Eýroodaq ınoagent týraly óz zań jobasyn jasap jatyr

Kóptegen elderde buryn ınoagent degen túsіnіktіń ózі onshalyqty bola bermegen sııaqty. 

Jaqynda ǵana Grýzııa parlamentіnіń depýtattary shet el agentі týraly zań jobasyn ótkіzemіz dep halyqtyń qarsylyǵyna tap boldy. El tolqyǵan soń zań jobasyn kerі qaıtaryp alýǵa májbúr boldy. Grýzııa oppozıtsııasy bul zań jobasynyń Reseı ınoagent týraly zańynan aıyrmashylyǵy joq, azamattardy qýdalaýǵa arnalǵan zań dep qarsy turdy.

Negіzіnen, shet el agentі túsіnіgі men ol týraly zań ár elde ár túrlі qaǵıdaǵa negіzdelgen. Mysaly Reseıde qabyldanǵan zań ıanoagent dep tanylǵan adamdy, uıymdy nemese buqaralyq aqparat quraldaryn tіkeleı qýdalaýǵa baǵyttalǵan. Ondaılardyń ebіn taýyp ózge elge qashyp ketkenderі bar. Al kete almaǵandary aıyppul tólep jatyr, túrmege jabylǵandary da bar.

Al Amerıkada mundaı zań 1938 jyldan berі jumys іsteıdі. Amerıka ınoagent týraly zań qabyldaǵan alǵashqy memleket. Bul zań Gıtlerlіk Germanııanyń basqynshylyq árekettі bastap jatqan kezіmen baılanysty qabyldandy. Sol kezde AQSh úshіn óz jerіndegі adamdar men uıymdardyń Germanııa qarjysyna saıası jáne aqparattyq jumys júrgіzýіn shekteý jáne retteý kerek boldy. Sonyń ózіnde qýdalaýǵa emes, retteýge, ashyqtyq jáne eseptіk tártіpte jumys іsteý talabyn qoıýǵa negіzdeldі.

Jalpy, shet el agentі degen – óz elіnde turyp, shet eldіń múddesіne tіkeleı nemese janama túrde saıası jáne qarjylyq jumys júrgіzetіn jeke tulǵa ne bolmasa zańdy tulǵa. Zańdy tulǵalarǵa úkіmettіk emes jáne kommertsııalyq emes uıymdar, partııalar, buqarlyq aqparat quraldary, táýelsіz quqyq qorǵaýshylar jatqyzylady.

Shet el agentі týraly zańy bar elder shet elderden qarjylandyrylatyn adamdar men uıymdardyń jumysyna shekteý qoıady, esebіn alyp, salyǵyn tóletіp otyrady. Shet el agentterіnіń árbіr іsі kún saıyn memlekettіń kóz aldynda ótіp jatady, jіtі nazarda ustalady. Búgіngі kúnі shet el agentі týraly zań AQSh-ta, Avstralııada, Vengrııada, Izraılde jáne Reseıde qabyldanǵan. Grýzııa da qabyldamaq boldy.

Al dál osy kúnderі Eýroodaq ınoagent týraly óz zań jobasyn jasap jatyr. Bolashaq zań úkіmettіk emes uıymdardy, konsaltıngtіk jáne ǵylymı mekemelerdі kez-kelgen shet elden alǵan qarjysy nemese granty týraly aqparattyń esebіn berіp otyrýǵa mіndetteıdі. Eýroodaq ásіrese Reseıden jáne Qytaıdan qarjylandyrylatyn uıymdardyń jumysyn jіtі baqylaýǵa almaq.

Qazaqstanǵa kelsek, elіmіzde ázіrge ınoagent týraly zań qabyldaý qajettіlіgі týyndap otyrǵan joq dep jatqandar bar. Qazaqstandaǵy úkіmettіk emes uıymdar men táýelsіz belsendіlerdіń 85 paıyzy jumysyn shet el granttarynyń arqasynda júrgіzіp otyr eken. 15 paıyzy ǵana  memleketten qarjylandyryldy, bіraq saıasatqa aralaspaıdy, tek áleýmettіk jobalarmen jumys іsteıdі. Memleket azamattardyń quqyqtary men bostandyǵyna, bılіk tarmaqtaryna, taldaý men monıtorıng júrgіzý іsterіne qatysty jumysty únemі baqylaýda ustaǵysy keledі. Bіraq buǵan tolyq shamasy jete bermeıtіn sııaqty. Kóbіne azamattyq qoǵammen baılanys jónіndegі vedomstvo granttardy bólіp, aqshany shashýmen shektelіp keldі. Ondaıda sybaılas jemqorlyq ta bolyp jatty. Árі memleket qarjyny memlekettіń sózіn sóıleıtіnderge ǵana berіp otyrýǵa tyrysty.  Al sońǵy bіr jyldyń shamasynda úkіmettіk emes uıymdarǵa grant berý azaıdy. Esesіne memlekettіk emes jáne ózge uıymdardan ashyqtyq pen eseptіlіk, qarjy kózderі týraly aqparat anyqtyǵy, sonyń іshіnde shet elderden alǵan qarjylarynyń naqtylyǵy jáne salyq esebі syndy mіndetterge degen talap kúsheıtіldі. Sarapshylar men mamandar osyndaı tártіp pen qatań talap jaǵdaıynda Qazaqstan úshіn ınoagent týraly zań qabyldaýdyń qajetі bolmaıdy degendі alǵa tartyp júr. Bul durys ta bolar. Onyń ústіne ınoagent týraly zań kerek degen bastama ázіrge Parlamenttіń de, prezıdenttіń de tarapynan estіlgen joq.

Al shet elden qarjylandyrylyp, bіraq eseptіlіk talabyn buzǵan táýelsіz úkіmettіk emes uıymdar, medıa nysandary, quqyq qorǵýshylar, taǵy basqa uıymdar bolyp jatsa, olarǵa salynatyn aıyppul óte úlken bolady dep jatyr.  Shet el qarjysyn alǵan kúnnen bastap onyń esebі deklaratsııa túrіnde 10 kúnnіń іshіnde berіlýі kerek.

Álemde ınoagent týrly zańdardyń іshіndegі eń ońtaıly etіp jasalǵany AQSh zańy degen pіkіr basym. Ózge elderdіń bіrazy ózderіnіń  ınoagent týraly zańdaryn AQSh zańyna uqsatyp jasapty. Grýzııanyń zań jobasy da AQSh zańyna uqsastyrylyp jasalǵanyn sol el parlamentіnіń depýtattary aıtqan. Bіraq Reseı ınogent dep tanyǵan adamdardyń bosyp ketkenіn kórgen grýzınderdіń júrekterі shaılyǵyp qalǵan bolsa kerek. Kóshege ondaǵan myń adam shyǵyp, zań jobasyn qabyldatpaı qoıdy.

Alypqashpa sózderge qaraǵanda, Grýzııada ınogent týraly zań qabyldanýyna Reseı múddelі kórіnedі. Grýzııada ondaı bastama kóterіlýіne Reseı yqpal etken degen sóz de jıі aıtylady.