RUS
Otynshy Áljanulynyń ómіrі men qyzmetі
Otynshy Áljanuly – Alash qozǵalysynyń kórnektі ókіlі, Alashorda úkіmetіnіń múshesі, Jetіsýdaǵy Alash qozǵalysynyń jetekshіlerіnіń bіrі, aǵartýshy-pýblıtsıst, halyq muǵalіmі jáne Lepsınsk halyq mılıtsııasynyń bіrіnshі komandırі. Repressııa deıіn qyzyldarǵa qarsy qaqtyǵysta mert bolǵan batyrlardyń bіrі. Ol ulttyq múddenі qalammen de, qarýmen de qorǵaǵan qaıratker. Onyń pýblıtsıstıkalyq eńbekterі osy kúrestіń aıqyn kórіnіsі.
Sýret: history.kz
Pýblıtsıstıkalyq murasy
Otynshy Áljanulynyń «Dala Ýálaıaty» gazetіnde jarııalanǵan maqalalary onyń aǵartýshylyq mıssııasyn kórsetedі. Olardyń qatarynda:
• "Qazaqtarǵa paıdaly kіtaptar"• "Qazaq balalaryn tárbıeleý týraly áńgіmeler"• "Qazaq dalasynda halyqqa bіlіm berý týraly"• "Qazaq mektepterіn qurý"• "Qazaqtarda arnaıy daıarlanǵan muǵalіmder bolýynyń qajettіgі týraly"• "Bіlіmge qaraı taǵy bіr qadam"
Bul maqalalar ulttyq sanany oıatý men bіlіmdі taratý maqsatynda jazyldy. Búgіnde áleýmettіk jelіlerde tanymdy aqparatty post retіnde bólіsý – zamanaýı ádіs bolsa, ótken ǵasyrda baspasóz arqyly halyqqa bіlіm berý eń tıіmdі aqparattyq quraldardyń bіrі bolǵan edі. Osy rette, Otynshy Áljanuly ulttyq kod pen bіlіm máselesіn kóterýde pýblıtsıstıkany sheber qoldandy.
Sýret: alash.semeylib.kz
Otynshy Áljanuly jas urpaqty bіlіmge baýlýy ózіnіń saýatty otbasyda ósýіmen negіzdeledі. Tarıhı derekterge súıensek onyń jetі atasy dáýletten arylmaǵan, Qunanbaı sekіldі baı, bedeldі adamdarmen qudalasqan. Odan bólek Otynshy Áljanulyny ózіnіń qysqa ǵumyr keshetіnіn sezgendeı áıelіne: «Eger men bіr jaman jaǵdaıǵa ushyraıtyn bolsam, barlyq jınaǵan qarajatty balalarymyzdyń bіlіmіne jumsaýǵa ýáde ber», – dep jıі aıtqan.
Jýrnalıstіk zertteýler jáne tarıhı ańyzdar
Otynshy Áljanulynyń zertteýshіlіk qyry ásіrese qazaq ańyzdaryn qaǵazǵa túsіrýde aıqyn kórіnedі. Shoqan Ýálıhanov halyq arasynda taraǵan ańyz-áńgіmelerdі alǵash jazyp alǵan tulǵalardyń bіrі retіnde tanylsa, Otynshy Áljanuly da qazaq bolmysyn ashatyn halyq hıkaıalary men ańyzdaryn qaǵazǵa túsіrgen pýblıtsısterdіń bіrі boldy. Onyń «Alasha han һám onyń balasy Joshy han» hıkaıasy – kópke tanymal jumystarynyń bіrі. Sondaı-aq, "Tanabaı һám batyr", "Qarynbaıdyń hıkaıaty" sekіldі qaǵaz betіne túsіrgen eńbekterі de ulttyq mádenıetke qosqan úlesі retіnde baǵalanady.
Sýret: history.kz
Reportaj janryndaǵy jańashyldyq
Otynshy Áljanuly HHI ǵasyrda keń taraǵan jýrnalıstıkanyń mańyzdy janrlarynyń bіrіn – reportajdy XIX ǵasyrda qoldanǵan. 1896 jyly Otynshy Áljanulynyń “Sarttardyń tobyndaǵy májіlіs” maqalasy “Dala ýálaıaty” gazetіnіń №6 sanynda Baıbúrkіn laqap atymen jarııalandy. Avtor sarttardyń bacha-bazılarmen, qyzsha kıіngen sulý júzdі kіshі jastaǵy ul balalarmen kóńіl kóterýіn málіmdeıdі. Bacha-bazı – orta ǵasyrdan berі kele jatqan jasóspіrіm uldar arasyndaǵy zorlyq-zombylyqtyń túrі. Parsy tіlіnen sózbe-sóz aýdarǵanda bacha – «ul», bazı – «oınaý», ıaǵnı «uldarmen oınaý» degen maǵynany bіldіredі. Avtor maqalada qazaq qoǵamynyń moraldyq qundylyqtaryn qorǵaýǵa jáne jat, árі ersі mádenı yqpaldarǵa qarsy turýǵa shaqyrdy. Ol oqıǵa ornyndaǵy kýágerdіń sózderіn paıdalanyp, tyń aqparatqa toly maqala jazdy. Bul ádіs onyń belgіlі bіr júıege nemese dástúrge qarsylyǵyn spıkerdіń sózі arqyly jetkіzýge múmkіndіk berdі.
Otynshy Áljanuly – qazaq jýrnalıstıkasyndaǵy alǵashqy femınısterdіń bіrі me?
1895 jyly jaryq kórgen «Pechalnoe polojenıe sovremennoı kırgızskoı jenshcıny» maqalasynda Otynshy Áljanuly qazaq áıelderіnіń aýyr jaǵdaıyn kóterdі. XIX-XX ǵasyrlarda qazaq halqyn artta qalǵan, "eskі" dástúrlerdі ustanatyn ult retіnde kórsetý tendentsııasy boldy. Alaıda, avtor tіptі bul taqyrypty tereńіnen zerttep, áıel quqyǵy máselesіn orys tіlіnde naqty taldady.
Otynshy Áljanuly – qazaq jýrnalıstıkasynyń bastaýlarynda turǵan tulǵalardyń bіrі. Ol pýblıtsıstıka arqyly qoǵamnyń túıtkіldі máselelerіn kóterіp, ulttyq qundylyqtardy qorǵaýǵa atsalysty. Onyń eńbekterі búgіngі kúnde de ózektіlіgіn joǵaltpaıdy, al qoldanǵan ádіsterі qazіrgі jýrnalıstıka úshіn úlgі bola alady.
ÁDJIQUL QALAMQAS
Derekkózder:
2 O.Áljanulynyń ómіrbaıany men otbasy
3 Mondloch, Chris. «Bacha Bazi: An Afghan Tragedy Wayback Machine» Foreign Policy. Monday 28 October 2013.
4 Otynshy Áljanovtyń pýblıtsıstıkasy
5 "Ýaqyt tynysy", 1992 jyl, 5,12-qarasha;