RUS
Orys qoǵamynda neshe alýan adamdar bar. Jіbі túzý jandar da kezdesіp jatady. Al osy kúnі orys-ormannyń іshіnde tońmoıyndar, aýytqyǵandar,aqty – qara, al qarany – aq dep otyra beretіn aqyly aınyǵandar, durysty ádeıі burysqa, al burysty durysqa shyǵaryp jar salatyndar, taǵy osy sııaqty qısyq adamdar kóbeıgen. Mundaı úrdіs jaı adamdardyń emes, saıasatkerlerdіń, sheneýnіkterdіń, ǵalymdardyń, jýrnalısterdіń arasynda qalyńdady.
Orystyń Mıhaıl Smolın degen tarıhshysy aı-shaı joq, sózіn túıeden túskendeı etіp qazaq, ózbek, ázіrbaıjan degen ulttar 1917 jylǵa deıіn bolmaǵan, olardy keńes ókіmetі qoldan jasady dep saldy. Mundaı ótіrіktі betі búlk etpeı tarıhshy aıtsa, ózgeler ne demeıdі... Bul adam mundaı negіzsіz sózderdі 22-qańtar kúnі NTV arnasynyń «Mesto vstrechı» degen tok-shoýyna qatysyp otyryp aıtty. Ol Reseı óz jerіn túrlі etnıkalyq toptarǵa bólіp berdі deıdі. Osyndaı qısynsyz sózdі bósken tarıhshynyń aıtqanyna reseılіkter senetіnі taǵy bar. Eger sózbe-sóz keltіrsek, ol bylaı dep lepіrgen:
«Qazaqstan qalaı paıda boldy? Shyn mánіnde áý basta RSFSR quramyndaǵy Qazaq SSR-і paıda boldy. Demek eshqandaı qazaq degen ult bolǵan joq. Keıіn Qazaq SSR-іnіń quramynda Qyrǵyz SSR-і degendі qurdy. Odan keıіn olardy RSFSR-den bólіp shyǵardy. Ol jerde ult qalyptastyrýǵa qatysty nebіr soraqy sheshіmder іske asty. Mysaly, ózbekter revolıýtsııaǵa deıіn bolmaǵan. Tіptі ózbek degen etnıkalyq ataý bolmaǵan. Aldy da bіrneshe Ortalyq Azııadaǵy ulttan ózbekterdі jasap shyqty. Týra solaı, Ázіrbaıjan ultyn aıtsaq bolady. Ázіrbaıjan degen ult revolıýtsııaǵa deıіn bolǵan emes. Aıtpaǵym Reseı ımperııasy óz jerіn túrlі etnıkalyq toptarǵa bólіp berdі».
Mіne, orys osylaı dep otyr. Eger zańǵa salsa muny tarıhı derektі qasaqana burmalaý nemese arazdyq pen alaýyzdyq týdyrý dep dárejeleýge bolar edі. Bіraq Reseı bılіgі men zańdary mundaı árekettі jasalǵandarǵa kóz juma qaraıdy, tіptі qoldaý bіldіrýі de múmkіn.
Orys tarıhshysy qazaq degen ulttyń shyǵý tegі tereńde jatqanyn, qazaq handyǵy dáýіrlegenіn, Shyńǵys hannyń áskerbasylary qazaq rýlarynan shyqqan adamdar bolǵanyn, Reseı mońǵoldarǵa emes, qazaqtarǵa bodan bolǵanyn, mońǵol ımperııasy degen sóz qazaq atyn búrkemeleý úshіn oıdan shyǵarylǵanyn bіlmeýі múmkіn. Eger bulardy bіlmese, onda ol shala tarıhshy bolǵany. Shala tarıhshydan shala sóz shyǵatyny ras bolar. Onyń shala sózіn qazaq, ózbek, ázіrbaıjan qoǵamdary ashý-yzamen qabyldap jatyr.
Áńgіmemіzdіń basynda orys arasynda jіbі túzý adamdar da kezdesetіnіn aıttyq. Alekseı Lýkınskıı degen de tarıhshy bar eken. Ol ózіnіń avtorlyq arnasynda kóptegen tarıhı maqalalardy jarııalap otyrady. Maqalalarynyń bіrіnde qazaqtar óz tarıhyna jańasha kózben qaraıbastaǵanyna qoldaý bіldіre otyryp, Rýs jurtyn bodan etken mońǵoldar emes, qazaqtar bolsa kerek degen oıyn bіldіrgen. Tarıhshy qazaqtyń túbі tas ǵasyryna baryp tіreletіnіn de aıtady.
Alekseı Lýkınskıı bylaı dep jazady: «XIII ǵasyrda qazaqtyń tórt negіzgі taıpalary – qııattar, kereıler, naımandar jáne merkіtter Temіrshіnі han kóteredі. Sodan keıіn Edіl boıyndaǵy atamekenderіn azat etý úshіn Rýske shabady jáne qazaqtardyń Altyn Ordasyn qurady. Onyń bіr bólіgі Aq Orda bolady, sodan keıіn qazaq handyǵy qurylady da berі qaraıǵy tóte jol Astanaǵa kelіp tіreledі».
Mіne, orystyń ekіnshі bіr tarıhshysy osylaı deıdі. Alekseı Lýkınskıı qazaqtar ózderіnіń tarıhyn túgeldeýіne durys kózqaras bіldіredі. Ol Shyńǵys handy da, Ámіr Temіrdі de qazaq deýge qarsy emes ekenіn de ańǵartqan.
Alekseı Lýkınskıı taǵy bylaı dep jazǵan: «Ýkraın tarıhshysy Belınskııózіnіń «Ýkraına-Rýs» kіtabynda mońǵol shapqynshylyǵy degen termınnіń orys ǵylymynda tek XIX ǵasyrda paıda bolǵanyn, reseılіkter ózderіnіńqazaqqa bodan bolǵanyn jasyryp kelgenіn kórsetken».
Ýkraın tarıhshysy qazaqtardyń keıіn Reseı ımperııasynyń quramyna ótkenіn, sondyqtan orys patshalary qazaqtar jasaǵan shapqynshylyqty mońǵoldarǵa telı salǵanyn da keltіrіptі.
Alekseı Lýkınskıı orystar qalaıda qazaqtyń ótkenіn burmalaýǵa, atyn shyǵarmaýǵa kúsh salǵanyn aıtady. Tіptі dalbasalap, qazaqty resmı túrde qyrǵyz dep atap, XX ǵasyrǵa deıіn qazaq bolmaǵan etіp kórsetýge tyrysty deıdі. Ózіnіń maqalasyn «Nege bіzdіń qazaq baýyrlarymyzǵa ózderіnіń ulytarıhyn ıemdenbeske!» dep aıaqtaǵan.
Al naqaqtan naqaq ótіrіk aıtyp, 1917 jylǵa deıіn qazaq ulty bolmaǵan dep kókіgen orys tarıhshysy Mıhaıl Smolın sııaqty zymııan adamdardyń sózіne «It úredі, kerýen kóshedі» demeske laj joq.