RUS
Ekі eldіń arasynda ıgіlіkter almasý, saıası qatynastardy ustap otyrý, naryqty ulǵaıtý syndy aralasý toqtaǵan emes. Sondyqtan qalasaq ta, qalamasaq ta Reseımen іshek-shabaǵymyz aralasyp ketken. Tіptі jyldan-jylǵa ekonomıkalyq baılanys artyp ta keledі. Sebebі ekі jaqtyń ekonomıkasy bіr-bіrіmen aralasýǵa múddelі. Álemdegі búkіl ekonomıkalar mıdaı aralasýdyń arqasynda ǵana damyp otyr. Jalǵyz jortqan eshkіm joq. Qazaqstan da álemnіń kóptegen elderіmen, sonyń іshіnde kórshі memlekettermen ekonomıkalyq qatynastardy únemі alǵa jyljytyp otyrýǵa múddelі. Sebebі aınaladaǵylardyń bárіne paıdaly naryq ortasy dep qaraý – ekonomıkanyń buljymas zańy ekenі taǵy bar.
Qalaı bolǵanda da búıіrіmіzdegі Reseı bіzdіń elіmіz úshіn syrtqy saýdadaǵy nómіrі bіrіnshі serіktes bolyp keledі, qazіr de sol qalpy dyq tımegen kúıde. Dúısenbі kúnі Máskeýde Qazaqstan men Reseıdіń úkіmet basshylary deńgeıіndegі kezdesýі ótken eken. Sol jerde ekі el arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanystar jan-jaqty ortaǵa salynypty. Qarap otyrsańyz, ekі jaqtyń alys-berіs kólemі orasan aýqymdy ekenіn kórіp tań qalasyz. Ózі soǵysyp jatqan kórshі el munshama ıgіlіktі qalaı óndіrіp, qalaı eksporttap jatyr degen oıda qalasyz.
2023 jyly ekі el arasyndaǵy saýda-sattyq 2,5 trıllıon rýbldі nemese 12,6 trıllıon teńgenі qurap, burnaǵy jyldyń mejesіnen asyp túsіptі. Al Reseıdіń Qazaqstan ekonomıkasyna salǵan ınvestıtsııasy 1,5 trıllıon rýblge barǵan. Aldaǵy bіrer jylda Reseı bіzdіń elіmіzde salynatyn kómіrmen іsteıtіn jylý elektr stantsııalaryn qarjylandyrmaq, «Gazprom» munaı kompanııasy bolsa bіzdegі bіrqatar aımaqty gazdandyrýǵa nıettі eken.
Qazaqstannyń Eýrazııalyq ekonomıkalyq qaýymdastyq elderіmen búkіl saýda qatynasynyń 90 paıyzy ótken jyly Reseımen alys-berіske tıesіlі bolyp shyqqan. Bіzdіń elіmіz Reseıge 9,8 mıllıard dollardyń 31,9 mıllıon tonna taýaryn eksporttapty. Sonyń іshіnde Reseıge kóbіrek satylǵan nárseler qazba ónіmderі men kontsentrattar, ýran, altyn, avtomobılder, júk kólіkterі, traktorlar jáne avtobýstar.
Reseıden keletіn ónіm túrlerі 2023 jyly onyń aldyndaǵy jylmen salystyrǵanda 9,4 paıyzǵa kemіgen. Sonyń ózіnde byltyr Reseıden bіzge 16,2 mıllıard dollardyń ónіmderі ımporttalǵan. Negіzіnen bіzge qara tústі metall men sol metalldan jasalǵan ónіmder, jelіm men jelіm buıymdar, munaıdan ajyratylǵan gaz ben jeńіl dıstıllıattar, lokomotıvter men vagondar, jol jabdyqtary kelіp jatyr. Budan bólek, Reseıden bıdaı men suly jáne basqa dándі daqyldardy alamyz.
Ekі el jýyq arada taýar aınalymyn 30 mıllıard dollarǵa jetkіzýdі maqsat etіp otyr. Reseı úkіmet basshysynyń sózіne qaraǵanda, ekі ortadaǵy ónerkásіpte, avtomobıl qurylysynda, energetıkada, munaı-hımııada, kólіk ınfraqurylymynda jáne sandyq tehnologııalarda іrі jobalar júzege asyrylyp jatyr. Shekaramyz 7,5 myń shaqyrymǵa sozylady, ekі eldіń aýmaǵynan Eýrazııanyń mańyzdy tranzıttіk baǵyttary ótedі. Reseı jaǵy «Soltústіk-Ońtústіk» halyqaralyq kólіk dálіzіne, sonyń іshіndegі shyǵys transkaspıı baǵytyna asa mán beretіnі aıtyldy. Osy dálіz kele-kele Eýrazııa aımaǵyndaǵy barlyq elder úshіn kólіk qatynasynyń kúre tamyryna aınalatyn kórіnedі.
Qazaqstan úkіmet basshysynyń sózіnshe, ekі eldіń kompanııalary 26,5 mıllıard dollardyń 135 jobasyn júzege asyryp jatyr. Oǵan qosymsha taǵy 14 mıllıard dollardyń mashına jasaý, metallýrgııa jáne hımııa ónerkásіbі boıynsha 67 bіrlesken jobasy jasalý ústіnde. Reseıdіń kapıtaly salynǵan Qazaqstandaǵy kásіporyndardyń sany 18 myńǵa jetken kórіnedі. Budan bólek 4 myń bіrlesken kásіporyn da jumys іsteıdі. Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy ınvestıtsııanyń jıyntyǵynda 33,5 mıllıard dollardyń 143 jobasy bar dep jatyr.
Reseı Qazaqstannyń úsh óńіrіne kómіrmen jumys іsteıtіn jylý elektr stantsııalaryn salatyn bolyp kelіsіlgen. Ondaı stantsııalar Kókshetaýda, Semeıde jáne Óskemende salynady. Qurylystyń qarjy shyǵynyn Reseı óz moınyna alǵan. Olar ınvestıtsııalardyń esebіnen salamyz dep otyr. Qurylysqa shamamen 2,7 mıllıard dollar kerek. Qurylystardyń jobasyn Qazaqstannyń «Samuryq-Energo» kompanııasy men Reseıdіń «Inter RAO» kompanııasy júzege asyrmaq. Kómіrmen іsteıtіn jylý-energetıkalyq stantsııalar kele-kele gazǵa aýystyrylady eken. Iıa, bіzde jylý problemasy bar, keńes zamanynan qalǵan eskі jylý elektr stantsııalarynyń tozyǵy jetіp, qur súlderі qalǵan.
Keleshekte Qazaqstanda atom elektr stantsııasy salynýy jáne Reseıdіń gazyn satyp alýymyz da múmkіn dep jatyr.