SMARTNEWS.KZ басылымының хабарлауынша, 30 маусым күні Президент Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту жөнінде маңызды Жарлыққа қол қойды. Жарлық бойынша ҚР Үкіметі 2025 жылдың 1 қыркүйегіне дейін заң жобасын Парламентке енгізуі тиіс. Ал ҰҚК мен Мемлекеттік қызмет агенттігі алдағы екі ай ішінде нақты реформалық қадамдарды жүзеге асырмақ.
Құжатқа сәйкес, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі таратылып, оның орнына Ұлттық қауіпсіздік комитетінің құрамында арнайы қызмет құрылатын болды.
Нақты не өзгермек?
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттік енді жеке орган ретінде болмайды. Ол ҰҚК-нің ішкі құрылымына айналып, "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл қызметі" деп аталады. Ал агенттіктің стратегиялық және саясат қалыптастырумен айналысатын функциялары, яғни сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, мәдениет қалыптастыру және заңнамалық ұсыныстар енгізу жұмыстары Мемлекеттік қызмет істері агенттігіне беріледі. Осылайша ҰҚК мен Мемлекеттік қызмет агенттігі агенттікке тиесілі барлық міндеттер мен құқықтардың заңды мұрагері ретінде қалады.
«Қайта ұйымдастыру» нені білдіреді?
Қайта ұйымдастыру деген жай ғана бір атауды екіншіге ауыстыру емес. Шын мәнінде:
– Сыбайлас жемқорлықпен күрес тетіктері енді қауіпсіздік органдарына көбірек бағынышты болады.
– Агенттік бұған дейін Президентке тікелей бағынатын тәуелсіз орган еді. Енді бұл мәртебе алынып тасталады.
– Қызметкерлердің, құрылымның және функциялардың бәрі қайта бөлініп, бұрынғыдан едәуір құпия сипаттағы органға айналуы мүмкін.
ҰҚК-іне қосылғанда не өзгереді?
1. Күштік тетік күшейеді. Тергеу, тыңшылық, жедел-іздестіру мүмкіндіктері артады. Яғни, сыбайлас жемқорлықпен күрес тек әкімшілік шаралармен емес, арнайы қызметтер тәсілімен де жүргізілуі мүмкін.
2. Ашықтық пен есептілік азаюы мүмкін. Бұрын агенттік қоғаммен белсенді жұмыс істеп, статистика жариялап, журналистерге жауап беріп отырды. ҰҚК құрамында бұл жабық форматқа өтуі ықтимал.
3. Тәуелсіздікке қауіп бар ма? Агенттік жеке тұрған кезде белгілі бір деңгейде тәуелсіз шешім қабылдай алатын. Енді ҰҚК құрамына кіріп, оның иерархиясына бағынады. Бұл болашақта саяси бейтараптық пен есептіліктің әлсіреуіне әкелуі мүмкін.
Сыбайлас жемқорлықпен күрес қалай өзгереді?
Қазіргі жүйе көпшілікке белгілі — агенттік пара алушыны да, пара берушіні де қоғам алдында әшкерелеп, имидждік тұрғыда жұмыс істеп келді. ҰҚК шеңберінде бұл күрес жасырын әрі тексерулерге негізделген сипатта жүруі мүмкін.
Бір жағынан, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске күштік құралдармен бару, істерді ашу, арнайы бақылау жүргізу мүмкіндігі артады. Екінші жағынан, қоғамнан жасырыну, ашықтық пен дербестіктің азаюы, бұл процесті саясиландырып жіберуі мүмкін деген күмән де жоқ емес.
Президент бұл өзгерісті мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігін арттыру деп түсіндіріп отыр. Алайда сарапшылар арасында алаңдаушылық та бар: сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің ашықтық деңгейі төмендеп, бақылау тетіктері әлсіреуі мүмкін.
Егер ҰҚК құрамындағы жаңа қызмет саяси құралға айналмаса, нағыз жемқорларды анықтау мен жазалау күшейсе — бұл реформа пайдалы болуы ықтимал. Бірақ бұл өзгерістің оң нәтижесі көп жағдайда жаңа құрылымның қалай жұмыс істейтініне байланысты болмақ. Қоғам бұл өзгерістен нәтижелі тергеу, әділ жаза, әрі ашық есеп күтеді. Ал билік үшін басты міндет — сенімді жоғалтпай, жүйені тиімді ету.