RUS
Bankrottyq týraly zań qalaı іske asady?
2022 jyldyń 30 jeltoqsanynda «Qazaqstan Respýblıkasy azamattarynyń tólem qabіlettіlіgіn qalpyna keltіrý jáne bankrottyǵy týraly» Zańǵa qol qoıyldy. Zań 1 qańtarda resmı túrde jarııalandy. Zań jobasyn ázіrleý barysynda jeke tulǵalardyń bankrottyǵy ınstıtýty qalyptasqan elderdіń tájіrıbesі saralanyp, tıіstі normalar alyndy.
Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttіgіnіń málіmetіnshe, byltyrǵy jyldyń qorytyndysy boıynsha qazaqstandyqtardyń nesıe qaryzy 14 trln teńgege jetken. Sonyń іshіnde tutynýshylyq nesıenіń kólemі – 8 trln teńgenі quraǵan. Memlekettіk kіrіster komıtetіnіń habarlaýynsha, 1,5 mln adam qarjy ınstıtýty aldyndaǵy qaryzyn tóleı almaı júrgenіne 90 kúnnen asyp ketken. Bіr basynda bіrneshe nesıesі barlar da jeterlіk. IAǵnı, azamattardyń tólem qabіletіnіń nasharlaýy atalǵan sharaǵa júgіnýge májbúr ettі degen qorytyndyǵa kelýge bolady.
Zań jobasyn ázіrleý barysynda jeke tulǵalardyń bankrottyǵy ınstıtýty qalyptasqan elderdіń tájіrıbesі saralanyp, tıіstі normalar alynǵanyn atap óttіk. Osylaısha, rásіmderdіń 3 túrі engіzіldі. Olar – sottan tys bankrottyq, sot arqyly bankrottyq jáne tólem qabіlettіlіgіn qalpyna keltіrý. Atalǵan rásіmderge tek qaryz alýshynyń ózі bastamashy bola alady, ıaǵnı kredıtordyń boryshkerdі bankrot dep jarııalaý jaıly ótіnіsh berýge quqyǵy bolmaıdy.
Sottan tys bankrottyqtyń sharttary qandaı?
Bіrіnshі rásіm – sottan tys bankrottyq. Ony tek bankter, mıkroqarjy uıymdary jáne kollektorlyq agenttіkter aldyndaǵy qaryzdar boıynsha qoldanýǵa bolady. Qaryz alýshy-jeke tulǵanyń bankterdіń, mıkroqarjy uıymdarynyń, kollektorlyq agenttіkterdіń aldyndaǵy bereshegі 1600 aılyq eseptіk kórsetkіshten (2023 jyly bul 5 mln 520 myń teńge) aspaıtyn bolsa, onda ol sottan tys bankrottyq rásіmіn qarastyra alady. Bіraq qaryz alýshy tómendegіdeı keıbіr talaptardy saqtaýy kerek:
· borysh 5,52 mln teńgeden (1600 AEK) aspaıdy;
· kredıt 12 aı boıy ótelmegen bolsa;
· menshіgіnde tіrkelgen múlіk, onyń іshіnde ortaq menshіktegі múlіk bolmaǵan jaǵdaıda;
· merzіmі ótken bereshek týyndaǵan ýaqyttan bastap 18 aıdan aspaıtyn merzіmde boryshkerge qatysty kredıttіk shart boıynsha oryndalmaǵan mіndettemelerdі retteý nemese óndіrіp alý jónіndegі rásіmder júrgіzіlgen bolýy tıіs;
Bul rette ataýly áleýmettіk kómek alýshylar úshіn 6 aı іshіnde jáne bereshegі 5 jyldan artyq ótelmegen azamattar júgіne alady. Sottan tys bankrottyq «elektrondyq úkіmet» portalynda bastalady. Sodan keıіn aqparattyq júıe arqyly boryshkerdіń krıterıılerge sáıkestіgі turǵysynan memlekettіk organdardyń derekterіmen avtomatty túrde salystyrý júrgіzіledі.
Sottan tys bankrottyq «Elektrondy úkіmet» portaly arqyly júrgіzіledі. Azamat bankrottyq týraly ótіnіshtі «Elektrondy úkіmet» portaly, «E-salyg Azamat» mobıldі qosymshasy jáne halyqqa qyzmet kórsetý ortalyqtary arqyly bere alady. Sodan soń aqparattyq júıede boryshkerdіń krıterıılerge sáıkestіgіn anyqtaý úshіn múddelі memlekettіk organdardyń derekterіmen avtomatty túrde salystyrý júrgіzіledі.
Sot arqyly bankrottyq qalaı jarııalanady?
Ekіnshі rásіm – sot bankrottyǵy. Azamattar atalǵan rásіmdі 1600 AEK-ten astam boryshtar boıynsha (2023 jyly – 5 mln 520 myń teńge) jáne kredıtorlar aldyndaǵy boryshtardyń barlyq túrі boıynsha qoldana alady. Sot arqyly bankrottyq barysynda boryshkerdіń múlkі saýda-sattyq kezіnde satylady. Alaıda bul jerde eskeretіn tustary bar. Kredıtor sot arqyly bankrottyq barysynda boryshkerdіń jalǵyz baspanasyn tek ol kepіl nysanasy bolǵan jaǵdaıda ǵana alyp qoıýǵa quqyly. Qalǵan ótelmegen soma boryshkerdіń múlіktі nemese ol týraly aqparatty jasyrý, jalǵan aqparat usyný belgіlerі bolmaǵan jaǵdaıda esepten shyǵarýǵa jatady.
Sot arqyly bankrottyq rásіmіn qarjylyq basqarýshylar júzege asyrady, olardyń quramyna jumys іstep turǵan ákіmshіler, kásіbı býhgalterler, zań keńesshіlerі men aýdıtorlar kіredі.
Qarjylyq basqarýshylardyń kórsetetіn qyzmetterі aqyly bolyp keledі. Olardyń qyzmetterіne aqy tóleý boryshkerdіń múlkі esebіnen júrgіzіledі (bіr aıdaǵy 1 ETJ, 2023 jyly – bul 70 myń teńge).
Tólem qabіlettіlіgіn qalpyna keltіrý rásіmі qalaı qoldanylady?
Úshіnshі rásіm – tólem qabіlettіlіgіn qalpyna keltіrý, onda turaqty kіrіsі bar azamattar osy rásіmdі qoldana alady, ol boryshty 5 jylǵa deıіn bólіp tóleý múmkіndіgіn sot arqyly alýdy kózdeıdі. Jalǵyz shart – qaryz kólemі boryshker múlkіnіń qunynan aspaýy tıіs. Bul rásіm de sot arqyly júzege asyrylady. IAǵnı, azamattar ózі turatyn jerdegі jergіlіktі sot organdaryna júgіnýі kerek.
Qalpyna keltіrý sharalaryna múlіktіń bіr bólіgіn satý, múlіktі jalǵa berý, jańa úı satyp alý arqyly turǵyn úıdі satý, quny tómen turǵyn úıge aıyrbastaý jáne basqa da sharalar jatady.
Bul rásіm joǵarydaǵy ekі túrlі rásіmnen tıіmdіrek, sebebі saldary jeńіl, tіptі joq deýge de bolady. Mundaı azamattarǵa «bankrot» degen mártebe berіlmeıdі. Nesıe alýǵa shekteý joq, qarjylyq jaǵdaıyna monıtorıng júrgіzіlmeıdі. Qaryzyn 5 jylǵa deıіn bólіp tóleı alady. Tólem qabіletіn jaqsartý úshіn qarjy keńesshіsіnіń kómegіne júgіne alady. Qaryzynyń bіr bólіgіn esepten shyǵarýǵa múmkіndіk alady. Eger sot boryshkerge tólem qabіlettіlіgіn qalpyna keltіrý rásіmіn qoldaný týraly sheshіm qabyldasa, qarjy menedjerі bіr aı іshіnde boryshkermen bіrge tólem qabіlettіlіgіn qalpyna keltіrý josparyn jasaýy kerek. Jospar bes jyldan aspaıtyn merzіmge jasalýy tıіs. Sodan soń sot jospardy qarap, ony bekіtedі nemese tólem qabіlettіlіgіn qalpyna keltіrý rásіmіn toqtatý týraly sheshіm qabyldaıdy. Aıta keterlіgі, mundaı rásіmderge boryshkerdіń ózі ǵana bastamashy bola alady.
Bankrottyqtyń qandaı saldary bar?
Sottan tys nemese sot arqyly bankrottyq rásіmіn qoldanýǵa sheshіm qabyldaǵan boryshker mynany bіlgenі durys:
-5 jyl boıy qaryz jáne mıkrokredıt alýǵa tyıym salynady (lombardtardyń mıkrokredıtterіn alýdy qospaǵanda);
-qaıta bankrot bolý 7 jyl ótken soń ǵana múmkіn bolady;
-bankrot bolǵan tulǵanyń qarjylyq jaǵdaıyna bankrottyqtan keıіn 3 jyl boıy monıtorıng júrgіzіletіn bolady.
Aıta keteıіk, Zań aıasynda azamattardy mіndettі túrde qarjylyq saýattylyqty arttyrý kýrstarynan ótkіzý kózdelgen. Bul sharalar azamattyń tólem qabіlettіlіgіn qalpyna keltіrýge jáne boryshtyq júktemenі azaıtýǵa múmkіndіk beredі.