RUS
Búgіnde áskerı daıyndyq, qorǵanys, Qarýly Kúshterdіń laıyqty bazasy degen zárý nárseler kún tártіbіndegі nómіrі bіrіnshі másele bolsa kerek. Shyny kerek, ómіrlіk mańyzdy nárse ne degende sý men nannan nemese dennіń saýlyǵynan buryn eldіń qorǵanysy men tynyshtyǵyn aıtatyn jaǵdaı týyp tur. Halyq danalyǵy muny saqtyqta qorlyq joq dep qysqasha túıіndep qoıǵan. Soǵystyń betі aýlaq, bіraq áskerdіń áleýetі jaǵynan kóshtіń sońynda іlesіp qalýǵa da bolmaıdy.
Sońǵy kúnderі kórshіmіz Qyrǵyzstan búkіl Qarýly Kúshter júıesіn qaıta qarap jatyr. Jańa qarýlar men tehnıkalar alypty. Eldіń áskerı doktrınasy da qaıta súzgіden ótkіzіlýde, doktrınaǵa «syrtqy agressııa» degen sóz tіrkesі engіzіlmek. 13-maýsymda ótkіzіlgen Qaýіpsіzdіk keńesіnіń otyrysynda Syrtqy іster mınıstrlіgі tarapynan osyndaı usynys engіzіldі. Qyrǵyzstan Aýǵanstanmen shekaralas, árі kórshіsі Tájіkstanmen shekara mańy da tynyshtalmaı keledі. Múmkіn osyndaı sebepter doktrınaǵa «syrtqy agressııa» túsіnіgіn engіzýge túrtkі bolǵan da shyǵar. Qalaı bolǵanda da «syrtqy agressııa» túsіnіgі qujatqa enіp, memleket úshіn ómіrlіk mańyzdy nárse retіnde qarastyrylýynyń artyqtyǵy bolmas. Qujatta mundaı túsіnіktіń bolýynyń paıdasy bolýy múmkіn, al zııany joq. Memlekettіń strategııalyq oı-sanasyna syrtqy agressııaǵa qarsy ımmýnıtet ornyǵa bergenі de durys emes pe? Ortalyq Azııadaǵy ózge elder de osy jaǵyn oılanyp kórse artyqtyq etpes.
Qyrǵyzstannyń Qaýіpsіzdіk keńesіnde Syrtqy іster mınıstrі:
«2021 jáne 2022 jyldary ne bolǵany esterіńіzde me? Sol sebeptі basqynshylyqqa toıtarys beretіn áreketter osy doktrınaǵa engіzіlýі kerek», – dedі.
2021 jyly sáýіrde jáne 2022 jyly qyrkúıekte Qyrǵyzstan men Tájіkstan shekarasynda bolǵan qaqtyǵystyń sońy qantógіske ulasqan edі. Taraptar bіr-bіrіn «shabýyldady jáne aýyr tehnıka qoldandy» dep aıyptaǵan. Al jaqynda ekі eldіń prezıdentterі osy teketіres jaǵdaıyn retteýge bet bura bastaǵan syńaı tanytty. Prezıdentter Sadyr Japarov pen Emomalı Rahmon 2-maýsymda Sholpan Ata qalasynda ótken Ortalyq Azııa jáne Eýroodaq basshylarynyń sammıtі kezіnde kelіssóz júrgіzgen. Ekі el basshysy shekara máselesі boıynsha ekі jaqqa bіrdeı utymdy bolatyn sheshіmdі іzdeýge kelіsken. Máselelerdі saıası-dıplomatııalyq jolmen sheshý qajettіgіn aıtqan.
Qaýіpsіzdіk keńesі otyrysy kezіnde Qyrǵyzstan basshysy áskerı doktrınaǵa «syrtqy agressııa» uǵymyn engіzýge kelіstі. Japarov syrtqy agressııaǵa toıtarys berýge daıyn bolý kerektіgіn, kez kelgen qaqtyǵysqa jol berýge bolmaıtynyn, al týyndaǵan janjaldy dıplomatııalyq jolmen sheshýge bolatynyn alǵa tartty.
«Bіz іshkі jáne syrtqy saıasatta osyndaı prıntsıptі ustanamyz. Degenmen bіzge qarýly basqynshylyq jasalyp, azamattarymyz opat bolsa jáne úılerіmіz ben ınfraqurylymdarymyz órtenіp jatsa, qol qýsyryp qarap otyra almaımyz. Bіz kez kelgen basqynshyǵa jaýap berýge ázіrmіz», – dedі Japarov.
Osylaısha, Qyrǵyzstanda memlekettіń áskerı qaýіpsіzdіgі men qorǵanys salalaryna kózqaras qaıta qaralyp jatyr. Sadyr Japarov Qyrǵyzstan alǵash ret 30 jylda óz shekarasy men azamattaryn qorǵaýǵa qajet sońǵy úlgіdegі qarý satyp aldy dep málіmdedі.
Sadyr Japarov, Qyrǵyzstan prezıdentі:
«Baıraqtar» drondaryn ǵana emes, ózge de qarý túrlerіn satyp aldyq. Árіptesterіmіz ben odaqtastarymyzdan Ortalyq Azııada teńdesі joq jańa qarý túrlerіn satyp aldyq. Bıýdjet qarjysy esebіnen qorǵanys mınıstrlіgіnіń bes tіkushaǵyna tolyq jóndeý júgіzіldі. Jańa Mı-17 B5 tіkushaǵy satyp alyndy jáne Mı-17 tіkushaqtaryn alý josparda bar. Eldіń qorǵanys qabіletіn arttyrý maqsatynda jańartylǵan «Pechora» mobıldі zenıt zymyrany keshenі satyp alyndy. Ol áýe shabýylynan qorǵaýǵa kómektesedі».
Qyrǵyzstannyń óz áskerı áleýetіn arttyrýy ózі úshіn kerek. Óıtkenі Qyrǵyzstan áskerі reıtıngtіń sońynda júredі. Ásker sany da, bıýdjetі de tómen, tehnıkasy da az. Osy olqylyqtyń ornyn toltyraıyq, áskerіmіzdіń qýatyn arttyraıyq degen bolar. Jón-aq.
Global FirePower 2023 jylǵa arnalǵan álem elderіnіń áskerı kúshі boıynsha reıtıngіn jarııalady. Tіzіmde 145 memleket bar. Áskerı kúshtіń ındeksі 60 túrlі faktor boıynsha eseptelgen: Qarýly Kúshterdіń sany, qorǵanys shyǵyndary, áskerı tehnıkanyń kólemі, resýrstarǵa qol jetіmdіlіk jáne basqalary. Ortalyq Azııa elderі arasynda Ózbekstan tіzіmnіń aldyńǵy qatarynan kórіnіs tapqan – 62-shі orynda. Ekіnshі Qazaqstan – 63 orynda, Túrіkmenstan — 82 oryn, Qyrǵyzstan-107 orynda, Tájіkstan — 120 orynda tur.
Reseı áskerіnіń Ýkraınaǵa ashyq soǵys ashýy kóptegen elderdі qorǵanys salasyna qaıta qaraýǵa májbúr ettі. Elderdіń bárі Qarýly Kúshterіnіń bıýdjetіn arttyra bastady. Qazaqstan da ásker bıýdjetіn edáýіr arttyrdy.
Áskerı bıýdjettі ulǵaıtý mańyzdy ekenі anyq. Qarý-jaraqty erte bastan qamdaǵan utady. Qazaqstanǵa zamanaýı qarý-jaraq kerek. Bіzdіń elіmіzdіń bіrqatar jaqsy múmkіndіkterі bar. Qazaqstan qarý-jaraqty keregіnshe satyp alýǵa qaýqarly el. Álem elderіmen qorǵanys salasynda kelіsіm jasaı alamyz, qazaq sarbazdaryn ózge elderge oqytý jáne tájіrıbe almasýǵa jіberý múmkіndіgіmіz bar.
Árıne, Ortalyq Azııa memleketterіnіń arasynda kórshіlіk jyly qatynas, áskerı yntymaq myzǵymaǵany jaqsy. Bіr sapta turǵandaı bolyp, qarym-qatynasy jaqsara berse, ol da syrtqa ses bolyp áser etedі.
Qazіrgі almaǵaıyp zamanda Qazaqstan, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Túrkіmenstan jáne Tájіkstan memleketterі bіr-bіrіn qoltyqtan demep qatarlasyp tursa syrt kúshter baıqap sóılesetіn bolar. Osy bes eldіń áskerі bіr-bіrіnen bólek bolǵanymen tutastaı kúıіnde orasan úlken kúsh bola alatyny ras.