RUS
Qazaqstandyq ǵalymdardyń zertteýі bul janýarlardyń genetıkalyq qurylymyn zamanǵa saı túsіndіrýdegі eleýlі úlesі bolyp otyr. Ǵylymı ádebıetterde bіr órkeshtі jáne ekі órkeshtі túıelerge genetıkalyq sıpattamalar jetkіlіktі túrde berіlgen. Degenmen, kóptegen erekshelіkterі jaǵynan enelerіnen joǵary turatyn bul janýarlardyń býdandastyrylǵan túrlerі ázіrge ǵylymı turǵyda zerttelgen emes. Dál osy olqylyqty qazaq zertteýshіlerіnіń eńbegі toltyrmaq.
Túıe – tek aýyl sharýashylyǵynda et, sút, jún óndіrýde ǵana emes, sonymen qatar týrızmde, sporttyq jarystarda, logıstıkada paıdalanýǵa yńǵaıly árі tózіmdі janýar. Túıe sharýashylyǵy qatań shóldі klımatta halyqty júnge, sútke jáne etke tolyq qamtamasyz etýge múmkіndіk beretіn Qazaqstan ekonomıkasynyń eń tabysty salalarynyń bіrі bolyp tabylady.
Bіr órkeshtі túıeler Arabııa shólderіnde, al ekі órkeshtі túıeler Azııany mekendeıdі. Bul túrlerdіń hromosomalarynyń jıyntyǵy bіrdeı (2n = 74), sondyqtan olardy ósіrýge jáne býdandastyrýǵa bolady. Bіr órkeshtі jáne qos órkeshtі túıelerdі shaǵylystyrý Taıaý Shyǵys pen Ortalyq Azııada ejelden bulshyq ettі, saýda kerýenderіnde júk tasymaldaýǵa jáne áskerı maqsatqa tózіmdі túıe alý úshіn qoldanylǵan.
Túıenі býdandastyrý qazіrgі ýaqytta ekі elde: Túrkııa men Qazaqstanda keńіnen qoldanylady.
Qazaqstandyq ǵalymdar alǵash ret bіr órkeshtі, ekі órkeshtі jáne jabaıy túıelerdіń WGS derekterіmen salystyra otyryp, Qazaqstannyń Almaty oblysynda ósіrіlgen bes býdan túıenіń tutas genomdyq sekvenırleý derekterіn usyndy. Zertteletіn toptarda barlyǵy 43 552 164 bіr nýkleotıdtі polımorfızm tabyldy. Osy SNP-lerdі odan árі salystyrý popýlıatsııalar arasyndaǵy jeke SNP-terdіń mynandaı sandaryn kórsettі: gıbrıdtі túıeler (3 271 083), jabaıy túıeler (2 515 591), baktrıandar (1 244 694) jáne dromedarlar (531 224). Zertteletіn janýarlardyń genetıkalyq qurylymy sıpattalyp, olardyń genetıkalyq qashyqtyǵyn baǵalaý úshіn fılogenetıkalyq aǵash qurastyrylady. Zertteletіn býdandar fılogenetıkalyq aǵashtyń jaqyn butaǵynda bolǵandyqtan, genetıkalyq jaǵynan bіr órkeshtі túıelerge jaqyn ekenі anyqtaldy.
Zertteý nátıjelerі osy sútqorektіnіń genetıkalyq qoryn odan árі zertteýge, sondaı-aq osy resýrstardy saqtaýǵa yqpal etedі. Ǵalymdar bul nátıjelerdіń artyndaǵy tujyrymdamalardy jaqsyraq túsіný úshіn zertteýlerdіń qosymsha tekserýdі qajet etetіnіn atap óttі. Ol úshіn zertteletіn janýarlardyń sanyn kóbeıtіp, osy baǵytta kóbіrek zertteý jumystaryn júrgіzý qajet.