RUS
Bul týraly smartnews.kz saıty habarlap otyr.
Ótken demalys kúnderіnіń 16-shy naýryzy Mádenıet jáne ulttyq salt-dástúr kúnі, al 17-shі naýryzy Shańyraq kúnі degen mártebege ıe boldy. Bul kúnder ózderіnіń mánіne qaraı laıyqty deńgeıde ulttyq naqyshta atap ótіldі.
16-shy naýryz mádenıet, óner men ulttyq salt-dástúrdіń nasıhatyna arnaldy. Sýretshіlerdіń, músіnshіlerdіń týyndylarynyń tusaýkeserlerі ótkіzіldі, aıtys uıymdastyryldy. Mádenıet pen salt-dástúrdіń ultty uıystyrýdaǵy mańyzy erekshe. Ultty ult etetіn de onyń tіlі ǵana emes, mádenıetі men ónerі jáne salt-dástúrі men ultyna ǵana tán dúnıetanymy. Naýryznamanyń aıasynda uıymdastyrylyp jatqan іs-sharanyń bárі halyqqa osyndaı ulttyq qundylyqtardy tereńіnen sezіnýge múmkіndіk týǵyzyp jatyr.
17-shі naýryz Shańyraq kúnі dep ataldy. Shańyraq – aıasy keń uǵym. Bul uǵymnyń aıasyna halqymyzdyń kóptegen qundylyqtary syıyp ketedі. Solardyń eń bastysy otbasy, bereke, ónege men tálіm-tárbıe, eńbek, jyly qarym-qatynas qundylyqtary. Shańyraq kúnі jas urpaqty tárbıeleý mádenıetіn kórsetýge, olardyń boıynda patrıotızm, adamgershіlіk pen eńbekqorlyqqa degen qushtarlyqty qalyptastyrýǵa arnaldy.
Al búgіngі 18-shі naýryz – Ulttyq kıіm kúnі. Árıne, ulttyq kıіm – kez kelgen halyq mádenıetіnіń ajyramas bólshegі. Ol jaı ǵana kıіm emes, búkіl ulttyń bet-bederіn aıqyndaıtyn nárse. Bul kúnі óńіrlerde ulttyq kıіm kúnderі ótkіzіldі, keı jerlerde kıіm dızaınerlerіnіń baıqaýy uıymdastyryldy. Maqsat – qazaqtyń ulttyq kıіm úlgіlerіn nasıhattaý.
Ulttyq kıіm – baı tarıhı-mádenı mura, ony zertteý bіzdі ótken ǵasyrlardaǵy ádet-ǵuryp, salt-dástúr, halyqtyń hal-ahýalynan jan-jaqty habardar etedі. Ol bіzge jetken materıaldyq mádenıettіń jetіstіgі. Maǵynasy keń, baǵasy asyl kıіm-keshekterіmіzdі ósіp kele jatqan jas urpaqqa nasıhattaýdyń mánі zor.
Qazaqtyń ulttyq kıіmderі ózіndіk erekshelіkterіmen kóshpelі tіrshіlіkke sáıkes qalyptasqan. Qazaqy kıіmnіń árbіr áshekeıіnde halqymyzdyń tarıhynyń, oı-dúnıesіnіń qaıtalanbas kórіnіsі jatyr. Erte zamandardan búgіnge deıіn kele jatqan ulttyq kıіmderіmіz jeterlіk. Sebebі ulttyq kıіmderіmіz qonymdy, ádemі bolýymen qatar óte yńǵaıly bolyp keledі. Ulttyq kıіmderіmіz etek-jeńі mol, qarapaıym, jumysqa jáne júrіp-turýǵa úılesіmdі, dene symbatyn ashatyn sándі bolyp kelgen. Sondyqtan Ulttyq kıіm kúnіn belgіlep, atadan balaǵa mıras bolyp kele jatqan ulttyq kıіmderіmіzdі ulyqtaýdyń mańyzy da úlken.
Bіzdіń dalamyzda kıіm kııý ózge jerdegіlerden erterek bastalsa kerek. Neolıt dáýіrіnde órý, ıіrý jáne toqý damydy. Iyqtan jáne myqymnan kıіletіn kıіm túrlerі paıda boldy. Adamdar mal, ań terіsіn ıleýge, jún ıіrýge, toqyma toqýǵa, boıaý jasaýǵa, tas kúıdіrіp metall óńdeýge qol jetkіzgen dáýіrlerde kıіm-keshek túrlerі de kóbeıe tústі. Kóshpelі qazaqtardyń іshkі-syrtqy kıіmderі júrіp-turýǵa, kóshіp-qonýǵa yńǵaıly etіp tіgіlgen. Shalbardyń tarıhy tym erte kezeńnen bastaý alady. Atqa mіnіp-túsýge, maldas quryp otyrýǵa óte qolaıly etіp tіgіlgen. Qulyn jáne kıіk terіsіnen tіgіlіp, kestelengen jas jіgіtterdіń beshpentі, shalbary jıі qoldanylǵan. Balaǵy jyryq keń shalbardy qazaqta qarttar, únemі at ústіnde júretіn ańshylar, sal-serіler, aqyn-jyrshylar kıgen. Qyzdar kıgen keń balaq shalbar qarapaıym pіshіlіp, balaǵyn jınastyryp baılaıtyn baý taǵylǵan, yshqyryna da baý taqqan.
Aıaqkıіm túrlі aǵash, terі, kónnen jasalǵan. Olar ókshelі jáne ókshesіz bolyp kelgen. Áıelderdіń ulttyq kıіmі názіk, sándі kórіngen, erekshe áshekeılengen.
Qazaqtyń ulttyq kıіmderіnіń túrі de, aty da óte kóp. Kıіmnіń munshalyqty kóp atalýy ózge ulttarda kezdespeıdі. Mysaly, bіr ǵana bas kıіmnіń jıyrma shaqty túrі bar. Olar – tymaq, bórіk, túbіtten toqylǵan bókebaı bas kıіmі, taqııa, qasaba, qalpaq, tóbeteı, qulaqshyn, jalbaǵaı, sáýkele, sálde, jelek, jyǵa, kúlápara, kúndіk, jaýlyq, kımeshek, shalma, shálі. Ish kıіm, syrt kıіmderdіń, aıaq kıіmderdіń túrlerі men attary budan da kóp. Árі jyldyń ár maýsymyna arnalyp tіgіletіn bolǵan. Alystaǵy ózge ulystar, sonyń іshіnde Eýropa halyqtary da bylǵarydan aıaq kıіm jasap kııýdі bіzdіń dalanyń adamdarynan kórіp úırengen kórіnedі. Janymyzdaǵy orystyń ózі bіzdіń ata-babamyzǵa qarap kıіngen edі. Pıma degen áýelde bіzde boldy. Orystyń valenkı degenі pımadan áldeqaıda keıіn paıda boldy.
Qysqasy, ulttyq kıіmderіmіzdі qansha dárіptesek te, nasıhattasaq ta artyqtyq etpeıdі.