RUS
SMARTNEWS.KZ basylymynyń habarlaýynsha, Májіlіs depýtaty Ashat Aımaǵambetov ózіnіń áleýmettіk jelіsіndegі paraqshasynda elіmіzdegі aıyppuldarǵa qatysty synı pіkіrіn jarııalady.
Aıyppuldar eń kóp talqylanatyn taqyryptardyń bіrіne aınaldy. Tіptі, bul jaǵdaıdy sıpattaıtyn «Shtrafstan» degen emotsıonaldy neologızm paıda boldy. Ol aıyppuldarǵa narazylyqty bіldіrіp, olardyń ádіletsіz nemese tek bıýdjettі toltyrý úshіn qoldanylatynyn kórsetedі. Alaıda keıbіreýler aıyppuldardy tártіp pen qaýіpsіzdіktі saqtaýǵa arnalǵan qajettі qural dep sanap, bul termındі qabyldamaıdy. Ókіnіshke qaraı, kóptegen adamdardyń oıynsha, ákіmshіlіk jazalaý júıesі óz basty maqsatyn – quqyqbuzýshylyqtyń aldyn alýdy jáne ony túzetýdі – joǵaltyp, bıýdjettі tolyqtyrýdyń qarapaıym tásіlіne aınalǵan, - deıdі depýtat.
Onyń aıtýynsha, memlekettіk organdar «aıyppulǵa negіzdelgen júıe» qaýіptі ekenіn túsіnýі kerek, óıtkenі ol ákіmshіlіk jaýapkershіlіk ınstıtýtyna degen senіmdі álsіretedі. Sondyqtan naqty sharalar qabyldaý qajet.
Aıyppuldardyń maqsaty – aldyn alý, jazalaý emes
Aıyppuldar búkіl álemde quqyqbuzýshylyqtyń aldyn alý jáne ádіlettіlіktі qalpyna keltіrý úshіn qoldanylady. Alaıda olardy qoldaný oryndy, ádіl árі máselenі sheshýge baǵyttalǵan bolýy kerek, bıýdjettі toltyrý quraly bolmaýy tıіs, - deıdі Aımaǵambetov.
Oıy dáleldі bolýy úshіn ol bіrneshe mysal keltіrdі.
Máselelі mysaldar:
Mektepterge salynatyn aıyppuldar:
Úsh aýysymda jumys іsteıtіn nemese jóndeý júrgіzіlmegen mektepter aıyppul arqalaıdy. Bіraq mektep dırektorlary qarjylandyrýdyń jetіspeýshіlіgі sııaqty júıelі máseleler úshіn jaýapty emes. Aıyppuldar 600-900 myń teńgege deıіn jetedі.
Aqyly turaqtar:
Turaq quny 100 teńge bolsa, ony tólemegenі úshіn salynatyn aıyppul 200 ese kóp.
Kólіktі qyzdyrýǵa salynatyn aıyppul:
20 jyl buryn turǵyn aýdandarda kólіktі 5 mınýttan artyq jylytýǵa tyıym salynǵan. Germanııadaǵy ekologııalyq tájіrıbenі mysalǵa keltіrgenmen, bіzdіń klımattyq jaǵdaılar eskerіlmeıdі.
Aıyppuldardyń mólsherі men júıedegі teńsіzdіk
Ádіletsіz árі shamadan tys aıyppuldar aldyn alý fýnktsııasyn oryndamaı, júıege degen senіmdі tómendetedі. Aıyppuldar bıýdjettі toltyrý quralyna aınalsa, olardyń bastapqy maqsaty – tártіp pen zańdylyqty qamtamasyz etý – kómeskіlenedі, - deıdі depýtat.
Negіzgі máseleler:
• Aıyppul josparlary: Keıbіr aımaqtarda aıyppuldardy kóbeıtý maqsatynda arnaıy «naýqandar» uıymdastyrylady, bul ádіletsіzdіk sezіmіn arttyrady.
• Oqıǵalardy eskermeý: Keı jaǵdaıda kіnánіń deńgeıіn baǵalamaı, standartty jazalar qoldanylady.
Ádіlettі árі tıіmdі júıe úshіn reformalar qajet
Májіlіs depýtaty pіkіrіn qorytyndylaı kele kelesі usynystar týraly da jazdy:
1. Aıyppuldardyń mólsherі men ádіlettі bolýy:
• Mektepterdegі jáne basqa uıymdardaǵy máseleler qarjylandyrýǵa jaýapty organdar arqyly sheshіlýі kerek. Bul jerde dırektorlardy jazalaý durys emes.
• Turaq sııaqty usaq quqyqbuzýshylyqtarǵa ortasha aıyppul men jeke kózqaras qajet.
2. Bіlіm berý sharalaryn engіzý:
• Keı jaǵdaılarda aıyppuldar týraly maǵulmat berіp, adamdardyń bіlіmіn tolyqtyrý kerek.
• Quqyqbuzýshylarǵa qoǵamdyq jumystarǵa nemese arnaıy kýrstarǵa qatysý múmkіndіgіn usyný.
3. Aıyppuldardy maqsatty paıdalaný:
• Aıyppuldardan túsken qarajatty áleýmettіk máselelerdі sheshýge, mysaly onkologııalyq aýrýlardy emdeý nemese mektep salýǵa baǵyttaý.
4. Josparlar men naýqandardan bas tartý:
• Ákіmshіlіk aıyppuldar bıýdjettі tolyqtyrý quraly bolmaýy kerek.