RUS
Tіl degen jeke adamnyń ǵana emes, tutas bіr memlekettіń de eń jandy jerі ekenі belgіlі. Sondyqtan tіl óte názіk árі kúrdelі saıasat deýge bolady. Tіl máselesіnen daý-damaı da shyǵyp jatatynyn jıі kórіp kelemіz.
Bіrer kún buryn Ózbekstan azamatynyń ózbek tіlіn qorǵap sóılegen sózіnen kіnárat іzdegen Máskeý bul úshіn Tashkentten resmı túsіnіkteme kútіp otyr. Bylaı qarasańyz ol azamattyń sózіnde qandaı da bіr sókettіk te joq sııaqty. Ózge ulttardyń Ózbekstanda turyp jatqanyna jarty ǵasyrdan assa da jergіlіktі halyqtyń tіlіn úırenbegenіn aıtqan, sózіn basqynshy men naqurys qana osylaı etedі dep jalǵaǵan.
Mundaı sózdі jaı adam aıtpaǵan. Aıtqan – Ózbekstannyń Jýrnalıstıka jáne buqaralyq kommýnıkatsııalar ýnıversıtetіnіń rektory, Ulttyq medıaqaýymdastyqtyń tóraǵasy, Mektepke deıіngі bіlіm berý mınıstrlіgіnіń janyndaǵy qoǵamdyq keńestіń tóraǵasy Sherzod Kýdrathodjaev degen adam. Ol Ózbekstanda turyp ózbek tіlіn bіlmeıtіnderdі basqynshy nemese naqurys dep atady. Bul sózdі ol 13-aqpan kúnі jergіlіktі blogerge bergen suhbatynda aıtqan.
Ózbekstan azamaty tіl bіlmeıtіn, bіlýge nıet tanytpaıtyn basqynshy nemese naqurys dep slavıan ulttaryn meńzegen. Ómіr súrіp jatqan el men jerdіń tіlіn tek basqynshylar nemese naqurystar ǵana bіlmeıtіnіn Karl Marks aıtyp ketken degenge keltіrіptі.
Ras, ertede Ózbekstanǵa Reseı jaqtan adamdar aǵylyp barǵan. Olar ǵasyrǵa jýyq ýaqyttan berі Ózbekstannyń azamattary, ózbektermen teń quqyly, barlyq ıgіlіkterdі jergіlіktі turǵyndarmen teń paıdalanady. 1966 jyly Tashkentte qatty jer sіlkіnіsі bolǵanda da Reseıden kóp adam barǵan. Olar qıraǵan qalany qaıta salýǵa barǵan delіnedі. Rasy solaı bolar, ol zamanda komsomol men partııanyń úndeýіmen jáne jalaqy úshіn jerdіń túbіne bolsa da óz erіkterіmen baratyndar kóp bolǵan. Ásіrese túrmelerde jaza ótep jatqandar merzіmіnen buryn bosaý úshіn osyndaı naýqanǵa suranyp turatyn edі. Sóıtіp Ózbekstanǵa syrttan barǵan adamdar kerі oralmaı, qalyp qoıady. Ásіrese Tashkentke kóp orys jaıǵasqan dep jatady. Jer sіlkіnіsіnen keıіn qurylysqa barǵandardyń ózі otbasylarymen qosa alǵanda júzdegen myń adam edі. Solardyń bárі qalyp, úılі-jaıly bolyp jaıǵasqan. Odan berі alpys jylǵa jýyq ýaqyt óttі. Qurylysqa barǵan orystar urpaq órbіttі nemere-shóberelі boldy. Sonda Tashkentіń ózіnde olardyń sany mıllıonnyń ol jaq-bul jaǵy bolyp qalǵan shyǵar.
Sherzod Kýdrathodjaev, Ózbekstannyń Jýrnalıstıka jáne buqaralyq kommýnıkatsııalar ýnıversıtetіnіń rektory:
«1966 jyly bolǵan jer sіlkіnіsіnen keıіn járdem berýge kóp adam keldі, túrmelerden de kóp jіberіldі. Ol kezde KSRO kóp nársenі túrmedegіlerdіń kúshіmen іstegen. Túrmedegіlerdі Belomorkanal, taǵy basqa qurylystarǵa salǵan. Tashkentke Belarýstan, Ýkraınadan, Reseıden keldі. Kóbі túrmeden jіberіldі. Keıіn kóbіsі osynda qaldy. Jer sіlkіnіsіne deıіn Tashkenttіń turǵyndary 300-400 myń adam edі. Artynsha turǵyn sany mıllıonǵa jettі. Bіraq 40-60 jyl ótse de bіzdіń tіlіmіzdі úırenbedі. Karl Marks ózderі ómіr súrіp jatqan eldіń tіlіn ekі adam bіlmeıtіnіn, bіrі basqynshy, ekіnshіsі saýaty joq naqurys ekenіn aıtqan. Endі olar basqynshy nemese naqurys ekenderіn ózderі sheshsіn. Aıtarym osy. Buǵan renjіmesіn».
Osydan keıіn Reseıde jumys іsteıtіn «Provereno. Medıa» degen faktchekıng jobasy Karl Markstyń eńbekterіnen «Ómіr súrіp jatqan eldіń tіlіn basqynshy nemese naqurys bіlmeıdі» degen sózdі іzdep kórgen eken. Ondaı sóz de, oı da tappaǵanyn keltіrgen.
Ózbek azamatynyń óz tіlіn qorǵap, syrttan barǵandardyń іshіnde tіlіmіzdі úırenbegender ne basqynshy, ne naqurys dep ataǵany Reseı bılіgіnіń shamyna tıіp ketken sııaqty. Ózbekstannyń Reseıdegі Elshіsі Botırjon Asadovty Reseıdіń Syrtqy іster mınıstrlіgі shaqyryp, narazylyq bіldіrdі. Reseı Syrtqy іster mınıstrlіgі jaqyn kúnderі Ózbekstannyń Syrtqy іster mınıstrlіgі bul ahýalǵa baılanysty resmı túsіnіkteme joldaıdy dep kútіp otyr. Reseı Syrtqy іster mınıstrlіgі Reseı men Ózbekstan jaqyn árіptes elder ekenіn, laýazym ıelerіnіń álgіndeı sózderі ekі el halyqtarynyń arasyna syna qaǵatynyn, Ózbekstan turǵyndary óz azamatynyń ondaı sózderіn qoldamaıtynyna senetіnіn, kezіnde syrttaǵy adamdar basqynshy bolyp emes, kómek berýge barǵanyn alǵa tartyp otyr.
Osylaısha, ózbek azamatynyń sózі daý-damaıǵa ulasyp jatyr. Árıne, daý kópke barmaı basylady. Shyny kerek, óz ana tіlіn qorǵaǵan adamdy jazǵyrý jaqsy nárse emes. Al bylaısha qarasańyz Reseı de syrttaǵy orystardyń tіlіn qorǵaǵan bolyp shyǵady. Olardy jergіlіktі halyqtyń tіlіnde sóılesіn degen adamdy rýsofob dep shyǵa keletіn bolǵan. Reseı bılіgіnіń shamyna tıіp otyrǵany qazіrgі soǵys jaǵdaıynda ózbek azamatynyń Ózbekstandaǵy orystarǵa qatysty basqynshy degen sózdі qoldanǵany.