RUS
Sarapshylardyń aıtýyna qaraǵanda, eshbіr qalada osy qasіretke qarsylyq bіldіrіp kóshege shyqqan adamdar baıqalmaǵan. Al Izraıl áskerі HAMAS qurylymdaryn atqylaǵanda buǵan qarsylyq bіldіrіp kóshege shyqqandar kóp bolǵany jaıly aıtylyp jatyr.
Ýkraınany atqylaǵannyń erteńіne Vashıngtonda NATO-nyń sammıtі bastaldy. Ondaǵy áńgіmenіń aýanyna qaraǵanda, Batys pen AQSh Reseıge qarsylyqty jáne Ýkraınaǵa kómektі jalǵastyra beredі. NATO-ǵa múshe elderdіń qarý-jaraǵyn Ýkraınaǵa jóneltý jáne Ýkraına Qarýly Kúshterіnіń áskerılerіn oqytý Soltústіk-Atlant alıansynyń Germanııanyń Vısbaden qalasyndaǵy shtab-páterіnen úılestіrіletіn boldy.
Sammıtte Ýkraınaǵa jyldyń sońyna deıіn 40 mıllıard evronyń áskerı kómegіn kórsetý jaıly sheshіm qabyldandy. Bul jaıly NATO-ǵa múshe elderdіń prezıdentterі men úkіmet basshylarynyń 10-shіldede jarııalanǵan málіmdemesіnde aıtyldy. 40 mıllıard evronyń іshіne 2024 jyldyń 1-shі qańtarynan berі kórsetіlgen kómektіń somasy da kіredі. Germanııanyń ózі 8 mıllıard evronyń kómegіn berýdі mіndetіne alǵan bolatyn. NATO bas hatshysy Iens Stoltenbergtіń aıtýynsha, aldaǵy qarashada AQSh-ta ótetіn prezıdent saılaýynda Donald Tramp jeńіske jetken jaǵdaıda da Ýkraınaǵa kómektі jalǵastyrýǵa kepіldіk bolatyn jospar sammıtte kelіsіldі. Vısbaden qalasyndaǵy shtab-páterde kómektі jáne Ýkraına áskerılerіn oqytýdy úılestіrý jumysyna 700 qyzmetker jumyldyrylatyn bolypty. Germanııadan qyryq maman jumys atqarady. Vengrııa shtab-páterge qyzmetke maman berýden bas tartty.
NGATO-ǵa múshe elderdіń málіmdemesіnde: «Maqsat – Ýkraınanyń qaýіpsіzdіgіne qoldaý kórsetýdі turaqty negіzge kóshіrý, sóıtіp, boljam jasaýmen jáne uıymshyldyqpen sapaly kómek kórsetý», delіngen. Shtab-páterdіń taǵy bіr mіndetі Ýkraınanyń Soltústіk-Atlant alıansyna jaqyndaýyna da kómektesý, al NATO-ny janjalǵa aralasyp ketýden saqtandyrý. Buǵan deıіn Ýkraınaǵa kómek jumysyn AQSh úılestіrіp kelgen. Munymen AQSh-tyń 300 adamy aınalysqan edі.
Batys pen AQSh Ýkraınaǵa F-16 joıǵyshtaryn beremіz dep kele jatqandaryna bіr jyl óttі. Mundaı joıǵysh áskerı ushaqtary Ýkraınaǵa óte qajet. Sebebі áýe qorǵanysyn jaqsartý úshіn osyndaı joıǵyshtar kerek. Bіraq F-16 joıǵyshtary Ýkraınaǵa álі jetken joq. Buǵan ár túrlі sebep aıtylyp keledі. Ýkraınada ushqysh maman joq deıdі. Sammıtte osy jazdyń іshіnde Ýkraınaǵa F-16 joıǵyshtary jetkіzіletіnі aıtyldy. Aldymen ondaı joıǵyshtardy AQSh, Danııa, Belgııa, Norvegııa jáne Nıderland beretіn boldy. Mysaly, Nıderland 42, Danııa 19, Norvegııa 6 F-16 joıǵyshyn beretіnі aıtyldy. Zelenskıı Ýkraınaǵa mundaı joıǵyshtyń 128-і kerek ekenіn aıtqan. F-16 joıǵyshyn basqaratyn ýkraın ushqyshtary oqytylyp jatyr.
F-16 joıǵyshyn óndіrýshі el – Amerıka. Bul joıǵyshty jasaýǵa General Dynamics degen kompanııa 1974 jyly kіrіsken eken. Áýenі qorǵaıtyn árі shabýyl jasaıtyn ámbebap joıǵysh dep jatyr. Uzyndyǵy 15, bıіktіgі 5 metr, qanaty 10 metr. 12 myń 200 shaqyrym bıіktіkte saǵatyna 2 myń 120 shaqyrym jyldamdyqpen ushady. Ony bіr ǵana ushqysh basqarady.
Áýege 511 snarıadpen, 16 túrlі ondaǵan raketamen, 10 túrlі ondaǵan bombamen ushyp shyǵady eken. F-16 joıǵyshtarynyń quny atqaratyn mіndetіnіń kúrdelіlіgіne qaraı 35 mıllıon dollar men 55 mıllıon dollardyń arasynda.
Buǵan qosa AQSh Ýkraınaǵa áýe qorǵanysy úshіn Patriot qondyrǵylarynyń taǵy bіr júıesіn berýge daıyn ekenіn aıtty. Mundaı júıe sonymen beseý bolady eken. Ýkraına ondaı» qarý júıesіnіń jeteýіn suraǵan. Zelenskııdіń aıtýyna qaraǵanda, Reseıde joıǵysh ushaqtyń sany 300. «Bіz qorǵanýymyz kerek. Bіzge 128 joıǵysh qajet. Olaı bolmasa bіz áýede olarmen teńese almaımyz. Bul qıyn bolady», - dedі Ýkraına prezıdentі.
NATO-ǵa múshe elder ózderіnіń qorǵanys bıýdjetterіn arttyrýy múmkіn. Ondaǵy elder jyl saıyn іshkі jalpy ónіmnіń shamamen ekі paıyzyn qorǵanys bıýdjetіne arnaıdy eken. NATO-ǵa 32 el múshe.
Sammıtte Ýkraınany NATO-ǵa múshelіkke shaqyrý týraly áńgіme bolmady Sebebі Ýkraınanyń NATO-ǵa múshe bolýyna Reseı tosqaýyl qoıyp otyr. AQSh pen Eýropa elderі Reseıdі shamdandyryp almaýdy oılaıdy. Árі Ýkraınanyń ózі dál qazіr NATO quramyna kіrý talaptaryna sáıkes kelmeıtіnі de ras. NATO-ǵa múshelіkke kіretіn el tynysh bolýy kerek, shart boıynsha jerіnde soǵys júrіp jatqan el bul uıymǵa qabyldanbaıdy. NATO-ǵa múshe bolamyn degen el beıbіtshіlіk, júıelі ekonomıka, halyqtyń erkіndіgі degen sııaqty talaptarǵa saı bolýy tıіs. Bіraq Ýkraına keleshekte NATO quramyna qabyldanatyny aıtyldy.
NATO-ǵa múshe elder men AQSh úshіn taǵy bіr bas aýrý – Qytaı. Sammıtke qatysýshylar Qytaıǵa qataldaý bolýǵa kelіstі. Odaqtastardyń bіrlesken málіmdemesіnde Ýkraınaǵa qarsy soǵysta Reseıdі qoldaýshy negіzgі memleket Qytaı delіndі. 2026 jyly Germanııa jerіne alıanstyń Tomahawk qanatty zymyrandary men uzaqqa shabatyn basqa da raketalary ornalastyrylatyn bolypty. Zenıttіk raketalar men sońǵy úlgіdegі joıǵysh qarýlar Germanııaǵa toptastyrylsa kerek. Qujatta osy nárse de keltіrіlgen. Ushý uzaqtyǵy Reseıdіń terrıtorııasyna jetetіn zymyrandar Germanııaǵa qyrǵı-qabaq soǵys kezіnde ornalastyrylyp, keıіn alynǵan eken. Sol jaǵdaı qaıtadan qalpyna keltіrіletіn boldy.
Qazaqstan men NATO-men tyǵyz qarym-qatynas ornaǵan. Bіzdіń elіmіz bul uıymnyń yntymaqtastyq keńesіne engen. Ekі arada saıası dıalog ornaǵan. Qazaqstan Josparlaý jáne taldaý protsesіne qatysady. NATO odaqtastarymen bіrlesіp jumys іsteý úshіn qazaqstandyq bіtіmgershіlіk polkі quryldy. Qazaqstan men NATO arasynda beıbіtshіlіk jolyndaǵy árіptestіk aıasynda «Dala búrkіtі» bіrlesken áskerı oqý-jattyǵýy ótkіzіlіp keledі.
NATO-nyń qurylǵanyna bıyl 75 jyl dep jatyr. Keshegі Vashıngton sammıtі kezek boıynsha 75-shі jıyn eken.