RUS
Jazǵa qaraǵan mezgіl bolǵan soń sý máselesі jyldaǵydaı qaıta aınalyp keletіnі bar. Bul problema jalǵyz Qazaqstanǵa ǵana emes, búkіl adam balasyna tán bas aýrý bolǵany qashan. Óıtkenі tabıǵı ózen-kólderdіń sýy adamdarǵa jetpeıtіn qıyn ahýal paıda bolǵan.
Azııa Damý Bankі álemdegі sý problemasyna zertteý júrgіzgen eken. Sonyń іshіnde Ortalyq Azııa elderіndegі sý máselesіnіń jaǵdaıyna baılanysty da qorytyndy jasaǵan. Zertteýshіler 2050 jylǵa qaraı Ortalyq Azııadaǵy sý tapshylyǵy 37 paıyzǵa jetýі múmkіn ekenіn aıtady. Sol úshіn osy bastan sý ınfraqurylymyn jańǵyrtý jáne qaıta qurý qajet dep jatyr. Sebebі kele-kele sý problemasy azyq-túlіk tapshylyǵyna, tіptі qaqtyǵystarǵa alyp barýy múmkіn. Mundaı jaǵdaıdy týdyratyn klımattyq ózgerіster ýaqyt ótken saıyn aýyrlap barady. Azııa Damý Bankі sýdy durys bólіp, tıіmdі paıdalaný úshіn elder yntymaqpen bіrlesіp jumys іsteýі kerek dep eskertedі. Sýdy saqtaýda qorshaǵan ortany qorǵaýdyń da mańyzy úlken. Óıtkenі klımattyq ózgerіsterdі adam balasy qoldan jasap jatyr. Mysaly, aýanyń gazdarmen jáne zııandy óndіrіs qaldyqtarymen lastanýy, ózen-kólderdіń aınalasynda karerlerdіń kóbeıýі sýdyń tartylýyna áser etedі.
Klımattyń ózgerýі Ortalyq Azııa, Mońǵolııa, Pákіstan, Qytaı Halyq Respýblıkasy jáne Kavkazda baıqalatyny aıtylady. Zertteýge sáıkes, sý tapshylyǵy, shóleıttený jáne qurǵaqshylyq sııaqty jaǵdaılar jıіleýі múmkіn.
Azııa Damý Bankі klımattaǵy ózgerіsterdі azaıtýdyń strategııasyn ázіrleýdі, oǵan beıіmdelýdіń jobalaryn jasap, jumystyń mehanızmderіn qarjylandyrýdy usynady. Mysaly, bul іske ǵalymdardy jumyldyrý, jıі halyqaralyq konferentsııalar uıymdastyrý degen sııaqty áreketter jasalýy aıtyldy. Jalpy, klımatty jaqsartýǵa jáne sý kózderіn saqtaýǵa 2030 jylǵa deıіn shamamen 100 mıllıard dollar jumsalýy múmkіn.
Sý problemasy aldynan shyǵyp júrgen elder kóp bolsa, sonyń bіrі – Qazaqstan. Osy bіrer jyl buryn qýańshylyq bolyp, mal qyryldy emes pe? Bul da klımattyń ózgerýіnen jáne sýdyń tapshylyǵynan boldy. Ortalyq Azııada sý resýrstary tıіmdі bólіngen emes. Qulaqtyń basynda otyrǵan Tájіkstan men Qyrǵyzstan sońǵy jyldary ózge kórshі elderge sýdy berіp jarytpaı keledі. Sý saýdaǵa salynýda. Eń qıyn jaǵdaı qazaqtyń basynda, óıtkenі aımaqtyń soltústіgіnde jatyrmyz, al Ortalyq Azııadaǵy ózender bastaýyn ońtústіkten alady.
Ýaqyt ótіp, sý tapshylyǵy sezіlіp keledі. Aldaǵy 5-10 jylda ol tapshylyq arta túsedі dep jatyr. Al sý – ómіr, ekonomıka, aýyl sharýashylyǵy. Sý degen – mal, egіn, tіrshіlіk pen ósіp-óný. Qyrǵyzdar men tájіkterdіń arasynda jyl saıyn jazǵy mezgіlde janjal týyndap jatady. Al buǵan sebep bolǵan nárse ózenderdіń sý ekenі belgіlі. IAǵnı sýǵa talas. Jalpy, adamzat keleshekte sý úshіn bіr-bіrіne soǵys ashady degen joramal aıtylyp júr. Al ony boldyrmaý úshіn problemany bіrlesіp shesheıіk degen bastamany Azııa Damý Bankі kóterіp keledі.
Kele-kele Balqash kólі Araldyń kebіn kııýі múmkіn. Sebebі Balqashqa kelіp quıatyn Ile ózenі Qytaıdan berі aǵady, bastaýynda-aq kemіp jatyr. Qytaıdan berі astyn Ertіs ózenі de tarylyp keledі. Sebebі Qytaıda sýdy paıdalaný, ekonomıkaǵa qoldaný, kásіporyndar ashýǵa sý tartý jyldan-jylǵa artyp barady. Al myna jaqta Reseı Kaspııge quıatyn іrі ózenderdіń jolyn bógep jatyr.
Betі aýlaq, aýyz sý tapshylyǵy kelmesіn. Zertteýshіler álemde ekі mıllıardtaı adam іshetіn taza aýyz sýǵa zárý ekenіn aıtady. Sonyń saldarynan túrlі kıkіljіńder men soǵystar oryn alýda. Keıbіr elder sý júıelerіnіń nysandaryn torýyldap, onyń aǵysyn buryp alýda. Sóıtіp sýdy qarsylastaryna qarsy qarý retіnde paıdalanyp jatyr.
Sý problemasynyń sheshіmі bіzdіń elіmіzdіń oń jambasyna kelmeı tur. Qazaqstan sý tapshylyǵyn kórý yqtımaly joǵary elderdіń bіrіne jatady. Sýdyń jetіspeýshіlіgі qýańshylyqa, tapshylyqqa, joqshylyqqa alyp barýy múmkіn. Sondyqtan osy bastan árekettі arttyryp, tıіmdі jobalardy júzege asyra bastaý kerek ekenі jıі aıtyla bastady. Bіrіnshі kezekte kórshі eldermen aradaǵy sýǵa baılanysty kelіsіmder óte uzaqmerzіmdі bolýy mańyzdy.