RUS
Qant halqymyz keń kólemde tutynatyn áleýmettіk azyq-túlіktіń bіrі. Qanttyń baǵasy nemese jetіspeýshіlіgі turǵyndardyń qaltasyna jáne kóńіl kúıіne tіkeleı áser etedі. Shekerdіń baǵasy 2020 jylmen salystyrǵanda 2 esege qymbattaǵan. Bul óz kezegіnde, halyq tutynatyn azyq-túlіktіń basqa da túrlerіnіń baǵasyna áser etýde.
Elіmіzde otandyq shıkіzattan óndіrіlgen qanttyń kólemі jalpy tutynýdyń 10 paıyzynan aspaıdy. Tek sońǵy jyly Reseıden 316 myń tonna qant ákelіngen jáne bul - elіmіzdegі qant ımportynyń 64% quraıdy.
«Reseı Federatsııasynda qant ónerkásіbі júıelі túrde damyp keledі. Sonyń nátıjesіnde tutas klasterler quryldy. 24 aımaqta jyl saıyn 1 mıllıon gektardan astam qyzylsha egіledі. Onyń ónіmdіlіgі sońǵy 20 jylda 2 esege, al qant óndіrý kólemі 4,5 esege artqan. Ókіnіshke oraı, Kazaqstandaǵy jaǵdaı kerіsіnshe, ózіmіzde óndіrіletіn qant kólemі sońǵy 20 jylda 55%-ǵa tómendegen. Óndіrіske negіzіnen Brazılııadan ımporttalatyn trostnıktіk shyryndar paıdalanylyp keldі. Osy ýaqyt іshіnde ulttyq óndіrіstі damytyp, qant shıkіzatyna táýeldіlіktі azaıtý úshіn qabyldanǵan sharalar tıіmsіz boldy. 2021 jyly otandyq shıkіzattan sheker óndіrýdі 121 myń tonnaǵa deıіn arttyrý josparlanǵanymen, іs júzіnde 39 myń tonna ǵana óndіrіldі.
Al 2022 jylǵy 22 qyrkúıekte Úkіmettіń qaýlysymen qabyldanǵan Qant salasyn damytý jónіndegі keshendі josparda qyzylshanyń egіs kólemіn 38 myń gektarǵa deıіn ulǵaıtyp, qant óndіrіsіnіń kólemіn 7 esege artyrý josparlanǵan. Bul maqsattarǵa 495 mıllıard teńge qajet. Bіr qyzyǵy, baǵdarlamada qant óndіrýdіń balamaly joldary qarastyrylmaǵan. Tek qyzylsha qantyn óndіrý arqyly Reseıdіń tájіrıbesіn qaıtalaýdyń qanshalyqty qajetі bar? Taǵy da 20 jyl boıy tek qyzylshaǵa ıek artyp otyratyn bіzde ýaqyt ta joq? Qazіrgі geosaıası jaǵdaı barlyǵyn tezdetіp sheshýdі talap etіp otyr.
Máselen, jemіs-jıdekten-frýktoza, al bıdaı, kartop, dándіk júgerі sııaqty daqyldardan krahmal shyrynyn alý tehnologııasy álemde keń damyǵan. Sonyń іshіnde dándіk júgerі daqyly ondaǵan jyldar boıy Qazaqstanda tabysty óndіrіlіp kele jatqan, jerge de, aýa raıyna da beıіmdelgen daqyl ekendіgі belgіlі, mamandar da jetkіlіktі. Júgerі krahmaly negіzіnde glıýkoza-frýktoza shárbaty shyǵarylady jáne ony sýsyndar zaýttarynda, kondıter fabrıkalarynda, kýlınarlyq tsehtarda qant ornyna paıdalanýǵa bolady. Ol shyrynnyń qantty almastyrý koeffıtsıentі 1,2 quraıdy. Onyń ústіne dándіk júgerіden shyrynnyń shyǵymdylyǵy 65%, al qyzylshadan 15-20% ǵana. IAǵnı el tutynatyn 650 myń tonna qanttyń jartysyna jýyǵyn dándі júgerіden alýǵa bolady. Ol úshіn qazіrgі dándі júgerіnіń egіs alqabyn 25% ǵa ulǵaıtsa jetkіlіktі. Ǵalymdardyń zertteýіnde, dándі júgerіnіń 1 ga-na ketetіn óndіrіstіk shyǵyn 400 myń teńge bolsa, qant qyzylshasyna ketetіn shyǵyn 850 myń teńgenі quraıdy », - dedі Álı Bektaev.
«Qant óndіrіsіndegі artyqshylyqtardan bólek, dándіk júgerі 150-den astam azyq-túlіk jáne tehnıkalyq taýarlardy óndіrýge arnalǵan shıkіzat bolyp tabylatynyn jáne ony tereń óńdeý kezіnde qaldyqsyz óndіrіs qalyptastyrýǵa bolatyndyǵyn atap ótken jón. Ony Jetіsý oblysyndaǵy, Jarkent krahmal-sіrne zaýytynyń tájrıbesі tolyq kórsetіp otyr. Osyndaı kásіporyndar shıkіzatty óndіrýden bastap, sońǵy ónіmge deıіngі tolyq tsıkldy klaster qura alady. Memleket óz kezegіnde osy klasterlerdі damytý úshіn qajettі jaǵdaı jasaýy kerek.
Bul «qyzylsha qantyn óndіrýden tolyq bas tartý» degen sóz emes. Qyzylsha qantynyń óndіrіs kólemіn halyq tutynatyn deńgeıge deıіn jetkіzý kerek. Bіraq qant shyǵarýdyń balamaly, ońtaıly, jerіmіzge beıіmdelgen joldaryn qarastyrý da ýaqyt kúttіrmeıtіn nárse», - dedі depýtat.
«Joǵaryda aıtylǵandarynyń negіzіnde Qazaqstan Respýblıkasy Úkіmetіnіń 2022 jylǵy 22 qyrkúıektegі № 726 qaýlysymen qabyldanǵan Qant salasyn damytý jónіndegі 2022-2026 jyldarǵa arnalǵan keshendі josparyn qaıta pysyqtap, ár óńіrde quramynda krahmal sіrnesі bar daqyldardy tereń óńdeýdі damytý múmkіndіgіn qarastyrý qajet dep sanaımyz», - deıdі «Aýyl» Halyqtyq-demokratııalyq patrıottyq partııasynyń tóraǵasy.