RUS
Smartnews.kz saıtynyń habarlaýynsha, sarapshylar álemdіk ekonomıkadaǵy ahýaldy, Ortalyq Azııa aımaǵyndaǵy protsesterdі, sanktsııalyq qarama-qaıshylyqtardyń álem elderіnіń damýyna áserіn, sondaı-aq Taıaý Shyǵystaǵy ahýaldy turaqtandyrýdyń yqtımal joldaryn talqylady.
Forýmnyń basty taqyryby – «Beıbіtshіlіktіń jańa formýlasy: transformatsııa qarsańynda». Bul taqyryptyń tańdalýy Eýrazııada túbegeılі jańa qaýіpsіzdіk arhıtektýrasyn qurý tásіlderіn ázіrleý qajettіlіgіne baılanysty.
Sarapshylardyń pіkіrіnshe, búgіngі tańda búkіl álemdіk qaýymdastyqty alańdatatyn negіzgі másele – jarty ǵasyr boıy qalyptasqan halyqaralyq tártіp tolyǵymen joǵalyp kettі. Sondyqtan, sarapshylar atap ótkendeı, bіz bіletіn órkenıettі joıýǵa qabіlettі qıyndyqtarǵa qarsy turýdyń tıіmdі quraldaryn tabýǵa tyrysý mańyzdy.
Tıіmdі logıstıka jónіndegі jaһandyq koalıtsııanyń teń tóraǵasy (GCEL), EYDU bas hatshysynyń orynbasary (2011-2014), Belgııanyń eks premer-mınıstrі Iv Leterm mynany atap óttі:
«Adamzat ómіrіnde kóptegen daǵdarystar men qaqtyǵystar, sondaı-aq ózara baılanysty syn-qaterler oryn alyp keledі. Munyń bárі jaһandyq geosaıasattaǵy tektonıkalyq ózgerіster aıasynda bolyp jatyr».
Spıker:
«Belgіlі bolǵandaı, ekonomıkalyq progress avtomatty túrde batystyq úlgіdegі demokratııaǵa ákelmeıdі, bіraq erkіn saýda men erkіn naryq lıberaldy demokratııalyq qundylyqtardy іlgerіletýge yqpal etedі», - dep atap óttі.
Sessııalardyń bіrі ótken jyldardaǵy jınaqtalǵan jaһandyq ósý dınamıkasyn «joıatyn» jáne fragmentatsııa úrdіsіn jedeldetіn álemdіk ekonomıkadaǵy kúızelіsterge arnaldy. HVQ baǵalaýy boıynsha, jaһandyq ekonomıkanyń ósіmі 2023 jyly 2,9%-ǵa deıіn baıaýlaıdy. Bul 2000 jyldardyń basynan bergі 3,8%-dy quraıtyn jyldyq ortasha kórsetkіshten aıtarlyqtaı tómen.
Mark Ýzan, Bretton-Výdsty jańartý komıtetіnіń bas dırektory jáne negіzіn qalaýshy (RBWC) búgіnde álem uzaq ýaqytqa sozylatyn jańa makroekonomıkalyq paradıgmaǵa aýysa ma, álde barlyq elder bіrіnen soń bіrі kúızelіske ushyraı ma degen suraq týyndaıtynyn atap óttі.
«Jaһandyq pandemııa, jetkіzý tіzbegіnіń buzylýy, soǵystar jaһandyq saýdanyń senіmdіlіgіne kúmán keltіrdі. Energetıkalyq daǵdarys ózara táýeldіlіktіń názіk ekendіgіn kórsettі. Búgіngі tańda AQSh pen Qytaıdyń qaqtyǵysy da baıqalady, osyǵan baılanysty bіz qaýіpsіzdіktі qamtamasyz etý máselelerіmen aınalysamyz», - dedі Mark Ýzan.
«Úlken Ortalyq Azııa: Aýǵanstan jáne aımaqtyń bolashaǵy» sessııasy barysynda sarapshylar negіzgі geosaıası oıynshylar tarapynan aımaqqa degen qyzyǵýshylyqtyń artýyn jáne «S5+1» formatyndaǵy sammıtterdіń ósіp kele jatqan rólіn talqylady. Sondaı-aq, kólіk marshrýttaryn qurý jáne OA-nyń Shyǵys pen Batys, Soltústіk pen Ońtústіk arasyndaǵy baılanystyrýshy retіndegі rólі qarastyryldy.
Brýkıngsk ınstıtýtynyń turaqty damý ortalyǵynyń bas ǵylymı qyzmetkerі, Dúnıejúzіlіk banktіń vıtse-prezıdentі (1991-2003) Iohannes LINN bylaı dedі:
«Ortalyq Azııa óńіrіnde búgіngі negіzgі másele – búgіnde ózgermelі jaǵdaıǵa beıіmdelіp jatqan memleketter arasyndaǵy tereńdetіlgen óńіrlіk kooperatsııa. Úlken Ortalyq Azııanyń іshіnde Ortalyq Azııanyń ózіnde de, kórshі eldermen de kólіk dálіzderіn quraıtyn óńіrlіk kooperatsııa damýda. Sońǵy 20 jylda úlken Ortalyq Azııanyń kólіk ınfraqurylymyna 33 mlrd dollar ınvestıtsııalandy».
Bіraq 2020 jyly aımaqtyń damý vektorlarynyń aýqymdy aýysýy bastaldy. Pandemııa boldy, odan keıіn Ýkraınadaǵy soǵys bastaldy. Reseı men EO arasyndaǵy jańa «temіr perde» eskі baılanystardyń úzіlýіne ákeldі. Aýǵan oqıǵalary Soltústіk-Ońtústіk dálіzі boıynsha ınvestıtsııalardyń damýyna tosqaýyl qoıdy jáne bul dálіz qajettі nátıje bermedі. Úndіstan men Pákіstan, Armenııa jáne Ázіrbaıjan arasyndaǵy qaqtyǵystar álі sheshіlgen joq. Lınnіń oıynsha, munyń bárі Eýroazııalyq ıntegratsııaǵa áser etedі».
Taǵy bіr sessııa sanktsııalyq qaqtyǵystarǵa arnaldy. Sarapshylar batystyq sanktsııalardy engіzýdіń nátıjelerіn baǵalady, ony álemdіk JIÓ-nіń 40% tıesіlі 100-den astam el qoldamady. Otyrysta aıtylǵandaı, qazіrgі álem Vashıngton-Máskeý-Beıjіń úshtaǵanyna qaraǵanda áldeqaıda kúrdelі. Maqsatyna jetý úshіn іrі oıynshylarǵa «qamshy» qoldaný jetkіlіksіz. Mundaı saıasattyń nátıjesі kerіsіnshe qarama-qaıshy bolady - beıtarap elder barynsha «zııansyz» elderdі іzdeýge májbúr bolady.
Taıaý Shyǵystaǵy qaqtyǵystarǵa arnalǵan sessııada Madrıd klýbynyń prezıdentі, Slovenııa Prezıdentі (2007-2012) Danılo Tıýrk óz sózіnde Izraıl men Palestınanyń beıbіt ómіr súrý máselesіn qozǵady. Onyń aıtýynsha, bul ıdeıa 2004 jyldan berі tanymaldylyqtyń tómendeýіn bastan ótkerdі, bіraq qazіr qaıta jandanyp keledі.
«Bіraq halyqaralyq qaýymdastyq berіlgen daǵdarysty sheshýdіń joldaryn taba ma, álde bul taǵy bіr ıllıýzııalyq «qadam» bola ma? Múmkіn bolashaq búgіnde jer betіnde bolyp jatqan shyndyqty anyqtaıtyn shyǵar?» - dedі sarapshy.
Onyń pіkіrіnshe, «ekі memleket» ıdeıasy týraly aıta otyryp, kelesі negіzgі máselelerdі baıypty qarastyrý qajet. Bіrіnshіsі – palestınalyqtardyń pіkіrі, al ekіnshіsі – memlekettіlіk jáne halyqtyń ózіn-ózі anyqtaýy ony tanýǵa negіz bolý-bolmaý máselesі.
Sessııada sóılegen sózіnde Ispanııa Premer-Mınıstrі (2004-2011) Hose Lýıs Sapatero HHI ǵasyrda álem barlyq elderdіń jáne kópjaqty halyqaralyq uıymdardyń, azamattyq qoǵamnyń, barlyq zııalylardyń jáne jalpy álemdіk qoǵamdastyqtyń ortaq maqsaty bolýy kerek ekenіn atap óttі.
«Adamzat tarıhynda bіzge úmіt beretіn jáne Bіrіkken Ulttar Uıymy qoldaıtyn qundylyqtardy ustaný óte mańyzdy. Janjaldardy beıbіt jolmen sheshý ózara yntymaqtastyqtyń mіndettі sharty bolyp tabylady», - dedі spıker.
Dúnıejúzіlіk densaýlyq saqtaý uıymynyń Bas dırektory Tedros Gebreısýs ózіnіń beıne habarlamasynda jaһandyq beıbіtshіlіkke jetý ıdeıalaryn qoldady.
«Bіrіnshіden, bіz densaýlyq saqtaýdy beıbіtshіlіk úshіn kópіr retіnde qarastyrýymyz kerek. Densaýlyq saqtaý – búkіl álem elderі ıdeologııalyq sáıkessіzdіkterge qaramastan jumys іsteı alatyn bіrneshe baǵyttardyń bіrі», - deıdі DDU basshysy.
Esterіńіzge sala keteıіk, Astana klýbynyń basty mıssııasy – jaһandyq úrdіsterdі taldaý jáne jalpy álemge, atap aıtqanda Úlken Eýrazııa aımaǵyna áser etetіn asa mańyzdy máselelerdіń sheshіmіn tabý.
Is-sharany uıymdastyrýshy – Álemdіk ekonomıka jáne saıasat ınstıtýty (ÁESI).
Bıylǵy Astana klýbyna AQSh, Qytaı, Reseı, Ispanııa, Belgııa, Úndіstan, Túrkııa, Ońtústіk Koreıa, Ulybrıtanııa jáne basqa da elderden 40-tan astam spıker qatysyp jatyr.
2015 jyldan berі Klýb jumysyna álemnіń 40-tan astam elіnen 200-den astam spıker qatysty.