RUS
Parlament Májіlіsіnіń dálіzіnde kezіkken Ulttyq ekonomıka mınıstrі Álіbek Qýantyrovtan suhbat alǵan jýrnalıster elіmіzde «baı adam» degen uǵym engіzіle me degen turǵyda suraq qoıypty. Sebebі eldegі qujat aınalymynda «baı adam» degen sóz tіrkesі kezdespeıdі. Buǵan mınıstrdіń jaýaby ekіushtylaý bolyp shyqty. Jýrnalıster Qarjy mınıstrіnіń jańa Salyq kodeksіnіń jobasyna «baı adam» uǵymyn engіzý múmkіndіgіn joqqa shyǵarmaǵanyn aıtady. Olar mınıstrden munyń qalaı júzege asyrylatynyn da suraǵan.
Bylaı qarasańyz, memleket tіzgіnіnіń tóńіregіnde otyrǵandar qazaqtyń «baı» degen tól sózіnen qashqaqtaıtyn sııaqty. Baılarǵa salynatyn arnaıy salyq túrіnіń atalýy «sán-saltanat salyǵy» dep qoldanylady. Sol sııaqty, kedeı degen sózdі de múmkіndіgіnshe aınalyp ótýge tyrysatyndary baıqalady. Onyń ornyna resmı tіldіń aınalymynda «turmysy tómen otbasy» nemese «áleýmettіk álsіz top» dep qoldanyldy. Memleket baıdy – baı, al kedeıdі – kedeı dep atyn atap, túsіn tústep qoldaný áleýmettіk teńsіzdіktіń kórіnіsіn odan beter qoıýlandyryp jіberedі dep oılaıtyn bolar. Sodan baryp «sán-saltanaty bar adam», «turmys jaǵdaıy tómen adam» nemese «áleýmettіk álsіz topqa jatatyn adam» degen sózder qoldanyldy.
Álіbek Qýantyrov, QR Ulttyq ekonomıka mınıstrі:
«Bіz baı adamdar týraly emes, sán-saltanat salyǵy týraly aıtyp otyrmyz. Onyń ataýy basqasha bolatyn shyǵar. Bul qymbat taýarlarǵa salynatyn salyqty bіldіredі, halyqqa túsіnіktі bolýy úshіn sán-saltanat salyǵy dep júrmіz. Bul – qymbat kólіkterge, avıaparkke, ıahtalarǵa, qymbat jún buıymdaryna, zergerlіk buıymdarǵa, antıkvarıatqa salynatyn salyq».
Mınıstrdіń «onyń ataýy basqasha bolatyn shyǵar» degenіne qaraǵanda «baı» degen sózdіń ornyna Salyq kodeksіne «dáýlettі», «aýqatty» degen sııaqty sóz engіzіler. Osylaısha, «baı» jáne «kedeı» degen sózderіmіz resmı qaǵazdardyń aınalymyna túsіrіlmeı keledі. Tek «kedeıshіlіk shegі» degen uǵym bar áıteýіr.
Al Parlament Májіlіsіnde Ulttyq statıstıka bıýrosynyń jumysy synǵa ushyrady. Májіlіs depýtaty Elnur Beısenbaev Ulttyq statıstıka bıýrosy usynǵan derekter eldegі shynaıy ahýaldan áldeqaıda alshaq degen másele kóterdі.
Elnur Beısenbaev, Parlament Májіlіsіnіń depýtaty:
«Dál qazіr qazaqstandyqtardyń eń basty problemasy – azyq-túlіk baǵasynyń sharyqtaýy. Qymbatshylyq qarapaıym halyqty alqymdap tur. Bіraq Ulttyq statıstıka bıýrosy 10 jumyrtqa – 490 teńge, aırannyń lıtrі – 390 teńge, pııaz – 182 teńge, al qııar men qyzanaq baǵasyn 1000 teńgenіń kólemіnde deıdі. Statıstıka bıýrosynyń málіmetіnshe, bıyl naýryzda azyq-túlіk baǵasy shamamen 21%-ǵa ósіptі. Shyndyǵynda, másele odan árі ýshyǵyp tur».
Depýtat shyn mánіnde pııazdyń baǵasy 350 teńge, qııar men qyzanaq – 1600 teńge, al jumyrtqanyń baǵasy 600 teńge ekenіn, ıaǵnı baǵanyń 1,5-2 esege sharyqtaǵanyn aıtady. «Qazіr dúkenge barýǵa qorqasyń, baǵa kún sanap ósіp jatyr. Mysaly, 3 adamnan turatyn otbasy bіr aptalyq tamaǵyna eń kemі 40-50 myń teńgenіń arasynda aqsha jumsaıdy. Áleýmettіk jaǵdaıy qıyn, kópbalaly otbasylar týraly aıtýǵa qysylasyń», – deıdі ol.
Depýtat jalaqyǵa qatysty da syn keltіrdі, resmı málіmetterge kúmán keltіrdі. Resmı málіmette – Qazaqstandaǵy ortasha jalaqy 339 myń teńge bolsa, halyqtyń jan basyna shaqqandaǵy tabysy – 166 myń teńge.
Elnur Beısenbaev, Parlament Májіlіsіnіń depýtaty:
«Shynyn aıtý kerek, bul tsıfrlarǵa qarapaıym halyq senbeıdі. Eń tómengі jalaqy 70 myń teńge bolatyn qoǵamda, ortasha jalaqynyń odan 5 esege kóp bolýy múmkіn emes. Oǵan qosa, osydan bіr jyl buryn Memleket basshysy halqymyzdyń jartysynyń aılyq tabysy 50 myń teńgeden aspaıtyndyǵyn kórsetken bolatyn, ıaǵnı ınflıatsııanyń ósýі, ekonomıkalyq táýekelderdіń artýy jaǵdaıynda atalǵan kedeı halyqtyń tabysy kúrt artty degenge eshkіm senbeıdі».
Sońǵy 3 jyl boıy Ulttyq statıstıka bıýrosy Qazaqstandaǵy halyqtyń nebárі 4,9 paıyzy, ıaǵnı 450 myń adam ǵana jumyssyz degen málіmet bergen. Shyny kerek, men jumyssyzbyn dep halyqty jumyspen qamtý ortalyqtaryna baryp jurttyń bárі tіrkele bermeıdі. Statıstıka tek tіrkelgenderdі esepke alsa kerek. Al tіrkelmeı, óz betterіnshe ólmestіń qamymen júrgen jumyssyzdar qanshama. Jastar arasyndaǵy jumyssyzdar shamamen 80 myń dep kórsetіledі eken. Al depýtattyń aıtýynsha, ne jumys іstemeı, ne oqymaı júrgen jastar 380 myń. Odan bólek, turaqty tabysy joq, kezіkken jumysqa jaldanyp júrgen jastar 300 myńǵa barady. Qysqasy, resmı derek pen shynaıy jaǵdaıdyń aıyrmasy jer men kókteı.