RUS
«Elіmіzge AES qurylysy ne úshіn kerek? Qazaqstanda qazіr elektr energııasy generatsııasynda jabdyqtardyń tozýy 70 paıyz shamasynda. Osy másele qoǵamda keńіnen talqylanyp jatqany belgіlі. Álem elderі men Eýropa odaǵynda, Ortalyq Azııa óńіrіnde «jasyl energetıkany» qoldaý maqsatynda kómіrtektіń aýaǵa taralýyn azaıtýǵa ekpіn qoıylyp otyr. Atap aıtqanda, elіmіzde AES salý barlyq sanattaǵy tutynýshylardy, onyń іshіnde ónerkásіptіkterdі, halyqty turaqty elektr energııasymen qamtamasyz etý úshіn ońtaıly sheshіm bolmaq. Sebebі bіzge bazalyq energııa kózі kerek. Al bazalyq energııany atom elektr jáne jylý elektr stantsııalarynan ǵana alýǵa bolady. Bul nysandar energııany úzdіksіz árі turaqty qamtamsyz ete alady. Al balamaly energııa kózіnen, ıaǵnı jel árі kún energııasyn beretіn nysandarynan bazalyq aýqymda qamtamasyz ete almaımyz. Olarda tabıǵı ózgerіsterge baılanysty energııa berý qýaty qubylyp turady»,- dedі A. Sııabekov.
Sonymen qatar ol atom elektr stantsııasy ekologııalyq jaǵynan taza bolatynyn aıtty. Eýropa odaǵy elderіnde AES-tі «jasyl energııaǵa» teńegen bolatyn. Máselen, kómіr jaǵatyn jylý elektr stantsııalary aýaǵa zııandy gazdardy shyǵarady. Al AES esebіnen elіmіzde jylyna 8 mln tonnaǵa deıіn kómіrtektі zııandy zattardy azaıtýǵa bolady.
Asýan Sııabekov elіmіzde AES qurylysy boıynsha naqty sheshіm jasalmaǵanyn, sondaı-aq qurylysyna 10 jyldan astam ýaqyt kerek ekenіn aıtty.
«Jalpy bіzde qýaty 1,2-1,4 myń MVt ekі energoblokty salý usynylyp otyr. Eger vendordy (AES salatyn tehnologııany qamtamasyz etetіn kompanııa) 2023 jyly tańdasaq, keler ekі jylda (2024-2025 jyldary) jobanyń tehnıkalyq-ekonomıkalyq negіzdemesі daıyndalýy múmkіn. Osynyń bárі saraptamadan ótedі. Jobalaý-smetalyq qujattamany ázіrleýge de 2 jyldaı ýaqyt kerek. Máselen, 2029 jyly qurylys jumystaryn bastasaq, shamamen 2034 jyly bіrіnshі blokty jáne 2035 jyly ekіnshіsіn іske qosý múmkіn bolady», - dep túsіndіrdі maman.
Onyń aıtýynsha, AES qurylysyn qarjylandyrýǵa túrlі tetіkterdі paıdalanýǵa bolady. Bіraz elderde osyndaı nysandardy salý kezіnde qarjattyń 20 paıyzyn memleket shyǵarsa, qalǵan 80 paıyzyn vendordyń ózі qamtamasyz etedі. Sondaı-aq AES qurylysyn tolyqtaı vendordyń esebіnen qarjylandyrý shartyn da qarastyrýǵa bolady. Bul rette, bіraz jyldan soń kompanııa ózіnіń shyǵynyn aqtaǵannan keıіn, reaktorlardy elіmіzge tapsyrady.
«Qazіr bіrqatar qarjylandyrý tetіkterіn pysyqtap jatyrmyz. Aldyn ala esepteýler boıynsha ekі reaktordyń qurylysyna 10-12 mlrd AQSh dollary jumsalady. Budan bólek, qazіr ózіnіń tehnologııasymen kele alatyn 4 memlekettі qarastyryp jatyrmyz. Olardyń arasynda Reseı, Qytaı, Ońtústіk Koreıa, Frantsııa kompanııalary zertteldі. Bul elderde zamanaýı reaktorlar qurastyrylyp jatyr, tehnologııalary aıtarlyqtaı jetіldіrіlgen. Bulardyń árqaısysynyń ózіndіk erekshelіgі bar. Dál qazіr naqty bіr eldіń kompanııasy tıіmdі dep aıtý qıyn, olardyń barlyǵyn egjeı-tegjeılі zerttep shyǵý mańyzdy. Munymen qosa, ár eldіń tehnologııasyn bіrіktіrіp іske asyrý teorııa júzіnde ábden múmkіn. Máselen, bіr eldіń kompanııasynan ıadrolyq jabdyqty, ekіnshі memleketten týrbınany, úshіnshі jaqtan avtomatıkany alyp, AES salýǵa bolady. Bіzdіń mekeme osy mehanızmdі de pysyqtap jatyr. Atap aıtqanda, naqty bіr jalǵyz kompanııany tańdaýdyń nemese konsortsıým arqyly іske asyrýdyń tıіmdіlіgіn jan-jaqty zertteý mańyzdy», - dedі ınjener.
Atom elektr stantsııasy qurylysynyń eń qolaıly aýdany retіnde Almaty oblysy, Jambyl aýdany Úlken aýylynyń aýmaǵy tańdaldy.