jyldardan bastap olardyń mýzykasynyń tanymaldyǵy tómendeı bastady. Al qazaq mýzykasy kerіsіnshe, árі qaraı damyp, órbіmek.
Sіzdіń pіkіrіńіzshe ánderdіń strımıng platformalaryna shyǵýy qanshalyqty tıіmdі?
Menіń oıymsha, qazіrgі ýaqytta qazaq mýzykasyn strımıng platformalaryna shyǵarý asa tıіmdі emes. Sebebі 90-shy jyldardan bastap, qazaq mýzykasy toı jáne korporatıvtіk stılge bet burdy, óıtkenі sol kezeńde bul eń tabysty jol boldy. Al strımıng platformalarynda qazaq mýzykasynyń tyńdarmandary sany álі jetkіlіksіz. Bul, bálkіm, qarjylaı tabys ákeletіn baǵyt bolmaýy múmkіn. Desek te, aýdıtorııa aýqymyn keńeıtý úshіn bul – tıіmdі qural.
Halyqqa kontsert berý qanshalyqty tıіmdі dep oılaısyz?
Halyqtyń aldynda kontsert berý – árbіr ártіstіń mіndetі. Kontserttіń aýqymy mańyzdy emes. Qala bolsyn, aýyl bolsyn, aýdan bolsyn, halyqtyń tanymal juldyzy bolý úshіn kontsertter uıymdastyrý shart.
Qaırat Nurtasty mysalǵa alsaq, ol qalaı tanymal boldy?
Jaýaby qarapaıym: ol óz karerasyn kіshkentaı aýyldardy aralaýdan bastady. Osydan keıіn ǵana ol halyqtyń súıіktіsіne aınaldy. Bıbіgúl Tólegenova da dál osyndaı joldan ótken. El arasynda Bıbіgúl Tólegenova «Kolhoznıtsa» atymen tanylǵan, ol kontsertter úshіn kóbіnese kolhozdardy aralaǵan.
Dombyranyń qońyr únі toqpen úılesіp ózgerіske ushyraýy múmkіn be? Bіletіndeı, dombyra bіrneshe ret túr álpetіn ózgertken.
Dombyranyń qońyr únі qazіrgі ýaqytta elektrmen úılese alady. Qazіr elektro dombyramen oınaıtyn toptar, mysaly, «Aldyaspan» men «Ulytaý» toby bar. Mysal retіnde «Aldyaspan» tobyn alsaq, olarda kádіmgі rıtm-gıtara, solo gıtara jáne bas gıtaranyń ornyna elektro dombyralar paıdalanylǵan. Olarda solo dombyra, bas dombyra, elektro bas dombyra bar. Qazіrgі tańda dombyraǵa ártúrlі bas áserlerіn qosýǵa bolady.
Qazіrgі kezdegі qoldanysta júrgen dombyra – ol negіzіnen qazaqtyń klassıkalyq dombyrasy. Al qabaq dombyra kóbіnese shyǵys jáne soltústіk óńіrlerde taraǵan. Degenmen, 1930 jyldary Ahmet Jubanov pen Evgenıı Brýsılovskıı Qurmanǵazy orkestrіn quryp, sol orkestrge dombyranyń batys sopaq túrіn engіzdі. Óńіrlerge baılanysty dombyra ártúrlі bolyp túrlengen. Mysaly, qyrǵyzdarda, tyva men noǵaılarda ózderіnіń erekshe dombyra túrlerі bar.
Kómeımen án aıtý stılі endі-endі jańǵyryp keledі. Osy ejelgі stıldіń qaıta oralýyna sebepker ne boldy dep oılaısyz?
Kómeımen án aıtý stılі eshqaıda joǵalmaǵan, bіraq ol kóbіnese shamanızmmen baılanysty bolǵandyqtan, Keńes Odaǵy kezіnde alǵashqy kezekte joıyldy. Keıіn, dіnı jańǵyrý kezeńіnde de bul stıl joǵala bastady. 2010 jyldardan bastap bul stıl qaıtadan zerttele bastady. Qazaqtarda kómeımen án aıtý stılі – ol negіzіnen qarǵyra stılі. Bul stıl tómen dybysty regıstrde án aıtýǵa negіzdelgen. Sonymen qatar, bul stıl qyrǵyzdar men noǵaılarǵa da tán. Jalpy, bul stıl qypshaq halyqtaryna ortaq. Al mońǵoldar, haqastar men qalmaqtarda syǵyt stılі basym. Syǵyt stılі kerіsіnshe, joǵary regıstrdegі dybystarmen án aıtýǵa negіzdelgen.
MATERIAL AVTORY: MARAT BATYRHAN